राजेन मानन्धर
यःसां मयःसां, खःसां मखुसां थौंया थ्व बालंच्वंपिन्सं त्ययेकाच्वनेमाःगु प्रस्तावित नेवाःराज्यय् भिन्तुना हे जक अज्याःगु छगू ख“ग्वः खः गुकिं नेवाःतय्त दछितकया निंतिं क्वाकेगु शक्ति बिइ ।
धाथें उकुन्हु उलि मनूत पिनेवयाबिइकि उपिं ल“ दानाः नारांहितिपाखे स्वयावन धाःसा गणतन्त्र म्हपुजाकुन्हु हे वयेफु । अथेजुयाःला पंचायतकालंनिसें भिन्तुना धालकि अबलय् अञ्चालिश निसें जनसेवाया इन्सपेक्टर तकं थर्कमान । अले न्हूद“ वल कि उमि जागिर बचेयायेगु राजनीति शुरु जुइ ।
व सः, म्हूचिउ“गु ल्हाः, धिमय्, धाः व मोटरसाइकलया हर्न । अन प्रत्येक मनूतय्के थः नेवाः जुयाया गर्व दइ, नेवाः छम्हस्यां याःगु राष्ट्रसेवाया लुमन्ति दइ, भाषिक दमन विरुद्धया चिल्लाय् दइ, अले थःगु भूमिइ थःगु हे शासन जुइमाःगु अव्यक्त माग नं । अथेजुयाः चायेकं मचायेकं थ्व नेवाः शक्तिप्रदर्शनया परेड हे जुयाबिइ । दुने छु दु धइगु मसिउपिं नकतिनि नेवाःतय्गु स्वनिगलय् वःपिं आप्रवासी नेतात ला थ्व जक खनाः ज्ञानेन्द्रं सत्ता त्वःतूथें त्वता नं वनीगु जुइ यदि उमिगु लिउने थ्व नेवाःतय्गु माकःफुइ“जक खः धकाः कनाबिइपिं नेवाः चम्चात मदूगु खःसा । अज्याःपिन्त राजनीति यायेगु नं थ्व उर्वरा भूमि जुयाच्वंगु दु ।
बिइपिन्सं सत्ता हे बिइगु नं जुइ । बरु विडम्बना ला छु धाःसा कायेगु हैसियत दयाःनं उमिसं फ्वनेबलय् मेगु छुं फ्वनीमखु, बस् नेपाःया नामं स्वनातःगु संवत्यात नेपाःया धयाबिउ धकाः जक फ्वनी, अले उकिया पलेसा बिइजिउपिं मजिउपिं, बिइमाःपि,ं म्वाःपिं दक्वसित मन चकंकाः भिन्तुना बिइ ।
अथे जुयाः ला अन सुयातं वयेत निषेध मदु । दछियंक नेवाःतय्गु विरुद्ध थःगु वुद्धि व शक्ति फुकीपिं नेतात नं अन इस्तरी तयातःगु लंसुरुवाःफिनाः सि“न्हाय् ब्वःवइ । अथेसां गबलें नेवाःतय्सं उमित लाकमं मकयेकू, हाखलं मइकू बरु भिन्तुना बियाच्वनी, पृथ्वीनारायणल शाहयात कुमारी माजुं सिन्हः तिकूथें । अथे याइमखु धकाः हे सियाः नं नेवाःतय्त स्वनिगलय् अल्पमतय् लाकेत ब्वनाहःपिं थःथःगु जिल्लाया कार्यकर्तातय्त ब्वयाः थन एकजातिया सर्वसत्तावाद् लादेयाइपिं नेतात पार्टीया ध्वा“य् ज्वनाः नेवाःतय्गु दथुइ मार्चपास याःवइ ।
मेखे द“य् दसं छथ्व ज्योतिषतय्सं चन्द्रमासया क्यालेण्डरहे अनुपयुक्त धायेकेत म्हपुजाकुन्हु तिथि स्यंकाबिइ अले म्हपुजा गबलय् याकेगु धइगु ख“य् ये“, यल व ख्वपया धर्माधिकारीतय्गु राजनीति शुरु जुइ । समस्या ज्यंकेमाःपिन्सं स्वंगु दलया नेतातय्सं थें थःत्याःगु जक ख“ ल्हाइ अले न्हिकां झंगःतय् हानं छन्हु बिदा थपेयाकेगु राजनीति शुरुजुइ ।
