राजेन मानन्धर
नेवाःतय् नखः स्वयाः नख्त्या तःहाकः । नख्त्या मदइगु खःसा नखःतय्त नेवाः विद्वानतय्सं थथेभनं बय्बय् नं मयाइगु जुइ । पाजुन्पिथाय् पाहाँचःह्रेया न्हिपं आः नख्त्या जुयां जक मगानाः उकिइ पिकनिक नं ल्वाकज्यानाः न्यात, फुसिंख्यःया मनमय्जुइ विश्व श्रमिक दिवसकुन्हु ।
तिंख्यलय् पार्टीया कार्यकर्तातय्सं प्याचाःगु कथु चिरिचिरिबाक्क नाराजुलुस यायेसिधल । श्रमिकतय् नामय् भ्वरितग्वःपिं नेतातय्सं भाषण यायेवं लँ चाल । जिमित माइक्रोबसं दकलय् लिउनेच्वंगु थुसुथुसुं नवःसि सिटय् स्वथन । श्रमिक दिवस कुन्हु नं श्रम मयासे मगाःपिं, छुं पार्टीया नेतातय्गु किचलं गाकाच्वनेगु भाग्य मदुपिं औसत मनूत लँ चालेवं भभःन्हुयाः जुल । नकतिनि छेँ थुनाः तबाला यानाहःगु लँय् मोटर न्यासिचाचां न्ह्यात ।
मोटर विष्णुमतिया द्यःनं द्यःनं ब्वात — व हे खः विष्णुमति, नेवाःतय्गु भाग्य च्वइगु मति । दथुइ नेवाःतय्गु हाकुगु, नवःगु सभ्यता बाः वनाच्वन, जवं खवं व हे सभ्यता बाःवनेगु थाय्यात क्वत्यलाः दयेकातःगु लँय् मोटर बाः वनाच्वन । थःगु हिनुलिइ लः मदुसेंलि व हे संसारया खिच्वया बलं थःत बाः वंकाः जि नं म्वानाच्वनागु दु धकाः छुमां बिइत विष्णुमति बाध्य, झी व म्वानाच्वनागु दु धकाः धयाच्वंम्ह विष्णुमतिइ थःगु सभ्यताया ख्वाःपा स्वयाच्वना । झीगु भाय्या छगू खँत्वाःखँभाय्या पुनःनिर्माण — विष्णुमतिइ थःगु ख्वाः स्वयेदसेंलि न्हाय्कं छाय् स्वयेगु?
पाःलूगु बसस्टपय् जिमित क्वफानाथिकल । स्वन्हुतक वाःफय् जुयाः ताराक्क निभाः छानावःगु, ताःन्वः । गनं वनेगु जुइ धकाः स्वयाजुया । दक्वस्यां जिमित भ्वाँय्भ्वाँय् स्वयाच्वंगु थें च्वं, गज्याःपिं पाखेत खनी धकाः मखुला जुइ ।
“थन फुसिंख्यः, मनमय्जुया द्यइथाय् वनेगु गनं ?” नापसं तरकारी पसः तयाच्वंम्ह छम्ह मिसायात वयागु भासं न्यना ।
मखुम्हसित नवाय्लात खनी । निपाःल्हातिं पपूथें ब्वयेकाः लिसः बिल, “गुगु द्यःगः? थपाय्धंगु नेपालय् न्ह्याथाय् वंसां द्यःगः दु नि ।”
बल्ल छम्हस्यां खँ थुइकाः लिसः बिल, “थुखें हुँ । अन अजिमा माइयागु द्यःगः दु, वहे धाःगु जुइ धकाः ।”
जिगु न्ह्यपुइ गं थात । अजिमाया लिउने हानं माइ तलकि छु जुइ? अजिया मां लाकि अजि धाःम्ह मां ? उमिसं ला जिमि अजियात डिमोशन यानाः मां दयेकाःबिइ धुंकल खनी का ।
पिचुगु पिच जुयाः थाहां वना । थज्याःगु हिसि दूगु लँ पर्यटनमन्त्री जूम्ह हिसिलाया थःछेँय् वनथाय् नं मदु । न्हू न्हूगु बस्ती, न्हून्हूगु छेँ । लँ तबाला, छेँ दयेका तःगु नं छाँट वं । स्वनिगःया इज्जत तइगु, विकासया लँय् येँ नं लिउने मलाः धइगुया चिं । तापाक्क मिखां न्ह्यायेदतले न्हून्हूगु छेँतय्गु साम्राज्य विस्तार — म्हासुगु, तुयुगु, वँचुगु, वाउँगु छेँत । उलिं मगानाः वयां लिउने नीनिगु तल्ला दूगु धाःगु त्वखाय् वनेगु लँय् च्वंगु टावरं क्वछुनाः क्वथीक स्वयाच्वन जितः । जिगु इतिहासं क्वचीकातःगु भ्वाभःगु वर्तमानयात ।
झिंन्यागू मिनेट ति वनेवं पिच फुत, लँ चिबाला ¬– खिउँसे च्वनावल, झिझांमिझां दनावल । कचिअपाया चां दनातःगु छेँत, लुखा, झ्याः चिचीपाः । पानमसला, चाउचाउ, चुरोट व कोकफ्यान्टा पिवाःच्वनाच्वंपिं पसःत । लँया निखेरं नितचा–स्वतजा जाःगु छेँ पःखाः जुयाबिउगुलिं उमि न्हापा वा, छ्व, वाउँचा पिनाः नयेगु बुँइ दनावःगु न्हून्हूगु छेँया जंगलं मिखाः झ्वाझ्वा सूमवः उमित । मिखां मखनकि गनया लोभ, छुकिया तृष्णा ?
