न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

 

राजेन मानन्धर

निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिवर्तन जुयाः येँ सम्पूर्ण नेपाःया राजधानी जुल अले थनया कान्तिपुर दरवार लागा देय्या हरेक राजनीतिक, धार्मिक व साँस्कृतिक परिवर्तनया ध्वजाबाहक जुल । थनिं ९० दँ न्ह्यः तःभुखाचं येँया पाक्व लागा क्षतविक्षत जूगु मौकाय् अबलय्या शौकिन शासकं युरोपया गुगुं तबालागु लँया किपा स्वयाः थन अज्याःगु हे किसि जुइगु लँ दयेका जुद्धसतक दयेकल । व हे लँ थौं न्युरोड, नयाँ सडक वा न्हूसतक जुल, गुगु थौं येँ वा स्वनिगः जक मखु नेपाःया हे दकलय् तःधंगु बजार लागा जुयाः झीगु न्ह्यःने धस्वानाच्वंगु दु । 

स्वनिगःया आदिबासी नेवाःतय्गु भाग्य धायेला दुर्भाग्य धाये थ्व स्वनिगःया अधिपनि उपिं नेवाः जुयाबिल । बजाः जुल कि मनूत गुलजार जुइगु स्वभाविक जुल । न्हापांनिसें असंया ब्यापारय् हालिमुहालि यानाच्वंपिं नेवाःतय्त हानं मेगु बजार लागा चकन । आर्थिक क्रियाकलाप जल, सरकारयात कर म्हयेगु थाय् नं जुल । थ्व लागा महाबू, दुगंबहि, तेबाहा, स्वंगःथां, खिचापुखू, भुलां, पुलांभंसा, न्हूसां निसें वतु वंघःतक छस्वा जुल । नेवाःतय्गु ब्यापारय् ल्हाः हानं न्ह्यात । ईया घःचाः चाः चाःहिउहिउं नेवाःतय्सं थम्हं बनेज्या यायेगु त्वःताः बालं बियाहल । स्थानीय मनूतयसं पसः मतःगु हे ला मखु, अथेसां थ्व थाय् देय्या दक्व जिल्लायापिं मनूतय्गु ब्यापार यायेगु थाय् जुयावन । उखे नेवाःतय् थःगु छेँया बाः वयाच्वन । बरु थः हे मच्वँसें, पुलांगु शहरं पिने छेँ दनाः च्वनाःसां थ्व थाय् बालं बियाच्वन । देय्या आर्थिक कारोबारया केन्द्र थुकियात दयेकेत नेवाःतय्गु थ्व छखें योगदान हे धायेमाः । 

ब्यापार जुलकि मनूत म्वः म्वः जुइगु स्वभाविक हे जुल । ब्यापार धइगु न्हापा थें उखे त्वालय् थुखे त्वालय् च्वंपिं जक न्याः वइगु मखुत । आः स्वनिगलय् थ्यं मथ्यं ४० लाख मनूतय्गु बसोबास दु धासेंलि, थन भुइजःसि निसें नागढुंगा तक येँ धकाः धासेंलि उमित माःगु हरेक मालताल उपलब्ध जुइगु थाय् न्हूसतक लागा जुइगु हे जुल । थुकथं पुलांगु न्हूसतकया भूमिका तब्या जुसेंलि थन मनूत नं उकथं हे वइ । अले न्हापाथें बसय् छकः च्वनाः जक थन वयाः न्हिछि बिकाः वनीगु थज्याःगु शहर थ्व मखुत । राजधानी तःताकथं विकास जूसां सार्वजनिक यातायातया हविगत आःनं सन्तोषजनक मजूनि, सनिलय् सञ्चयकोष भवन न्ह्यःने दनाच्वनीपिं मनूत स्वयाः नं थथे धायेफु । अथे जुसेंलि ईया माग कथं मनूतय्सं व्यक्तिगत प्रयोजनया लागि थम्हं फुथें मोटरसाइकल वा कार न्यानाः ब्यापार व्यवसाय वा जीवन यापन यायेमाःगु थौं स्वनिगःया बाध्यता जुइधुंकल । 