देश हिल, व्यवस्था हिल तर सत्ताय् धाःसा इपिं हे । उमिसं सिउ, नेवाःतय्सं मेगु छुं फ्वनीमखु, उकिं उलि हे बिइत नं स्वंगू दशक बिकी । अथेसां नेवाःतय्त वहे खय् बर्मू मन्त्री माः । हरेक द“य् न्यय्द्वः नेवाःतय्गु अभिवादन नयेगु लोभं दछि तक नेवाःतय्गु सातु काइपिं व उमिगु नैसर्गिक अधिकारय् विष ल्वाकछ्याइपिं नं अन सम्मानित जुयाः बाघौतक नेवाःतय्सं मथूगु भासं बकवास बियावनी । थ्व उमिगु राजनीति जुल । अले बफरा नेवाःत नं दछितक गुगु भाय्या विरोध याइ, व हे भासं उकुन्हु व मन्त्री नं निगू नायुगु शब्द नवानावनीला धकाः न्हाय्पं बियाः न्यनाच्वनी ।
अनथाय् उपिं नेतातय्त अन दनेगु हैसियत बिइपिं नेवाः नेतातय्गु राजनीति नं कम रोमांचक मजू । दछितक अलःमा नं सिमा जुयाः थन नेवाःतय्त क्वाकी अले द“य् छकः थःगु सक्कली रुप क्यनी बसन्तपूया दबुलिइ — वृन्दायात छल यायेधुंकाः जालन्धरं क्यंथें । नेवाःत व थः नं सामन्ती सरकारया दास जक खः धकाः क्यनेत नेवाःभूमिइ नेवाःतय्त बुकाः चुनाव त्याकावःपिं निसें छम्ह नेवाःयात म्वाःम्वाकं स्यानाः वयागु लासय् गयाः सत्ताय् वनीम्हसित थनेहयाः शत्रुया लाकां फ्ययेगु चाकडीबाजया विश्व रेकर्ड तइम्ह जि हे खः धकाः क्यनेगु नं चानचुन राजनीति मखु ।
भिन्तुनाया ख“ वल कि नेपालभाषा मंकाः खलःया ख“ वइ । यःसां मंकाः खलः मयःसां मंकाः खलः —थ्व नं राजनीति खः । दर्ताया ख“ हइ, गुलिस्यां अधिवेशनया ख“ हइ, अडिटिङ व पारदर्शिताया ख“ वइ, पदीय उत्तरदायीत्वया ख“ वइ, दबू छे“या ख“ नं वइ । गुलिं गुलिं भाषाख्यलय् सक्रिय जुयाःनं न्हूद“कुन्हु छे“य् थःत कुनातइ । यःम्हस्या यःम्ह भिं, मयःम्हस्या सासः नवइ । स्वंगू दशकतक थ्व आलोचनाया वमवर्षा फयाच्वनेगु इम्यूनिटी नं राजनीतिक खः । नीस्वनाः स्वला मदुनीबलय् दतंफतं न्हय्म्हस्या ज्यासनापुचः च्याथाय् बायावनीगु नेवाः संगठनया संस्कारय् थुकितक म्वानाच्वनेगु नं छगू राजनीति खः । थुलि मछि व्यंग्य, चर्चा, तिरस्कार, वहिष्कार, वितृष्णा व घृणाया पात्र जुइगु जक मखु थुकिया कारणं भाषा ख्यःप्रति विषवमन जक यानाः जीवन फुकीपिनिगु पुस्ता हे तयार जुइगुया कारण जुइदइगु नं कम राजनीतिक मखु मंकाः खलःया निंतिं ।
मंकाःखलकं यायेमाःगु मयाः, यायेमजिउगु यात, उकिं थ्व सजायया भागिदार खः । तर उकियात सराःबिइपिन्त नं थःथःगु संस्था गुलि प्रजातान्त्रिक, उत्तरदायी, पारदर्शी व उमिसं नेवातय्त गनतक यंकल धकाः न्यंसा म्हुतुइ पाकां सुयाच्वनी । थम्हं चुरस स्वाइ“स्वाइ“ सासां ल्वगियात ”चुरस भपियादी मजिल” धकाः प्रेस्क्राइब याइपिं डाक्टरतय्त म्हसीके थाकु मजू थ्व चिकीचाधंगु शहरय् ।
