खँल्हाबल्हा
राजेन मानन्धर
0 हालय् छिगु नियात्रा सफू ‘न्यामिसाया देसय्’ तसकं चर्चित जुल गज्यागु अनुभव दु ?
ज्वजलपा । यक्व सुभाय् । जिगु नियात्रा सपूm “न्यामिसाया देसय्” तसकं ला छु चर्चित हे जक जुल धकाः धाये ला मजिउनि । तर गुलिस्यां ब्वन, उमिसं ययेकादिइगु दु । जि लय्ताः, जिगु न्हापांगु नेपालभाषा सपूmयात ब्वनाबिउगुलिं ।
0 छिगु साहित्य लेखनया इतिहास गुकथं दु ?
थुकियात इतिहास हे धकाः ला मधाये, बःचाहाकःगु अनुभव दु । न्हापा नकतिनि रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसय् आइए ब्वनाबलय् सुकुन्दा दँपतिइ छपु चिबाखं बियागु, ४२ साल पाखे जुइ । थःगु नां न्ह्यथने मछालाः रा मानन्धर धकाः नां तयाः । वयां लिपा अज्याःगु क्याम्पसया थी थी दँपतिइ बाखं व ध्याचूच्वखँत च्वयाः बिया । गुगुं पिहाँ वइ, गुगुं पिहाँ वइमखु । यक्व धयाथें ला पत्रिका हे पिदनीमखु । लिपा सन्ध्या टाइम्सय्े च्वयेगु याना । न्हापा समसामयिक व्यंग्य अले लिपा यक्व विचारप्रधान लेख जक, उकियात साहित्य धायेगु लाकि मधायेगु, व ब्वमिपिनगु खँ ।
न्हापांनिसें साहित्यय् रुचि दुसां साहित्य हे धकाः ला यक्व कलम मन्ह्याका । जिं साहित्य च्वये फइमखुथें ताइगु थःत । च्व हे मच्वयागु धाःसा मखु ।
जागिरे पत्रकारितायात तिलाञ्जली बिइवं हानं थःत घुसुहँु साहित्यपाख घ्वाना । पुलांपालांगु च्वयातयागु पाण्डुलिपियात सपूmया रुप बिया । न्हापां ला सन् २००६लय् मुक्तिनाथ यात्रायात कयाः च्वयातयागु एस्पेरान्तो भाय्या नियात्रायात सपूmया रुप बिया । अनं यक्व न्ह्यः तयार यानातयागु नेपाली–एस्पेरान्तो शब्दकोश नं पिहाँ वल । २००७य् जापान वनागु नियात्रा जिमि भाषासम्पादकलिसे वैचारिक मतभिन्नता वयेवं धुलं गयाच्वन । अले बिचाः वल, नेपालभाषां हे नियात्रा छाय् मच्वये ? यक्वस्यां थ्व विधा नालाकाःगु मखनाः जि नं च्वयेला मच्वयेला जुयाच्वंगु खः । थ्व हे झ्वलय् छपु निपु तःहाकःगु नियात्रा च्वयेधुंकाः जिं सपूmया रुपय् “न्यामिसाया देसय्” पितबिइगु आँट याना । उकुन्हु तिनि जिगु नेपाःया लोकबाखंया सपूm एस्पेरान्तो भासं जापानं पिदन ।
मेगु छगू नियात्रा सपूmया पाण्डुलिपि लगभग तयार दु । प्रकाशक लुत धाःसा थुगुसिइ हानं छगू सपूm पिदनी । सफू पिकायेगु गुलि थाकु धइगु अनुभव दु । तर गुलि फइ स्वये, च्वयां च्वने — न्याइपिं मदु, ब्वनीपिं मदु, समालोचकं समालोचना यानामबिउ धकाः च्वयेगु धाःसा आः थथें दिकेमखु । सुयातं लय्तायेकेत मखु, सुं तंचायधकाः ग्यानाःमखु, थम्हं खंगु थःगु नुगःया भासं च्वयेमाः धइगु जिगु बिचाः ।
बरु ब्वने धाःसा सिक्क यः जि । नेपालभाषा, नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी निसं गबलें गबलें एस्पेरान्तो भाय् या साहित्य तकं लुइवं, लायेवं ब्वनेगु मत्वःता । मेपिनिगु साहित्य ब्वनेबलय् थःम्हस्यां नं बांलाक च्वयेगु उर्जा प्राप्त जुइ । उकिसं जि थौं कन्हय् बौद्ध धर्म ब्वनाच्वना ।
0 छितः गज्यागु साहित्य विधां आकर्षित याः ?
