राजेन मानन्धर
बुद्धधर्म ला बुद्धधर्म हे खः । न्ह्यागु भासं च्वयातःसां न्ह्यागु देय्यागु जूसां अले न्ह्यागु निकायया ख्वाःपालं पुनातःसां । बुद्धं छु धाल व ला गबलें पाइमखु । बुद्ध स्वयम् हे नं न्याम्ह, न्हय्म्ह वा नीप्यम्ह जुइफु तर बुद्धं बिइगु शिक्षा पाइमखु । त्रिपिटक खँ ल्हानाच्वनेम्वाः । कमसे कम तिसरण गमन यायेधुंकाः छम्ह बौद्धं न्हापां धायेसइगु धइगु हे पञ्चशिल । अले पञ्चशिल धायेसःम्हस्यां दकलय् न्हापां धाइगु वाक्य खः — जिं प्राणी हिंसा त्वःतेगु जुल । थथे थेरवादीतय्सं जक धाइगु खःसां मेमेगु वादीतय्सं नं जिं स्याये ला पक्का धाइमखु, थ्व विश्वया दक्व बौद्धतय्गु विश्वास खः । अथे खयाः नं बुद्धधर्म व लायात कयाः छता निता खँय् झीसं मथूगु वा थुइकेगु कुतः यानामच्वनागु, अझ मखुथे थुइकाच्वनागु दु । थ्व विषयय् बःचाहाकलं धायेगु कुतः याये ।
बुद्धधर्मय् ला नयेगु ः
विशेष यानाः बुद्धधर्म मसिउपिं मनूतय्सं बौद्धतय्सं ला नल कि, अथवा नया धालकि खिजेयाइ । बौद्धतय्सं ला नयेमाः धइगु ला मखु, तर ला नये हे मजिउ धइगु नं मदु । बुद्धधर्म हनेगु व ला नयेगु वा मनयेगु थ्व निगू अलग अलग खँ खः । बुद्धधर्म हिंसा विरोधी खः, उकिं थ्व धर्मं ला नयेगुयात प्रोत्साहन यानातःगु मदु धायेगु छता खँ तर ला नयेगु वर्जित हे मखु । ला मनःसा बांलाः धइगु खँय् ला सन्देह मन्त ।
सामान्य खँ, हानं पञ्चशिलया – थ्व न्यागू वाक्यया दुने बुद्धधर्मया सार दु । थुकिइ प्राणी हिंसा यायेगु त्वःते धायेकातल तर ला नयेगु त्वःते धकाः धायेका मतः । अथे धइगु बुद्धधर्मय् प्राणी हिंसा व ला नयेगु दथुइ बुद्धधर्मं अन्तर दु । थन ला नयेगु त्वःते धकाः मधायेकू बरु अय्लाः त्वनेगु इत्यादि त्वःते धकाः धाःसा धायेकल । थुकिं ला नयेगु स्वयाः नं अय्लाः त्वनेगु मभिं धकाः तकं क्यंगु अनुमान याकू । मनुखं सभ्यताया लँपुइ पलाः तयेधुंकाः गबलय्निसें ला नल वा गबलेनिसें ला नयेगु त्वःतेमाः धकाः धायेसल, उकिया अन्दाज याये अःपु मजू । तर ला नयेमजिउ धकाः संभवतः बुद्ध स्वयाः न्ह्यः हे खँ वयेधुंकूगु जुइमाः । अथे धाइपिं शाकाहारीत न्हापा नं दु आः नं दु । संसारय् बुद्धधर्म धइगु ला मनइपिनिगु धर्म मखु, अले ला मनइपिं दक्वं बौद्धधर्मावलम्बीत नं मखु । थेरबादी दृष्टिकोणं धायेगु खःसा बुद्धं थम्हं खंगु, न्यनागु वा शंका यानागु ला नयेमजिउ धाल धाइ । थ्व नं मुख्यतयाः भिक्षुपिन्त जक धाःगु खःसां उपासक–उपासिकापिन्त नं लागु जूगु धकाः धाइ । वज्रयानय् नं ला नये हे मते मधाः धाइ, अले महायानय् नं ।