स्वनिगः शहरीकरण जुयावःलिसे थन थी थी थासं विज्ञत बुयावल । व यायेजिउ व यायेमजिउ धइगु नियमत दयेकाहल । स्वनिगय् छगू अजबगु नीति व बझाइ तयार जुल — सबारी साधन यः तर पार्किङ मयः । छिं सिउला ? स्वनिगलय् जक झिगु लाख धयाथें साइकल मोटरसाइकलत दु । आः धयादिसँ, पलाः पतिकं कर कायेसःम्ह सरकारं उलिमछि मोटरसाइकलयात गन गुगु थासय् पार्किङया व्यवस्था यानाबिउगु दु ? आःतक ला मनूतय्सं थःम्ह जिउ जिउथाय् हे यानावयाच्वंगु दु, अले थ्व सरकारया ज्या मखु, न्याःम्हस्यां खल्तिइ तयेसां ति, बइगलय् तय्सां ति धइगु हे भाष्य तयार यानातःगु दु, अले थनया स्थानीयबासीं नं थुकियात सहज कथं हे स्वीकार यानातःगु दु । 

आः न्हूसतकया खँय् वये । नकतिनि हे अकस्मात येँ महानगरपालिकां न्हूसतक लागाय् वंघः, विशालबजार, धर्मपथ, पाक्व, खिचापुखू, दुगंबहि, तेबाहाः पिने पार्किङ निषेध यानाबिल । आः थन वयाः सामान न्यायेत पुलांगु बसपार्कय् दयेकाच्वंगु भ्यु टावलय् कार वा मोटरसाइकल दिकाः २० मिनेट न्यासिवयाः जक न्यायेदइगु जुल । व हे थासय् नं ७०० जक मोटरसाइकलयात थाय् बिइगु धाल जब कि अन न्हियान्हिथं निद्वः स्वयाः यक्व मोटरसाइकलत तयेमाः ।

कमसेकम बालेन साह मेयरया रुपय् त्यायेवं थन छपुचः मनूत बालेनं न्ह्यागु याःसां बांलाः धायेत जक सक्रिय जुयाच्वंगु सकस्यां खं । उमिगु ज्या बांलाःगु छुं जुलकि बालेनं याःगु धायेगु, बालेनं याःसां मयाःसां बालेनं याःगु बांलाः, मयाः धालकि यानाच्वंगु वा याइ धायेगु, अले उलि नं धाये मछिन कि पुलांपिं मेयरपिन्सं याःगु दुला ? धकाः व्यंग्य यायेगु जक जुयाच्वन । अप्वः धयाथें सामाजिक सञ्जालय् खनेदइपिं अले निश्चित अनलाइन पत्रकारितायानाच्वंपिं उपिं गुलिखे नेपालं पिने च्वंपिं व मेपिं जिल्लां पिने च्वंपिं वा गैर नेवाःत धकाः यचुक सिइदु । थम्हं थःगु जिल्लाय् विकास यायेमफुपिं, मखंपिं वा अथे यायेगु स्वयाः थन स्वनिगलय् वयाः सत्ताया सहारा कयाः वा ठगी जालझेल यानाः याकनं तःमि जुइत लालायित छगू जनसमुदाय थन हे च्वनाः नं थनया विकास, थनया मौकिता व थनया आदिबासी जनता खनाः ईष्र्यां ह्वानाह्वाना च्यानाच्वंगु दक्वस्यां अनुभव हे यानाच्वंगु जुइमाः । उमि नुगः मूगुया थ्व छगू शिलतता बिइगु वासः थें जुल । थन पार्किङ निषेध यायेवं उमिसं थुकियात तसकं बांलाःगु ज्या धकाः च्वछात । आः न्हू सतक अमेरिका वा सिंगापुरथें च्व धकाः नं धयाहल । नेपालबन्द थें उजाडगु न्हूसतकया फोटोयात तःधंगु मिडिया, अनलाइन व सामाजिक सञ्जालय् तकसं च्वछायाः प्रस्तुत यात । 