ब्वनेत ला जिं दक्व कथंया साहित्यिक विधा ब्वना । कविता, बाखं, उपन्यास, नाटक नं । उकिसं थः, थःगु विचाःलिसे पाठकयात सहभागी याके दइगु निबन्ध विधां जितः यक्व आकर्षित याः । झ्यातुगु दार्शनिक वा ज्ञान बिइगु मखु, थःगु भावलिसे ब्वमियात लाल कायेकीगु निजात्मक निबन्ध यः जितः । वयांलिपा उपन्यास जुइ ।
न्हापा स्कूलय् बलय्निसें यात्रासाहित्यपाखें जि तसकं प्रभावित । स्कूलय् छपु नियात्रा नेपालीइ ब्वनागु लुमं । अबलय् व स्वयाः यक्व यात्रासाहित्यलिसे परिचित जुइ मखन । लिपा मचायेक जि गुलिभर्स ट्राभल्सं जितः आकर्षण यानाच्वन । शायद अंग्रेजी एमए ब्वनाबलय् तिनि सिल जिं व ला प्रतीकात्मक यात्रा जक खः धकाः । थुकथं जि यात्रासाहित्य लिसे प्यपुनावन ।
लिपा नेपालीया नियात्राकार भीष्म उप्रेतीलिसे व्यक्तिगत स्वापू दयेवं थ्व विधायात दुग्यंक थुइके खन । प्रेरणाथें जुल । नेपाली नियात्रात ब्वनायंका मातूमालाः । उकिं जितः स्यना नं बिल, थःगु विषययात गथेयानाः न्ह्यब्वयेधगु धकाः । थन यात्राय् विवरणया फैलावट व भावया गहिराइया सन्तुलनपूर्ण वर्णन दइ — लेखकं जितः चाःहिइकी, मतिना यानाः थःगु नुगः खँ कनी । लेखकया भावना व थःगु भावना एकाकार जूवनी । सवाः थूलिसे जि झं झं थुकिइ दुनावन ।
0 नियात्रा लेखन नेपालभाषाय् उलि चल्तिया बिधा मखु धाइनि ?
अंग्रेजीया ला छु खँ ल्हाये, नेपाली तकं थ्व दकलय् चल्तिया विधा धायेमाः । तर झी नेपालभाषाय् धाःसा थुकिं साहित्यया विस्कं विधाया रुपय् स्थापित तकं जुइ मफुनि ।
ख्वीदँया दुने नेपालभाषाय् नियात्रा धायेल्वःगु छगू दर्जन सपूm पिमदनेगु धइगु लय्तायेछिंगु खँ मखु, झीगु साहित्य अन थ्यं थन थ्यं धकाः हालाजुइपिं झीगु निंतिं । अथेला नेपालभाषाय् गुगु विधायात चल्तिगु धायेगु धइगु मेगु न्ह्यसः झीगु न्ह्यःने दनि ।
0 छिगु नेपालभाषा साहित्यया अध्ययनपाखे गुलित रुची दु ? गुलि अध्ययन यानादियागु दु ?