अथेसां बुद्धधर्मयात कयाः सहलह याइपिन्सं थी थी धारणा पितब्वयाच्वंगु दु ः बौद्धत पूर्ण रुपं शाकाहारी हे जुइमाः, ला नयेगु धइगु हे हत्या यायेगु खः, हत्या मयासें गनं ला वइ? ला नयेगु धइगु प्वाःयात मसां दयेकेगु खः, झीसं नइगुलिं हे मनूतय्सं प्राणी हत्या याइगु खः ।
बुद्धधर्मय् हिंसा यायेगु ः
हिंसा यायेत चुपि ज्वनाः सुयागुं प्राण हे कायेमाः धइगु मदु । सुनां नं सुयातं नुगलय् स्याक्क जक छुं धाःसां व हिंसा खः । अझ मनय् जक सुयातं स्यानाछ्वये धइगु वयेकेगु धइगु हे वयात हिंसा यायेगु खः । याये मजिउगु हिंसा खः सा अन हे पनेमाल, ला नयेगु जक पनां मजिल । ला मनयेवं तुं वं हिंसा मयाः धइगु जुइमखु । प्राणी हिंसा यायेगु व ला नयेगु खँ छता हे मखु ।
प्राणी हिंसा मयातकि ला नयेगु दइमखु धकाः धायेगु वा तप्यंक संसारया दक्व मनूत शाकाहारी जुइ नु धायेगु बांलाःगु आदर्श खः । तर झीसं ल्वःमंका च्वनागु निता खँ थन ल्ह्वने उपयुक्त जू । छता, वैज्ञानिकतय्सं नं प्रमाणित यायेधुंकल, कि झी प्राणीपिन्त दालकि गथे स्याइ, बोटविरुवायात नं अथे हे स्याइ । अथे जुल कि हिंसा धइगु किसि स्यातकि जक जुइगु लाकि स्वां थ्वयेबलय् नं जुइ ? मेगु, हिंसा यानाः नं मांसाहार मयायेफु । गथेकि नेपालय् जूगु सशस्त्र द्वन्द्वया इलय् निगुलिं पक्षं यानाः झिंच्याद्वः मनूतय्गु हिंसा जुल । तर उमिसं मनूया ला नःगु धाःसा न्यनेमदु । अथे हे नेपालय् हे गनं गनं द्यइथाय् द्वलंद्वः पशुयात बलि बियाः नं ला मनसे त्वःतावनी । अथेसा स्याःसां जिउ, नये जक मजिउगु जुल ला ? खँ स्यायेगुया विरोध खः ला नयेगुया स्वयाः । स्वभाविक खः सुनां नं सुयातं मस्याःसा, घाँय् छपु नं मलिउसा, वा पिनाः मलःसा गुलिजिउ । छु झी थुलि यायेत तयार दु ला? कचिला छ्वयेला नयेयः हिंसा याइगु मयः धकाः द्यःनं द्यःनं नागःतुगः याइपिं शाकाहारतय्सं थ्व थुइकेमाः ।
बुद्धधर्म व पशुबलि ः
अमेरिकानिसें जापान तक ला नयेमते धाइपिं न्ह्याथासं दुसां ला संसारय् न्ह्याथासं नयेगु दु । तर अन पशुयात अव्यवहारिक व अस्वस्थकरकथं अधिकतम शारीरिक दुख बियाः स्यानाः जिमिसं द्यःयात लय्ताकागु धाइमखु । उमिसं थःगु लाहि नयेगु प्याःचाःयात लंकेत सुं द्यः अथवा धर्मयात किकीमदु । पशुबलियात धर्मया नां बियाः लिपाया पुस्तायात व ज्या परम्परा धकाः यायेत बाध्य यायेगु अले अथे मयाःसा अथे जुइ थथे जुइ धकाः मानसिक तनाव बिइगु अधार्मिक ज्या खः । अथे पशुबलि बियाः द्यः लय्तायेकीपिन्सं थः मांबौ वा काय्म्ह्याय्या बलि बिइलाकि मबिइ छकः बिचाः यानास्वयेमाः ।