लँय् फोहरफिहर, झ्यालय् उगुंथुगुं । न्हासय् साक्क भचा भचा बास नं वल, थ्वँ वा अय्लाःयागु । सुमसिउ धाःम्हसित छ स्वर्गय् वनेगु खः ला धाःबलय् अन फोहर नयेगु दइलाकि दइमखु धकाः न्यन हँ । जिगु मन अन थ्यनेवं मचायेक लयेताल । थःगु धइगु थःगु हे जुयाच्वनी । थःगुलिइ गर्व यायेन्ह्याःगु जिगु छाति उसिं तफा जुया वल ।
स्थानीय नेवाःत भुगुलुं लँय् सुयातं पियाच्वन, सखे स्यामुएल बेकेटया गोडोटयात पियाच्वंपिं जुइ । राम, जि गन वने — पाहाँचःह्रेया म्येया धुन वा उकुन्हु तिनि क्वचाःगु जात्राया ह्यांगओभर । तंगु छुं मालाच्वन उमिगु मिखां, थौं तक मवःम्ह सुं वइला धकाः पियाच्वन उमिगु नुगःद्यवं । लँय् छम्ह निम्ह मस्त दंगु चाइनिज न्ह्यबःसा ज्वनाः शान क्यनाच्वन । द्यःगलय् न्ह्यलंब्वानाच्वंम्ह गनेद्यः वाथाइथां दनाहल छुं याइन धकाः ला, वा छुं हल धकाः ला । जिमित खनाः हानं व हे मुद्राय् पुतुं फ्यतुत, छुं यायेफुपिं मखु थुपिं धकाः ला जुइ नि ।
छखे पुलांगु नितः जाःगु कलात्मक सतः अवशेष जुयाच्वन । मेमेगु छेँया अपा स्वयाः बांलाः, लुखा झ्या हे खने मदयेधुंकूसां हिं मदुसां हिंथल बासःथें साप बास वः । पाःताः हे थ्यंक मजूनि । आशा दनि वयात सुनांनं भ्याटिलेटरय् तयाबिइ धइगु । गुलिस्यां व सतः उलिपुलां थुलि पुलां धकाः अध्ययन अनुसन्धान नं यायेधुंकल जुइ । पुलां जुयाच्वनेगु वया कर्म, कर्मवादीतय्गु भासं धायेगु खःसा । अले बाम्ह दुनाः नं म्वानाच्वनेगु चाहिं भाग्यवादीतय्गु भासं वया न्हापाया जन्मय् यानावःगु पापया भोग ।
हानं छधाः ल्वहँ हिति । ल्वहँयागु जूगुलिं व ल्वहँ, अले हिति छाँटवंक दयेकातःगुलिं व हिति । छम्ह नेवाः, छम्ह कलापारखी, छम्ह आर्किटेक्टया लागि नेवाः स्थापत्यकलाःया बांलाःगु नमूना । तर छम्ह म्वाःम्ह मनूया निंतिं धाःसा व हिनुलिइ हि सुइधुंकूगु महासागरया मूल । लः मवः । स्वनिगःया मेमेगु हिति थें वं आर्यघाटय् थसःपानाः दक्वसियागु तारिफ न्यनाच्वंगु दु, प्राण मदयेधुंकूगु न्हाय्पनं । लः हाःनि बलय् व अनच्वंपिनिगु संस्कृतिया दुगःक्वँय् जुइ — अन ख्वाःमसिसे गुलिस्यां न्हिकं नं याइमखु जुइ , मस्तय् अह्रिंचाःसा अनया हे लखं ख्यचायेकेमाः जुइ । अनया लः म्हुतुइ मतसें गुसिस्यां प्राण त्वःतेमफयाच्वनी जुइ । आः व थःगु म्हुतुइ सुनां निफुति लःतयाबिउसा डेथ सर्टिफिकेट ज्वनाः वने धकाः पियाच्वन ।
न्हापा झिदँति न्ह्यः वयागु फुसिंख्यः व आःया फुसिंख्यलय् यक्व पानाच्वनेधुंकल । छकू निकू ल्यंदनिगु कःनि पिइगु बालिइ नं प्लटिङ जुयाच्वन । न्ह्याक्व डाइनासोर जुयाच्वने धकाः पाःफयातःपिं नं गनं गनं पानाहे वनेमालाच्वन । औसत कचिअपा व चां दनातःगु छेँया दथुइ नं छखानिखा प्यतँ न्यातँ जाःगु पिल्लर दूगु, शटर दूगु छेँत । आलिशान महल, अनया लागि । ग्वःआना, ग्वःपी बुँ तुत जुइ धकाः जिं मन्यना । जि जिगु मतापय् फुसिंख्यःया विकास वयागु मतापय् । अन नापसं च्वंपिं आँय्पा¬–पौतय्सं गुलि नुगः मुइकल जुइ, ग्वम्हस्या ब्वडप्रेशर थाहाँ वनजुइ धइगु जक जिगु चिउताः । दक्वस्या विकास छकलं जुइगु जूसा थौं श्रमिक दिवस धकाः तिंख्यः स्यंकाः दयेकातःगु शहिदमञ्चय् गय् भाषण यायेखनी ?