स्कूलय् ऐच्छिक नेपालभाषा कयाः ब्वनाबलय्निसें नेपालभाषा साहित्यया सवाः कायेगु वातावरण तयार जुल । क्याम्पसय् अंग्रेजी कयाः ब्वनासां जि नेपालभाषा कयातःपिं पासापिंलिसे सतिइ । अन सुकुन्दा साहित्य पाःलाःया जि न्वकू जुया, छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाःकासासाय् नं ब्वति कया । पुलांम्ह पासा सुरेश मानन्धरया संगतं बुलुहुँ नेपालभाषा साहित्य व आन्दोलनयात म्हसिका यंका ।
१९९६सालय् अंग्रेजी एमए सिधयेकाः हानं नेपालभाषाया मतिनां साल । जिं १९९७सालय् नेपालभाषाय् एमए ब्वना । न्हापा नेपालभाषा साहित्य यसें जक ब्वनेगु, अन ला उकिया विस्तृत अध्ययन हे जुल । थःत नेपालभाषा साहित्यय् ह्वब्वाकेत बुलुहुँ तयार याना ।
जितः लुमं, विधागत रुपं धायेगु खःसा जितः ईश्वरानन्दया उपन्यास यल, अले मंगलप्रसाद व पद्मरत्नया निबन्ध । कविता नं यक्व हे यःगु खः तर अबले कोर्सय् धकाः ब्वनापिं कविपिनिगु प्रभावशाली कविता ब्वनेधुंकाः उमिगु हे न्हू न्हूगु कविता ब्वनेबलय् फ्यासुसे च्वनावंगुया कारण मालाच्वनेगु । डा. कमल प्रकाश मल्ल व माणिकलालया समालोचनापाखें जि तसकं प्रभावित जुइगु । जि नं लिपा समालोचक जुइ ला धयाथें मतिइ वइगु ।
0 साहित्य लेखन स्वयां न्ह्यः छि पत्रकारिताय ख्यलय् अप्वः सक्रिय जुया दिइ, पत्रकारितापाखे छिगु गज्यागु अनूभव दु ?
पत्रकारिता जिगु पेशा खः । एमए सिधयेवं १९९६ सालय् दि काठमाण्डू पोस्टय् रिपोर्टर कथं जागिर नया । अनं २००२लय् दि हिमालयन टाइम्सय् थ्यन । यायेमाःगु ज्यायालिसें नेवाः संस्कृति व सम्पदाया खँ च्वये खनकि जि लय्ताइगु, अफिसय् जितः नेवाःतय् पत्रकार धकाः ध्याचु नकूसां । ज्याया हुलमुलय् नं नेपालभाषां च्वयेगु मत्वःता । १९९६ निसें २००८ तक पत्रकारिताया जागिरं यक्व च्वकल, साहित्यिक स्वयाः नं समसामयिक, समाचार ख्वाः वःगु । साहित्यपाखें जि तापाना हे च्वनेमाल । इलं लाकाः सन्ध्या टाइम्सय् रा मानन्धर धइगु च्वसानामं नं थःगु विचारत बिया हे च्वना ।
नेपालय् गनं सिरपाः कायेमनंसां सिंगापुरं पिदनीगु छगू पत्रिकाय् पिदंगु जिगु लेखयात जापानया एडिबिआइ नं याःगु प्रतियोगिताय् दुतिनाः छगू अन्तर्राष्ट्रिय सिरपाः धाःसा कायेखन । १२दँ तक तपाःगु दैनिक अखबारय् ज्या यायेधुंकाः बुलुहँु भचा च्वय् थ्यनेवं थ्व ततःधंगु पत्रिकाय् हाकिमया इच्छा कथं च्वच्वं थः स्वतन्त्र जुइखनीमखु धइगु चायावल । चांन्हिं करपिन्सं धाःथे करपिनिगु खँ जक च्वयाः थःत छ्यलेगु स्वयाः परिवारयात ई बियाः व थः यःगु ज्या यानाः म्वायेमास्ति वल । २००८य् दैनिक अखबारी पत्रकारिताया जागिर त्वःताबिया ।
0 नेपालभाषाया पत्रकारिता छिगु संलग्नता इलय् ब्यलय् न्यने दु तर निरन्तरता मदु ? छाय् थें ?
