राजेन मानन्धर
छपु पुलांगु लँ, छखा पुलांगु छेँ, पुलांगु लुखा, पुलांगु स्वहाने, पुलांगु हे बइगः । न्हूगु यानातःगु ला खः तर नकतिनि लानातःगु स्वांबुट्टागु कार्पेटं नं बँथिलाःतःगु न तपुनाछ्वयेमफुनि । फइगु नं गनं ? व न हे अज्याःगु, अन थ्यने मात्रं हे निम्हप्यम्ह अज्याःपिं व्यक्तित्वतय्गु ख्वाःपाः लुयावइ, व लुजकमनेवं हे दक्वसिया छ्यं क्वछुइ । व थाय् हे अज्याःगु, अन पुलांगु खँ ल्हायेगु हे ल्वः । रोमियो व जुलियाटया प्रेमालाप यायेगु व छतजाजःगु छेँया छम्ह मनूजक क्वस्वयेजिउगु छुं अज्याःगु बरण्डाथें । लिउनें मलवादेवी वा बच्चुकैलाशं म्ये हालाहःथें ।
अज्याःगु थासय् छम्ह अज्याःम्ह हे व्यक्तित्व । पुलांम्ह धयां पुलांम्ह नं मखु, न्हू नं जुयाच्वने मछुइधुंकूम्ह । चिन्तामणि म्हिचाथज्याःम्ह । धाःम्हसित धाःगु बिइफुम्ह । व युगयागु हे दोष जुइ, अज्याम्ह मनू दयेकूगु । लाःसा व वयागु जकं दोष खःला कि, वं व युग हे अज्याःगु यानाबिल । न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागुसां यायेमास्ति वइगु । अज्याःगु इलय् माःमाःपिन्त माःमाःगु म्हिचां लिकानाः बिइथें ख्यालः धाःसा ख्यालः, प्याखं धाःसा प्याखं, निबन्ध धाःसा निबन्ध बिइफुम्ह छम्ह व हे जक ।
थःम्हं मिखां मखनासां अनुमान तक यायेफूगु व ई, व ब्यः । ख्यालः कासा याइगु संस्था, प्याखं कासा याइगु संस्था । कुँइ कुँइ हालाः सां थःगु ब्वहलय् प्याखंम्वःतय्त तिंतिं न्हुइकातयेफुगु दबुत । चांन्हिं मधासे म्हितीपिं व स्यनीपिं उत्साही युवात, लिउनें च्वनाः बः बियाच्वनीपिं अबलय्या बुरात । दक्वस्या थःगु मांभाय् प्रति क्वातुगु समर्पण । पञ्चायती सिआइडी त भुनाच्वनी धकाः नं सिउ, क्यनेबिइमखु धकाः नं सिउ, छेँक्वं बिसिउँ वनेमालेफु धकाः नं सिउ । तर च्वज्या मदिउ, क्यनेज्या मदिउ ।
गन गन गुलि च्वया, छु च्वया तकं लुममनेधुंकल । लुमनाच्वंगु दनिसा छम्हू भाव, छफासः अनुभूति, छकु आनन्द । माल धाइपिं, काः वइपिं ताकिता यानाच्वनीपिं अले ख्यालः क्यन धइगु समाचार, सिरपाः काल धइगु समाचार । छम्ह व्यक्ति खयाः नं थःगु कथंया छगू संस्था जुइधुंकम्ह व । कनीम्हसिके दूगु व हे जक ला खः । व हे कन । न्ह्यइपूगु नं कन, म्हाइपूगु नं कन । त्याःगु नं कन, बूगु नं कन । व पद्मरत्नं ।
वातावरण हे छझाः पुलां जुयाबिल । पुलांगु अंगः, पुलांगु बइगः, अन पुलांगु हे खँ । उलि पुलांगु खँ छु वल, पुलांखँया खुसिबाः हे वल । जिं अथे याना, जिमिसं थथे याना । च्वमिं दयेकूपिं कलाकारपिं, कलाकारं दयेकाबिउम्ह च्वमि । कनेमास्ति मवइगु नं गनं, खँ हे अज्याःगु, दुरुख्वःथें, गुलि न्ह्यल उलि माकुइगु । वा मदयेधुंकूगु म्हुतिइ तकं उलि हे ज्वनीगु । क्या गजबगु नोस्टाल्जिया ।