जि थम्हं पेरिस, फ्रेन्कफर्ट, टोकियो, दिल्ली निसें बनारस कत स्वयेधुन । संसारया दक्व शहरया बजारयात छगू हे मापदण्डय् तयाः स्वयेगु पायछि जुइमखु । न्हूसतक बजार लागा धइगु सुं आर्किटेक्ट वा शहरी विकास विज्ञं भ्वँतय् डिजाइन यानाः दयेकूगु शपिङ मल मखु, थ्व ला वंगु ५० दँनिसें ईया तःगु चरणलिसें यानास्वयाः गथे जिल अथे (ट्रायल एण्ड इरर) विकास जूगु थाय् खः । थ्व आवासीय व ब्यापारिक भवन नितां ल्वाकज्याःगु छगू ज्वःमदूगु बस्ती खः । अथे हे थ्व धइगु तसकं सम्पन्न मनूत वयाः न्याइगु  लक्जरी वा ब्राण्डेड सामानया बजार नं मखु गन पार्किङ लगायतया अत्याधुनिक सुविधा दयाच्वनी । थन वइपिं धइपिं मध्यम वर्गीय मनूत अप्वःधयाथें मेमेगु आवासीय क्षेत्रं उमिगु बांलाःगु धायेगु मध्यम स्तरया वसः वसजा व विद्युतीय उपकरण मोलतोल यानाः मातूमालाः न्यायेगु छगू न्हूगु परम्परागत पसःया समुह खः । थज्याःथाय् अमेरिका वा जापान स्वयावयाः अन थज्याःगु कथं विकास याये धकाः थौं वयाः छुं यायेफइगु वा जुइगु नं मखु । 

थ्व समस्या पार्किङया हे जक नं मखु । यदि महानगरयात न्हूसतकया ब्यापारीतय्गु कर माःगु हे खःसा अन छुं कथंया व्यवस्था यानाबिइमाःगु नं वयागु जिम्मेबारी खः । वं थःगु धकाः धर्मपथय् दयेकाच्वंगु भवनय् हे पार्किङया व्यवस्था मदु, उकियात जक मल्टीस्टोरी पार्किङ भवन दयेकूसा दक्व समस्या अन हे समाधान जुइगु । अथे हे अनया मेगु सरकारी स्वामित्वया आर्मिया विजनेश कम्पेक्सयात नं पाकिङया भवन दयेकूसां गाःगु खः । तर महानगरयाके उलि यायेगु हैसियत खनेमन्त । मेखे येँ महानगरपालिकां बँपसः हटेयाये फयाच्वंगु मदु । बँ पसःतइपिं दक्व गैरनेवाःत जुयाः अले उपिं दक्व संगठित जुयाः महानगरपालिका उमिगु न्ह्यःने पुलिं चुइत बाध्य जुयाच्वंगु दु । तर पार्किङ हटेयानाः थनया बजार सुकाछ्वयेत धाःसा महानगर तत्पर खनेदु । 

उकिं थन पार्किङ हटे यायेगु धइगु जानाजानी गुलजार जुयाच्वंगु छगू बजारयात बुलुहुँ हत्या यायेगु खः ।थौं कन्हय् गजब गजबु तर्क न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । तर न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागु धाःसां थनया बजाः सुनावनीगु निश्चित दु । थ्व खँ स्थानीय नेवाःतय्गु पसः चले मजुइगु, छेँथुवाःतय् बालं च्वंमदइगु जक मखु, थन थी थी जिल्लां ज्या यानाः नये धकाः बाः पुलाः पसःतइपिनिगु लागि तकं असरय् लानाः अन्ततः पसः त्वःताः वनेगमालीगु ई वःगु दु । 

थ्व येँ व्यवस्थित यायेमाःगु थाय् न्हू सतक जक खःला ? थ्व न्ह्यसः थन दं वइ । आः येँया ब्यापारिक केन्द्र धकाः बौद्ध, चाबहिल, बानेश्वर, महाराजगंज, सिनामंगल, बल्खु, कलंकी आदि थासय् नं विकसित जुयावयाच्वंगु दु । अन गथे च्वं ले पार्किङया अवस्था धायेबलय् मूलँपु बाहेक दुने दुनेया अवस्था अथे हे खः । अनया ब्यापारीतय्सं गन गथे जिल अथे व्यवस्था यानाः हे बजार चलेजुयाच्वंगु दु । अले थ्व आक्रमण न्हूसतय् जक छाय् ले ? थज्याःगु नियम नेवाः बस्तीइ जक छाय् लागु याइगु ? थुखेपाखे झीगु ध्यान गंभीर कथं वनेमाःगु दु । खँ लःथें यचुक सिइ दु, थौं कन्हे मेमेगु थासय्या बजार गैर नेवाःतय्गु छेँ दुथाय् विकास जुयावयाच्वंगु दु, अले न्हूसतकय् अधिकांश छेँथुवाः आःनं नेवाःत हे तिनि । मेपिनि न्हूसतकया बजार सखाप यायेखन धाःसा थःगु बजार गुलजार जुइ धइगु रणनीति कयाच्वंगु खनेदु । अथे हे जुयाः थ्व पार्किङ मदयेकाः थन बजार खाली यानाः उखे उखेया बजारयात झःझःधायेकत उमिसं स्वयाच्वंगु दु । 