थ्यन । “फुसिंख्यः” ला “फुसा क्यँ” जुयाच्वन खनी । तज्याःनाः चातवानाच्वंगु शिलालेख लिक्क तापाकंनिसें खनेदयेक म्हासुगु रंग पानातःगु छतँजाःगु पीठद्यःगः — सुयातं शंका मवनेमा धकाः जुइ ततःग्वःगु आखलं च्वयातःगु — अजिमा माइ हँ व द्यःया नां ।
दुने छतँजाःगु चकंगु द्यःगः, लुँ रंग पानातःगु पौ । झ्वःलिक चिचिग्वःगु ल्वहँतय्सं द्यःया रुप कयाच्वन । म्हुतसिइ नकतिनि म्हुकातःगु हि । खाखि स्यानाः ल्हातिइ किइगु हि हुइत जुइ, अन बौद्ध झण्डा निगू नं धंका तल निखे । निगः घडी ब्वसा जुयाच्वन, निगलं मिलय् मजू — ईकथं न्ह्यायेम्वाःगु थाय् जुयाः जुइ ।
गांयात हे थःगु नां बिउम्ह मनमय्जु । झीगु संस्कृतिया प्याखनय् डबल रोल म्हिताच्वंम्ह मनया मय्जु — गबलें महालक्ष्मी, गबलें इन्द्रायणी । मनमय्जु धायेवं भुयुगु ख्वाःपाः दुम्ह, न्यासिचाः पहलं प्याखंपाः काइम्ह गथुप्याखंया मनमय्जु लुमन । थः बांमलाःसां इन्द्र भाःत दयेमा धकाः १२दँ तक तपस्या यानाः इन्द्रयात थःगु छेँय् पाहाँ यात, इन्द्र चछि रमझम यानाः नं कलाः स्वीकार मयासे याकःचा स्वर्गय् लिहाँ वन । वयागु भाग्य् थ्व झिजांमिजांगु फुसिंख्यलय् क्वारेन्टाइनय् लाःपिं दुगुचा व हँय्या हि फयाच्वनेगु जक जुल, स्वर्ग ला अप्सरापिनिगु लागि, इन्द्रया यःपिं अप्सरापिनिगु लागि । पाय्छि छम्ह नेवाः मिसाया भाग्य । वया झिंनिदँया तपस्या, इन्द्रया चछिया रमझम । नेवाःतय्सं हे च्वःगु जुइ थ्व मनमय्जुया बाखं । नेवाः मिजनं, अझ धायेगु खःसा । झीसं वयात न्याय बिइत द्यः धायेगु बाहेक मेगु छु यायेफइ ?
थ्यनेवं लसताया लकस ब्वलन, जिमित साःसाःगु नयेगु न्ह्यचाकल । ताःन्वयाः याग्याप्याग्ला वंपिं पित्याःख्वाःतयत् नयेगु सिवाय मेगु छु यइ? यक्व न्ह्यःनिसें ख्वाः मखंपिं, जिमित मतिना याइपिं जिमि पाजु खलः — दक्वसिया ख्वालय् आनन्द ह्वल, बैशाखया गुँइ तकुस्वांथें । नख्त्या व पिकनिकया समिश्रण — नयेगु चाहना, नकेगु कर्तव्यया लिसें फ्वसा वःगु न्ह्यइपु नं तनाः ।
२०१३.०५.०४