छम्ह धुंकाः मेम्ह वल, शेर पर सवा शेर धायेथें । थःगु महिमा, योगदान गौरवसाथ न्ह्यबल । दक्व दक्व छकलं नोस्टाल्जिक । छम्हस्यां धाःगु मेम्हस्यां थू, छम्हस्यां कनीबलय् मेम्ह लय्ताः । छम्हस्या मनया खँ मेम्हस्यां नवानाबिउथें । छगू मेगु कथंया सञ्चार जुयाच्वन अन । हरेक सहभागिपिनि दथुइ । नेपालभाषा परिषदं न्ह्याकूगु उलिमछि अन्तरक्रियात्मक ज्याझ्वलय् थज्याःगु लहर शायद हे जक न्हापा गबलें वल जुइ । धाये गाःगु मखुनि, न्यनेगाःगु मखुनि । चाकुगु थ्वं त्वनाः गुजुंच्वंपिं – प्रमखु वक्ता व उगु इलय् सक्रिय जूपिं प्याखंम्वः, प्याखंस्यनापि, स्वकुमि, आयोजक, अले छु छु । पुलांपिनि ला पुलांगु खँ जक ल्हायेगु ला खःनि । गुथि भ्वजय् गुथ्याःत ल्वाःथें । उमिसं जक थूगु भासं हाली, न्हिली, ख्याः याइ, घोराघोर ल्वाइ । मथूपिं मफुपिं फगत स्वकुमि जक ।
तर दुर्भाग्य धाये, अन उपिं जक मखयाबिइ । एन्टिक्लाइमेक्स । अन जि नं दयाबिइ । जिथें छम्हन्हिम्ह सां अन न्हूपिं धायेमाःपिं पुलांपिन्सं थः धायेके मफुपिं, पुलांपिनिगु खँ जक न्यनाः म्हछम्हं कुचुगु अनुभव यानाः थूसां मथूसां दुनें दुनें लय्तानाच्वंपिं । उमिसं अन उल्लेख जूगु अधिकांश ख्यालःया नां हे न्यंगु मदु, स्वयेगु भाग्य गन ज्वना वः धकाः ।
जितः मतिइ लुयाच्वन । बरु जितः नं नीदँ स्वीदँ न्ह्यः बुइकाबिउगु जूसा जि नं व ख्यालः स्वस्वं प्वाः स्याके दइगु जुइ नि । च्वये मजिउगु धइगु गज्याःगु जुइ, क्यनेमजिउगु धइगु छु जुइ, छाय् ज्वनायंकल धाःगु जुइ धकाः तकं थुइके मफयाच्वनाम्ह जि । सुका छग्वारा ल्हातिइ दु, च्वका नं मलुयाच्वन, प्वका नं मलुयाच्वन । निर्देशकं वनेमेते धायेक धायेक दबुलिइ थाहाँ वंपिं स्वकुमिपिं जिपिं ।
जि अज्याःगु पुस्ता जुया अन ध्यच्याक्क फ्यतुनाच्वन, गुगु पुस्तां अज्याःगु ख्यालः स्वये मखं, दबू प्याखं स्वये मखं, छधाः वा पूधाः प्याखं स्वये मखं । अय्सां प्याखंयात लुमंकाः दयेकातःगु व प्याखं स्वयाच्वना । नोस्टाल्जिकतय् लिउलिउ वनाच्वना । जिपिं अन ला निम्ह प्यम्ह हे जक जुइ, व दक्व ज्याझ्वःयात दबूप्याखं स्वयेथें, ख्यालः स्वयेथें स्वजक स्वयाच्वंपिं । जिपिं ला दबूप्याखनय् दंवइपिं मूक पात्रत जक थें खः । लेखक वा निर्देशकया प्रयोग यायेमालाः थनेहःपिं । जि दबुलिइ दु, तर रोल बियामतः । जिगु अन रोल धइगु हे रोल मदयेगु । दबुलिइ थाहां वनाः नं पात्र जुइमखंपिं, पाठ वयेके म्वाःपिं, इकधिक्क मसँसे च्वनाजक च्वनेगु रोल जिगु । अज्याःगु नं ख्यालः । जिं प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दु छगू युगया, पुस्ताया, समयया – गन ख्यालः, प्याखं धइगु थथार्थय् छुं छुं हे मदु । थ्व फाकुगु नोस्टाल्जिक दबूप्याखंया छम्ह मूक स्वकुमि जि ।