अले, थनया अवस्था झन् थुथाय् नाजुक जुयाबिइ कि न्हूसतकय् पार्किङ हटेयायेवं नेवाःत स्वयम् हे विभाजित खनेदत — छथ्वः पार्किङ हटेयाये मजिउ, बजार सुनावनी धाइपिं । अले मेथ्वः पार्किङ हटेयायेमाः, २० मिनेट न्यासि वयाः नं सामान न्याः हे वइ धाइपिं । थुकिया आगं खँ धइगु पार्किङया शुल्क धइगु सिइदत । पायछि थायमदुइ त्वाःछेँ थुंबलय् नेवाःत विभाजित थें थन नं न्हापा पार्किङया शुल्कय् थःगु भाग मथ्याःपिं तर उकिइ मिखा तयाच्वंपिं छथ्वः नेवाःत उगु पार्किङय् पारदर्शिता मजू धइगु त्वह तयाः थन पार्किङ निषेध यागुलिइ लयतयाच्वंगु खःला थें च्वं । खतुं व पार्किङया ध्यबा गन वनी, गुलि वनी धइगुया बांलाक ल्याःचाः सुयाकें दूगु थें मच्वं । अथेसां थुकथं थःगु सरोकारया विषयय् थःगु नीजि स्वार्थय् तक्यनाः समर्थन वा विरोध यायेगु पहलं समस्त नेवाःतय्त हे झ्वाकलय् थुनीगु निश्चित दु । 

अथे जुयाः स्थानीय जनप्रतिनिधि, क्लब व मेमेगु सामाजिक संस्था इत्यादिया मंकाः ग्वसालं दक्वसित समेटेयानाः न्हूकथं व्यवस्थित पार्किङ व्यवस्थापन यायेमाःगु खनेदत । समस्या पार्किङ शुल्क हे खःसा आः हानं पार्किङ ठेक्का बिइबलय् पारदर्शित अपनेयानाः सकसितं भाग थ्याइगु कथं हानं व्यवस्था याःसा हे जक थ्व समस्या ज्यनावनी, स्थानीय मनूत व अन पसः तयाः जीविका चलेयायेमाःपिं कसलें त्याइ, हानं न्हूसतक गुलजार जुइ । मखुसा गन गन नेवाःतय्सं बजार तयाः देय्या अर्थतन्त्रयात बः बिउगु दु, अन अन थुकथं हे आक्रमण जुयाच्वनी, न्हूसतक हानं भीमफेदी, बन्दीपुर वा तानसेन थें मृत शहर जुइ । थ्व खँय् सकस्यां गंभीर जुयाः बिचाः याये । 

Published in Lahana Weekly 2024 01 30 

https://www.lahananews.com/new-road-sunsan

 

गन गन पलाःतल, दक्वथाय् झल्लमल्ल याइम्ह छम्ह प्रकाश

 

राजेन मानन्धर

मन्त — थ्व मन्त धइगु शब्द हे गज्याःगु । सुं मनू दनि अथवा मन्त धायेगु धइगु हे अजबगु चलन । आः दनि, आः हे मन्त धाःगु न्यनेमालीगु । सुं मनू गय् जुयाः मन्त जुइ? थज्याःगु खँ हे जिगु न्ह्यपुइ चाःहिलाच्वन जब जिगु मिखाय् न्ह्याबलें नाप लानाच्वनीम्ह खँ ब्यानाच्वनीम्ह पासा प्रकाश अमात्य मन्त धइगु खँ सामाजिक संजालय् ब्वनेमाल ।

 

शायद सन् १९९८पाखे जुइ । दि काठमाण्डू पोस्टया रिपोर्टर कथं येँ महानगरपालिकाया समाचार च्वयेत वनेगु झ्वलय् अबलय्या काठमाडौं भ्याली म्यापिङ् प्रोग्रामया ज्याकुथिइ नापलानागु प्रकाश । जिं वयागु अन पोस्ट छु धइगु मसिउ, वातावरणविद् कथं नापलानागु । खँ ल्हाल्हां येँ महानगरपालिकाया दक्व दक्व हे खँ सिउम्ह छम्ह श्रोत व्यक्ति थें जुल । छु खँ सुयात न्यंसा खःगु व विश्वास यायेबहगु समाचार वइ धकाः अलमल जुयाच्वनाबलय् व छम्ह अगःचा मालां द्यःगःचा लूथें हे जुल । 