पशुबलियात गनं नं मान्यता मबिउ । कानून मथ्यंगु अनकन्टार जंगलय् च्वंपिं अशिक्षित आदिम युगय् म्वानाच्वंपिं बँमनूत, गनं गनं भारतया छथाय् निथाय् अले धर्मनिरपेक्ष धयाः नं सनातन धर्मया रक्षा याइगु नेपालय् बाहेक । हिन्दु धाइपिन्सं हे नं आः पशुबलिया विरोध यानाच्वंगु दु । बुद्धं धयाथिकूगु खँय् सुयातं विश्वास हे मदुसां आः वयाः मनतय्सं सिल, गनं ल्वहँयात निर्दोष पशुया बलि बियां द्यः लय्ताइगु, थःगु भिंगु जुइगु धकाः च्वनेगु मुर्खता, अन्धविश्वास जक खः धकाः । हि म्हुकाः थःगु जय जुइगु जूसा नेपाःमितय् संसारय् दकलय् यक्व जय जुइमाःगु, छाय् अमेरिका वा जापानय् च्वंपिनि जय जुयाच्वन? झीत द्यवं रक्षा यानातःगुलिं उकुन्हु भुखाय् ब्वःबलय् झीगु छेँ मदुनेमाःगु मखुला ? विश्वास व आस्था धइगु तःधं, तर उकिया नं छगू हद दइ, वयात हाचां गालकि उकियात अन्धविश्वास धाइ ।
वंगु २५००दँ दुने बुद्धधर्म व दर्शनय् तःगु कथंया परिवर्तन वयेधुंकल । इतिहासय् १८गू निकाय दूगु खँ झीसं ब्वनावया । ईकथं महायान व वज्रयान धकाः विकास जुयावल । दक्वं बुद्ध धर्म हे खः । बुद्धं द्यः धाःपिन्त हि त्वंकाः लय्तायेकेमाः धकाः गबलें स्यानामथिकू । बुद्धधर्म व पशुबलिया ला गुगुं कथंया नं स्वापू दइ धइगु कल्पना तकं नं यायेफइमखु ।
थज्याःगु अवस्थाय् नं झी स्वनिगलय् च्वंपिं बुद्धधर्मया पुस्तौं पुस्तानिसें अंगिकार यानाच्वना धइपिं, बुद्धधर्मया नानाकथं व्याख्या याइपिं अले बुद्धधर्मया आधिकारिक व्याख्याता थः हे धाइपिन्सं नं तप्यंक मखुसां चाःहिइकाः पशुबलियात नालाच्वन तिनि । अथे यायेमेते धाइपिन्त छिमिसं छुं मसिउ, जिमिगु बुद्धधर्म हे थज्याःगु धकाः अःखतं ब्वह बियाच्वन । संसारय् बुद्धधर्म धइगु झी छपुचःचा नेवाःतय्गु जक धर्म मखु, झीसं गुगु गुगु यान धकाः नालाच्वना व नं झीगु यकःति मखु । महायान, वज्रयान व तन्त्रयान नेवाःतय्थाय् जक मखु मेमेथाय् नं दु । उमिसं अथे त्वहमदु त्वह तयाः पशुहत्या यानाः बुद्धधर्मया व्याख्या मयाः ।
खँ वइ बुंगद्यःया । दँय् दसं बुंगद्यःया जात्रा न्यायेकी – बुंगद्यः धइम्ह बोधिसत्व, करुणामय, लोकेश्वर आर्यावलोकितेश्वर धाइ । संसारया दुखय् करुणा तयाबिज्याइ धाइ, तर वयागु हे जात्राय् थाय्थासय् पशुबलि मबिसे मगाः झीत । तर्क नं झीके दु, बुंगःद्यःयात मखु भैरद्यःयात बियागु, अले बुंगद्यवं मखनेमा धकाः तुयुगु धकिनं त्वपुनागु । सुयात कनेगु थज्याःगु कच्चागु तर्क ? खँ स्पष्ट दु, झीके बुद्धधर्मप्रति व बौद्धदर्शनप्रति भचा हे ज्ञान, श्रद्धा मदु । झी ला फगत निर्दोष प्राणीया हि म्हुकेत जक बुंगद्यःया जात्रा यानाच्वनापिं । थ्व खँ खः धाःपिं नं, मखु धाये मछालाः सुम्क च्वनाच्वंपिं बौद्ध विद्वानतय्सं नं थ्व हे प्रमाणित यानाच्वंगु दु कि झी बौद्ध मखु, हिंसक खः, बुंगद्यः करुणामय मखु, हिंसक खः । खःयात खः धायेत छाय् मछालेमाःगु?
Publishes in Lahana Weekly on May 22nd, 2016, in Buddha Jayanti Supplimentary.
No comments:
Post a Comment