जिमिसं छु सिइ, दबू प्याखं धइगु छु, छधाः प्याखं धइगु छु, ख्यालः धइगु छु धकाः । क्यना हे मतः, क्यनेगु हे दयेका मतः । अन उमिमछिस्यां जिमिसं थथे थथे याना धकाः गपः तःतःहाकःयानाः, छाति तफा यानाः कन, माइकं लानाकाये मफयेक कनाच्वन, तर उलि धयाच्वँतले जिपिं न्हूपिनि न्हाय्पनय् मेगु हे खँ दुहाँ वना च्वन – जिमिसं अथे यायेमफुत, थथे यायेमफुत, त्वःता बिया, याकःचा ब्वाँय् वनेगु कासाय् नं जिमिं जिमियस्से बुनाबिया । उमि न्हिले वयाच्वन, जिमिसं उपिं ख्वयाच्वंगु खनाच्वना । थः मयः मयः मेपिन्त न्हिइकेमाःपिं जोकरत । ख्वालय् न्हिला पानाः ख्वबिलु ख्वाः सुचुकाच्वंपिं जोकरत ।
उलिमछि दु अन सक्रिय पात्र त । थःगु खँ कनेगुलिं सुं लिउने मलाः । यानानं तःगु दु, थःगु इलय् । तर सुनां छकः तक नं स्वीकारोक्तिया झसुकाः तकं मतः जिमिसं व गौरवमय परम्परा, चलनयात दथुइ म्वय्हिलाछ्वया, आः हानं म्वाकेमफयाच्वन धकाः, खः जिमिसं धिकलं जायावयाच्वंम्ह मयायात गःपतय् न्हुयाः स्यानाछ्वया धकाः । अज्याःगु छगू धरोहर धराशायी जूगु मचाः उमिसं, दबू जक मदुं, स्वकिमिपिनिगु नुगः तकं चुं चुं जुल । घ्यः धकाः तये गुलि अःपु, थौं व दिन युग छाय् मवल धइगु धाये थाकुयाच्वन उमि । म्हिगःतक प्याखं छु धइगु मसिउपिनि थौं येँय् त्वाःत्वालय् थियटर धस्वाइ, लांलांतक प्याखं क्यनेज्या न्याइ, झी जलप्याखं व एकादशी ब्रतया बाखं कनाच्वने, थेसिस च्वयाच्वने, नोस्टाजिक जुयाः सहलह न्ह्याकाच्वने ।
दबूछेँया खँ मवसेच्वने मफुत । का रे यायेमाल धयाहल । मेय् ख्वयाहल , चुपि ज्वनाच्वंपिनि न्हाय्पनय् चिकं । आः दबूछेँ दयेके उलि थाकु जुइमखु जुइ । धाल कि लाखौं जक मखु करोडौं हे ध्यबा ल्हाइपिं वइ – जग्गा वइ, सिमन्ति वइ, अप्पा वइ, डण्डी वइ, मेच टेबुल सकतां सकतां वइ । तर छु व झी भेटरानतय्सं दयेकाथिकूगु युग वइला ? जितः शंका दु । भगवान्, थ्व शंका शंका जक जुइमा । थज्याःगु ई मवयेमा, कि देसय् मदुगु दबूछेँ धस्वाइ, तर कि अन धकिं मचालाबिइ, कि अन सत्यमोहनया बाघभैरव खय् भासं हिलाः क्यनेमाली, कि अन न्हाय्च्वमुपिं व न्हासय् प्वाः खनातःपिं प्याखंम्वःपिन्सं नेवाः लं फिनाः प्याखंपाः काःवयेमाली । अले व प्याखंया ट्राजेडी – व प्याखं स्वयेत न्ह्यनेया झ्वलय् पद्ममरत्न, गण्ोश साय्मि वा भृगुरामयात फ्तुकातइ । यमाःसा, थ्व गज्याःगु ग्यानापूगु म्हगस ।
Published in Sandhya Times on 2014 06 26 "Bitter Nostalgia"