अबलय् महानगरं यानाच्वंगु ज्या मुख्यतयाः फोहर व्यवस्थापन, खुसिया लः सफा यायेगु ज्या, गुह्येश्वरीया ट्रिटमेन्ट प्लान्ट, हिजाखुसि कोरिडोर, चःमति आयोजना, छेँया ल्याः तयेगु ज्या इत्यादि मुद्दायात समाचारया रुपय् ल्ह्वनेगु ज्याय् जितः चायेकं मचायेकं ग्वाहालि याःम्ह प्रकाश हे खः । थ्व हे झ्वलय् अनया विज्ञपिं पिएस जोशी, डा. रोशन राज श्रेष्ठ, भुषण तुलाधर व मेमेपिं लिसे नं बांलाःगु स्वापू जुयावन, उमिगु पाखें यक्व खँ सयेके सिइके खन । थ्व लुखा चायेका बिउम्ह प्रकाश हे खः । 

नगरपालिकाया ज्या बाहेक नं शहरी वातावरणया हरेक विषयबस्तुइ जिपिं निम्हस्या खँ मिलेजुयाच्वनी । गबलें सहमतिया खँ ब्याइ, गबलें असहमतिया लहर वइ । दक्व धयाथें खँय् जिमिगु सहमति दयाच्वंसां गनं गनं धाःसा खँ लः–मि जूगु नं जितः लुमं । तर खँ धाःसा जुया हे च्वनी । हरेक सामसामयिक मुद्दायात थुइकेगु, उकियात विविध पक्षं विश्लेषण यायेगु, नगरपालिकाया सकारात्मक व नकारात्मक पक्षयात थुइका कायेगु लागि जिगु प्रकाशलिसेया सहलह न्हियान्हिथं थें जुयाच्वन । लःलः—दुरु दुरु छुटेयायेथें खँ जिमिगु ब्यानाच्वनी । दंदंतक न्हिइ छकः नाप मलाः धइगु हे मदइगु । नाप लाये मखनकि फोनय् हे जूसां ततःहाकायेक वार्तालाप जुयाच्वनीगु धइगु हे जिगु पत्रकारिता जीवनया छगू सुखद पक्ष थें च्वं थौं जितः ।

 

आः बिचाः वइ जितः, धाथें जिं प्रकाशया शैक्षिक योग्यता छु, अले केभिएमपिइ वयागु पद छु व जिं मसिउ । माइक्रोबायोलोजी ब्वंगु धाइ, वातावरण ब्वनातःगु धाइ । इजरायलय् वातावरण व्यवस्थापन ब्वनावःगु धाःगु नं न्यनागु । तर वयाके जितः माःगु, जितः रुचि दयाच्वंगु हरेक विषयया शैद्धान्तिक व व्यवहारिक ज्ञान दयाच्वनी । छम्ह पत्रकारयात सम्बन्धित मुद्दायात ल्ह्वनेत माःगु पृष्ठभूमिया जानकारी, विज्ञपिनिगु विचाः व समाजय् उकिया सम्भावित सकारात्मक व नकारात्मक लिच्वःयाबारे न्हापा हे जितः सचेत वं यायेधुंकी ।

 

लःया विविध पक्षय् रिपोर्टिङ यायेगु झ्वलय् लः सम्बन्धी सेमिनारय् ब्वति कायेत दिल्ली व सिङ्गापुरय् तकं जिपिं थ्यन, लःया विषयय् ल्ह्वनेत पत्रकारतय्गु उलिमछि भूमिका दइ धइगु खँ थुल, थी थी देशया लः पत्रकारतलिसे स्वापू तयेखन । अन वनेत प्रकाशं जिगु नां बियाः याःगु ग्वाहालि नं थन लुमना च्वन । अले अन हे वनाः नापलाम्ह सहाना सिंहया एशियन वाटर नांगु पत्रिकाय् जिगु मेलम्ची परियोजनाया छपु विस्तृत लेख नं पिदन, गुकिं जितः जापानय् वनाः डेभलोपेन्ट एशिया जर्नलिस्ट एवार्ड काये खन । थुकथं अप्रत्यक्ष रुपं थ्व उपलब्धीइ प्रकाशं छगू कथं ग्वाहालि हे याःगु धायेमाल । 