नेपालभाषा पत्रकारिताया ख्यलय् जिगु निरन्तरता ला छु संलग्नता हे मदु धाःसां जिउ । न्हापांनिसं लाःलाःबलय् मतिइ लूगु बिचाः सन्ध्या टाइम्सयात बियाच्वना । व हे ला पत्रकारिता मखु । जिगु बिचारं नेवाः समाजयात परिवर्तन ला यायेमफुत, वैचारिक असहमति जूगु कारणं फोनं फोनं धम्की धाःसा छकः निकः फयेमाल । थ्व हे जिगु लागि सिरपाः खः ।
बरु २०१० पाखे यलय्या पासापिंलिसे “नेवाःपौ” नामं छगू पत्रिका सम्पादन याना । थुकिं नियमित रुप काये मलायेकं हे दिनाच्वनेमाल । कारण दक्वस्यां सिउ — यानागु दु धकाः जक धायेया निंतिं यानाच्वनेगुया खास अर्थ दु मतायेका ।
बरु नेपालभाषा पत्रकारिताया बारे भचा–भचा अध्ययन दु धायेमाः । नेपालभाषा एमए ब्वनाबलय् थेसिस च्वयेकथं जिं नेपालभाषा छापा पत्रकारिताया अध्ययन यानागु । आः ला यक्वस्यां च्वयेधुंकल । अबलय् ला सपूmया रुपय् भगवती प्रसादं च्वयातःगु नेपालभाषा पत्रपत्रिकाया जातः बाहेक नेपालभाषा पत्रकारिताया म्हसीका बिइगु छुं सपूm हे मदुनि । उलि अध्ययन यायेधुंकाः नेपालभाषाय् उलिमछि पत्रपत्रिका छाय् पिदनी छाय् दिइ धइगु थुल धायेमाः ।
0 नेपालभाषाया उलिमछि पत्रिका पिदनाच्वंगु दु तर ब्वमितय् कमी दु, कारण छु जुइ ?
नेपालभाषा पत्रकारिताय् च्वइपिं मदु, ब्वनीपिं मदु, न्यानाः ब्वनीपिं ला झन् हे मदु । थ्व झी दक्वस्यां खनाच्वना । नेवाःत उलि शिक्षित, अले राजधानी थज्याःगु थासय् च्वनेखनाच्वंगु दु । अथेसां थःगु अस्तीत्व हे मेपिन्त क्यनेगु नेपालभाषां पिहाँवःगु पत्रपत्रिका ब्वनेगु बानी मदु । नेवाःतय् खय् भाय् अंग्रेजी वा हिन्दी भाय्या पत्रपत्रिका ब्वनेयः, नेवाः भाय्या पत्रपत्रिका ब्वने मयः । कारण जिं छु धाये फइ? जिं नं थ्व हे न्यनाच्वनेगु । झीके मांभाय्या मतिना मदुगु खःला, वा मतिना दु धकाः क्यनेत जक मतिनाया स्वां छफ्वः कोटय् स्वचाकेथें जक खःला, व जिं धाये मफु । मतिना दूगु खःसा झीगु भाय्या पत्रिका सुं खय्, बर्मु वयाः म्वाकाबिइगु मखसेंलि न्यानाः ब्वनेगु, तिबः बिइगु झीगु हे दायीत्व खः धकाः तक ला वाःचायेकाबिइमाःगु खः थें च्वं । हानं झी दक्व पत्रपत्रिका व्यवसायिक ढंगं स्वयाः भाषासेवा यायेथें जक पिथनेमाःगुलिं वा पिदनाच्वंगुलिं नं थुकिं स्तरीयतायात थःगु लक्ष्य दयेकेमफुगु अले थ्व हे कारणं ब्वमिपिन्त सालेमफुगु खःला धयाथें नं जितः ताः ।
0 वर्तमान नेपालभाषा साहित्यया गतिबिधिबारे गुलित सन्तुष्ट जुयादिया ?
नेपालभाषा साहित्यया गतिबिधिबारे सन्तुष्ट जुइत न्हापां ला गतिविधि जुइमाल नि । जिं ला गतिविधि हे न द्वलय् स्वयय् छकः निकः जुइगु खना । व नं न्ह्याबलें न्ह्याथासं व हे ख्वाःपाः, व हे खँ । १३ लाख नेवाःत दु धयाच्वना झीसं । तर नेपालभाषा साहित्यया गतिविधि धाःसा व हे ५०–१००म्हसियागु जक पेवा, जिम्मेवारी जुयाच्वन । न्हूपिं मनूत दुतमकयागु ला दुहाँ मवःगु ला ।
पुलांगु दक्व साहित्यिक खलःपुचःत न्ह्यलंब्वानाच्वन, साहित्यिक पत्रपत्रिकात तनावनेधुंकल । झी छखा छेँय् भ्वय् छकः न्याःसा द्वछि मनू मुनी, झीम्ह नीम्ह ज्यासना पुचः दूगु संस्थां साहित्यिक ज्याझ्वः न्ह्याकूसा सछि मनूत मुने थाकु । उकिसं यक्व धयाथें साहित्यिक खलः पुचः राजनीतिक पार्टीया कचा जुयाच्वंगु दु । अन पार्टीया भासं कविता, बाखं च्वइ, ब्वमिपिन्त कार्यकर्ताथें तायेकी ।
सपूm पिकानाया ला खँ हे मेगु दनि । छम्ह औसत नेवाः लेखकया छगू सपूm न्यासःपाः पिदंसा लितूलिनाः मिउसां सछिपाः चुइके थाकु । अज्याःगु सपूm हे नं दछिया झिगू नीगु स्वयाः यक्व पिदनाच्वंगु अवस्था मदु । हानं समालोचकपिं गन दु, उमिसं आःया साहित्यिक गतिविधियात गुकथं विश्लेषण याइ धकाः माःवने मानि । सुनां लापा थाइ, सुनां न्हाय्कं क्यनी? थुकियात नं गतिविधि धायेगु ला ? थ्व स्वयाः सन्तुष्ट जुइगु ला?