अथेजुयाः द“य् दसं न्हूद“ सिधयेवं लु“वह पसः निसें भतिपसलय् तक थाय् थासय् न्हूद“ समारोहया व मंकाःखलःया चर्चा जुइ । ख्वालय् धायेभाःमखंपिन्सं आकसय् थुकलं बिइ, मूमसःगु अय्लाः त्वनाः लगेजूगु अभिनय याइ । काय् मबूनिबलय्या ख“ भउयात कनी । ”आः ला मजिल, न्ह्यागु सां यायेमाल” धाइ, धाधां दछि फुइ । आः हाकनं भौचिया गःपतय् सुनां गं घाकेगु धइगु ख“ जुयाच्वंगु दु ।
स्वीद“या दुने बागमति ता“क्वय् यक्व लः बाः वनेधुंकल । थौंतकया दुने यक्वस्यां मंकाःखलःया श्रीपेच पुइमखनीगु जुइसातकि मेगु तःगु खलःत नीस्वनेधुंकल । नेवाः महागुथि, नेवाः देय् दबू, नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन व देय्गुथि नेपालमण्डल अज्याःगु निगू प्यंगू नां जक खः । भौतिक रुपं कोमाय् लाःथें जुइधुंकूगु मंकाः खलःयात म्वाकेमाल धायेगु आदर्शया ख“ जुल । तर आः वयात म्वानावल धाःसा हानं यक्वस्या निंद हराम जुइगु निश्चित दु । मंकाः खलकं याये धाःगु ज्या मयासेंलि ग्वंवः महायेक नं सुथ जूगु दु, गुलिं वंगलय् वने धकाः जंगलय् वंगु दु । आः उहिलेको कुरा खुइले धाइपिं दइ, अबलय् हे व यमि छु“ जक खः धाइपिं दइ, म्वाके हे माःसा जिपिं धु“ जुइ, उकियात छु“ जक यानातये धाइपिं नं दइ ।
मंकाः खलःयात हानं म्वाकेमाःगुया कारण स्वयम् हे नं राजनीतिक जुइफु । बांलाःगु ज्या यानाः जनताया नुगलय् च्वनेमफुपिं सत्ताया ल्वापुखिचात अःपुक हिसिचादूगु नां दूगु व नेवाःतय्गु नुगलय् च्वनाच्वंगु मंकाः खलः थःगु यानाकयाः नेवाःतय्त थःथःगु पार्टीया ब्यालटबक्सय् भोग बिइगु लोभं थन पार्टीतय् ई चुकुचुक वनाच्वंगु दइ । म्हसीके थाकुपिं त्वःताः छगू पार्टी बसन्तपूया तामझाम थःगु यायेमखनेव आः मंकाःखलःप्रति आक्रमक जूगु दु । हरेक मनूतयगु ल्हातिइ छगू छगू पार्टीया ध्वा“य् दुबलय् अले खय् बर्मू नेतातय्त नेवाःतय्गु लगाम ज्वंकेत नेवाःकार्यकर्तात सनाच्वंबलय् थःत थज्याःपिंं पाखें गथेयानाः बचेयायेगु धइगु मंकाःखलःया न्हूगु चुनौति जुइफु । मेखे आः सक्रिय खनेदयाच्वंगु नेवाः खलःपुचलं थःगु बर्चस्व कायम यानातयेत गथेयानाः थुकियात स्याबोटाज यायेफु धैगु ख“य् आः म्वानावइगु मंकाःखलःया नेतृत्वं बिचाः यायेमालेफु । अथेजुयाः मंकाः खलः म्वाकेमाःगु नेवाःतय्गु स्वाभिमानया ख“ खयाःनं थ्व धइगु बाघ भैरव म्वाकेगु मजुमा धकाः मंकाःखलःया मतिनामिपिन्सं बिचाः नं यायेमाः ।