जिगु हरेक लेख समाचार यः वयात । सुथय् दनाः जिगु समाचार ब्वनाः फोनय् तारिफ मुइकेधुंकी । जिगु एन्गल, विज्ञ व सरोकारवालापिनिगु कोट, दक्व दक्व यइ वयात । थुकिं सरकारी निकाय व समाजिक संस्थायात थुकथं प्रभावित याइ धकाः जितः न्यंका च्वनी । जितः लुमं, छकःनिकः जिं ख्याः यायेथें धाये — जितः अःखतं सिमा गयेकागु ला? धकाः । वं धाइ — छं च्वया जक हुँ, मेगु यायेत जि दु ।

 

मसिउ छाय् खः, वयात जिगु हरेक समाचारय् रुचि दइगु । जिगु समाचार व लेखया कटिङ जिकय् हे दइमखु, वयाके दयाच्वनी । जिं न्ह्याक्व नकारात्मक च्वःसां उकिइ सकारात्मक खँ लुइका च्वनी । छ नकारात्मक मजूसा जिमिसं सकारात्मक ज्या गय् यानाः यायेगु धकाः धयाच्वनी । च्यादँझिदँ लिपा छं च्वःगु थ्व धकाः जितः क्यनाच्वनी, छ्वयाहयाच्वनी । जितः न्ह्यलय् ला ज्वलय् ला थें हे जुइ । थःत माःगु खँया अभिलेखीकरण याये तसकं बल्लाः व ।

थुकथं स्वयेबलय् लः, शहरी विकास, वातावरण इत्यादि वयात रुचि दूगु विषयया समाचार, लेख वा सूचनाया छगू इन्साकोपेडिया हे वयाके दु वयाके । ख्याः याःसां नी याःसां मुद्दाय् हे जक खँ ब्याइ । दश मिनेट खँ ल्हाये धकाः सःता निघौं तक खँ ब्यानाच्वनी । तर माःगु हे जक खँ जुइ । छगू न्हूगु संसार दयेकेगु म्हगस दु, अले वं धाइ, जि याकःचां यानाः जुइगु ला मखु, तर जिं धाःसा यानाच्वने । जि हे छम्ह जक वया पासा मखु, जि लिसे थें क्वातूगु स्वापू दुपिं वया सलंसः पासापिं दइ, दक्वसियालिसे वया उलि हे खँ ब्याइ । 

व पत्रकार हे ला धायेमखु, तर पत्रकारिताय् वया रुचि दु । प्रत्युश नामं छगू बःचाधंगु पत्रिका पिकाःगु सिउ । अनं लः व शहरी वातावरण सम्बन्धी पिहाँ वःगु समाचारत मुंकाः छगू पत्रिका पिकात । लिपा नं वाटर डिस्कोर्स धकाः अंग्रेजी लःसम्बन्धी पत्रिका नं पिकात । उकिइ लेख च्वयेत जिं नं फक्व ग्वाहालि याना । तर तःथाय् ल्हाः तयाजुइम्ह जुयाः उकिं निरन्तरता धाःसा बिइमफुत । 

छगू गजबगु केमेस्ट्री — वयात जि माःथें, जितः व माःथें । जि नं दैनिक पत्रिकाय् ज्या याइम्ह जुयाः न्हियान्हिथं अथेक विषय च्वयाच्वनेमालीगु, छता हे विषय धकाः तक्यनाच्वने मदइगु । अले इलय् ब्यलय् वं थन थथे जुयाच्वन धकाः कुतिं न्यानाबिइवं जितः झसंग वनीगु, काचाकाचां ल्हाः न्ह्याकेगु । थुकथं व जिमि छम्ह स्यल्लाःम्ह श्रोत व्यक्ति जुलसा वयात नं थःम्हं खंगु व माःगु समाचार काचाक्क च्वइम्ह जुयाः जिगु पाखें नं वयागु अभियानय् छुं भचा ग्वाहालि जुलजुइ धकाः अनुमान जिं यानाः । 

पलख धकाः हे सुम्क मच्वनीम्ह, थम्हं ज्वनागु विषययात कयाः थी थी विज्ञपिन्थाय् वनाः सहलह यानाः परिवर्तन हे हयेत न्ह्यज्यानाच्वनीम्ह छम्ह सजक अभियन्ता थें च्वं व । हानं छता जक विषय ज्वनाः मगानाः छगू लिसे मेगु माःहनाः वःथें थी थी विषययात कत्ताक्क ज्वनाः उकिइ थःगु विज्ञता प्वंकेत अले उकिं थम्हं खनाथें दक्वसितं ग्वाकाः दक्वसितं सचेत यायेत वयागु सक्रियता न्हियान्हिथं अले सुथंनिसें बहनी तकं जुया हे च्वनी । 