0 नेपालभाषाया साहित्य लेखनय् न्हापा गुलि स्तर दु आःया लेखन उलि स्तरीय मजू धयागु न्यनेदु, अथे खः ला ?
न्हापायागु धकाः गबलय्यात धायेगु धइगु हे न्ह्यसः खः । न्हापायागु खँ गुलि ल्हायेगु । जि समालोचक ला मखु, अथेसां १९९०या राजनीतिक परिवर्तन लिपाया खुल्ला वातावरण वसांनिसें नेपालभाषा साहित्य संख्यात्मक व गुणात्मक निकथं हे स्तरीय मजुल थें जितः ताः । न्हापायापिं बांलाःपिं च्वमिपिन्सं आः मच्वयेधुंकल, सपूm पिमथनेधुंकल । हानं उमिसं न्हूगु छुं च्व हे च्वल धाःसां उकिइ न्हापाया ति सवाः मदइबलय् नुगः क्वतुनीगु स्वभाविक खः । अज्याःपिं लेखक साहित्यकारपिन्सं थःत न्हापास्वयाः परिमार्जित यायेगु ला गन पुलांगु इमेज जक ल्यंकातयेफुसां बांलाःथें ताया ।
सकारात्मक जुइमाः धइगु ला दु तर नेपालभाषाया स्तर झीसं जक दु धयां मजिउ, झीगु भाय्या साहित्ययात मेगु भासं हिलाः उमित ब्वंकाः उमिगु प्रतिक्रिया कायेमाः थें च्वं ।
0 नेपालभाषा साहित्य विकासया निंतिं आः गुजोगु गतिबिधिया आवश्यकता तायेका दिया ?
छु यायेमाः धकाः झी दक्वस्यां सिउ । त्वाःत्वालय् साहित्यया गतिविधि, सम्मेलन, गोष्ठीत न्ह्यायेमाल, पुलांपिं न्ह्यःवयेकाच्वंपिं लेखकपिन्सं न्ह्यलं चायेकेमाल, न्हून्हूपिं लेखकपिन्सं कलम न्ह्याकेमाल । व लिसें साहित्यं राजनीतिक पार्टीया भाय् ल्हायेगु त्वःतेमाल, जनताया भासं सिर्जना जुइमाल । नेपालभाषा साहित्ययात निरन्तर मतिना याइगु सक्रिय संस्था माल । गुलिखे साहित्यकारपिनि स्वअध्ययनया अभाव खनाच्वना । थःगु भाय्या थः पासापिन्सं च्वयातःगु हे ब्वनेगु बानी यक्वसिया मदु, खय् भाय्या साहित्यया अध्ययन जक याःसां थौकन्हय् साहित्य गुखे वनाच्वन धइगु सिइदइ । अले थःथवय् नापलायेगु, साहित्ययात कयाः चर्चापरिर्चा यायेगु, वं वयात वंवयात स्यनेगु, बांलाः बांमलाः राय बिइगु यायेमाल । उकिसं झीगु साहित्यय् निरन्तर कलम न्ह्याःपिंं समालोचकतय्सं न्हूपिं व पुलांपिं च्वमिपिनिगु कृतिया समालोचना यायेगु परिपाटी हानं ब्वलन धाःसा झीगु साहित्यं न्हूगु सुथ स्वयेखनी धइगु विश्वास दु ।
Published in Naali Bymonthly in 8/6 (60), 1133 Chaula. 2013 04 15