लिपा वयागु ज्या यायेगु क्षेत्र चकना वन, झन् झन् तचाः जुजुं वन । वातावरण, लः, वाति लः मुंकेगु, शहरी वातावरण, शहरी गरिब, मेलम्ची, लःया भाः, प्रांगारिक मल, चःबिया फोहरयात मल दयेकेगु, कौसी खेती, ढलनिकास, खुसिया लः सफा यायेगु, फोहरमैला, सिथिनखः, नेवाः संस्कृति, नेपाल संवत्, सम्पदा, फाटोग्राफी जुजुं बायोग्यास, साकलिङ, महिनावारी स्वास्थ्य, रेडक्रस, सार्वजनिक शौचालय तकया यात्रा व याकःचां म्हो इलय् देशय् विदेशय् तकं प्रभाव लाइकथं न्ह्याःगु झी सकस्यां खनाच्वना । वया यायेमानिगु ज्या गुलि दु जुइ, कल्पना हे यायेमफु । वने त्ययेकाः वयात लहना वाःपतिं सम्मान यात, नेपाल विज्ञान प्रविधि प्रज्ञाप्रतिष्ठानं नं सम्मान याइगु जुल धइगु न्यनागु, जूगु धाःसा न्यने मखन । 

न्हापां वं श्री कन्या हाइस्कुलय् ब्वंकीगु । लिपा येँ महानगरपालिकाय् थी थी पदय् ज्या यात, अनं शहरी लः व स्वास्थ्यया लागि एनजिओ फोरमया कार्यकारी निर्देशक जुयाः तःदँ ज्या यात, रेनवाटर क्याचमेन्ट एसोशिएशनया आजीवन दुजः जुल, सरकारया रेनवाटर हार्भेस्टिङ नेशनल स्टेयरिङ कमिटीया सदस्य सचिव जुल, फ्रेशवाटर एक्सन नेटवर्क साउथ एशियाया संस्थापक दुजः नं खत, स्कुल अफ एनभाइरोन्मेन्ट म्यानेजमेन्ट एण्ड सस्टेनेबल डेभेलोपमेन्टया भिजिटिङ फ्याकल्टी नं जुल, एकिकृत शहरी विकास केन्द्रय् नं कार्यकारी निर्देशक जुयाः ज्या यात । लिपतय् एरोसान सस्टेनेबल सोसल इन्टरप्राइजेज मोडेल फर स्यानिटेशनय् सक्रिय खनेदत । 

अन्तय् थुलि हे जक धाये, कि व छम्ह गजबम्ह व्यक्तित्व खः, झीगु समाजय् ब्वलनाः उकि चकंगु बिचाः, दक्व कथंया मनूतलिसे उलि हे बांलाःगु स्वापू तयाः छम्ह मनुखं समाजय् परिवर्तनया लहर हइपि तसकं म्हो मनूत मध्ये छम्ह । व छम्ह मनू जक मखु छगू संस्था हे खः । गन गन पलाःतल, दक्वथाय् झल्लमल्ल याइम्ह छम्ह प्रकाश खः व । छगू उन्नत व विकसित वातावरण मैत्री समाजया निर्माण यायेगु वयागु तःगु म्हगस पूमवंनि । शायद व म्हगस पुवंकेगु दायित्व झीगु ब्वहलय् तयाथिकूगु दु वं । 

लहना वाःपतिइ पिदंगु २०२२ सेप्टेम्बर

गुंला, सापारु व नेवाः नेतृत्वया परीक्षा (लहना)

 राजेन मानन्धर | गुंलाथ्व द्धादशी ११४२, साउन २४ मंगलवाः

गुंला वा गुँला नेवाः बौद्धतय्गु विशेष पर्व खः । थुकिया व्याख्या थी थी विद्वानपिन्सं थी थी कथं यानातःगु दु । सारांशय् धाय्गु खःसा नेवाः बौद्धत थ्व लछि धार्मिक कथं सक्रिय जुइ । गुलिस्यां ला त्वःती, गुलिस्यां थः सतीगु थासय् वना बुद्ध लुमंकी, गुलिस्यां तुतः ब्वनी, बाजं थाइ, अपसं च्वनी, द्यः थाइ आदि आदि । थज्याःगु पवित्रगु ईयात चाय्कं मचाय्कं छथ्व गैरनेवाः विभाषी मनूतय्सं थःगु भाय्या छगू अपशब्दलिसे स्वानाः गिल्ला याय्वं समाज भचा बिचलित जुइगु स्वभाविक हे खः । थ्व गुंलाया न्हापांगु न्यानु खुन्हु थथे हे जुल । 

 

येँया न्हूम्ह मेयरं शायद नेवाःतय्त ध्यानाकर्षण याय्त जुइ, थःगु फेसबुक वालय् नेवाःतय्त गुंलाया भिंतुना बीवं गैर नेवाःतय्सं थुकियात नेवाःतय्त क्वफाय्त, हाय्केत, हिमी चाय्केत वा थःगु लुघताभास ब्वय्त हे लिसालिसा काकां कमेन्ट यात, “गुंला” शब्दयात कयाः । उकिइ गुलिखे मनूतय्सं व शब्दया अर्थ मथूगु खइ, दकले न्हापां न्यंगु खइ, तर उकिइ अज्याःपिं नं सवाः काकां हालाहल, गुम्हस्यां उकिया अर्थ व महिमा बांलाक थू । अथे धइगु थन च्वनाच्वंपिं गैर नेवाः राजधानीबासीत गन गथे यानाः नेवाःतय्त गिल्ला याय्दइ धकाः मौका जक पियाच्वंगु खनेदत । 

 

खँ फेसबुकया । थः फेसबुक स्वय्म्वाःपिनि अले न्हिछि स्वयाच्वनाः नं गनं छुं चिं मक्यनीपिनिगु लागिं थ्व छुं हे मखु । फेसबुकय् जक ला ? फेसबुकय च्वयां छु याय् ? धकाः हालाः थःत विद्वान धकाः क्यनाच्वनी । तर फेसबुकं गुलि ज्या याइ धइगु खँ बालेन साहं येँ महानगरपालिकाया मेयर पद त्याकूगुयात कयाः नं थुइकेफइ । थ्व भौतिक रुपं गनं खनेमदुसां समाजया छगू अज्याःगु त्वःफिके मज्यूगु अंग जुइधुंकल, गुगु थुलि शक्तिशाली कि उकिं चां चां समाजया धार परिवर्तन याय्फु, जनताया न्ह्यपुइ न्हूगु विचार पिनाथकेफु । थनया गुंला नं अथे हे खः । गनं छु जुल धकाः धाय् मछिंसां थुकिं छगू अज्याःगु लहर हल कि गैर नेवाःतय् थनया नेवाःतप्रति वितृष्णा, घृणा विष्फोट हे जूगु खःला धयाथें ज्याःगु वातावरण भर्चुवल दुनियाय् खनेदत । 

 

नेवाःत थनया आदिवासी धाइ, वंगु निद्वःदँ न्ह्यःनिसें अविछिन्न रुपय् थनया भाषा, संस्कृति, धर्म व सभ्यता ल्यंकातय्त नेवाःतयगु योगदानयात ल्वःमंके फइमखु । थन दक्व सुविधा सम्पन्न जुइधुंकाः, थन राजनीतिक महत्व दय्धुंकाः, अले आःया भासं धाय्गु खःसा थनया जग्गाया मू अप्वय्वं हे जक थन गैर नेवाःतय्गु आकर्षण जूगु खः । व हे कारणं थन थी थी त्वह तयाः थी थी इलय् स्वनिगलय् प्यपुनेत उमिसं अनेक तिकडम याइ ।

 

गुलिं राजनीतिक भविष्य निर्माणकर्ता धकाः, गुलिं सफल व्यापारी धकाः उमिसं थन थःगु तुति क्वय् जक बल्लाकेगु स्वल । उकिया लागि उमिसं थन राजनीतिक पार्टीइ सक्रियता क्यन, सामाजिक संघसंस्था नीस्वनाः उकिया नेतृत्वदायी भूमिका घय्पुल । गुलिं नेता जुयावल, गुलिं समाजसेवी वा व्यापारी वा उद्योगपति हे जुल । थज्याःगु पदय् च्वनेगु शक्तियात हे नेवाःतय्सं तसकं तःधंगु उपलब्धी धकाः ताय्कल, उकिं अथे पदय् च्वनेसःपिं गैर नेवाःतय्त नेवाःतय्सं छेँ बिल, बालं तल, म्ह्याय् बिल । व हे आकर्षणया कारणं थनया म्ह्याय् मस्तय्सं नं छु छु दइ धकाः नैतिक अनैतिक सम्बन्ध नं तल । उकिया बाखं मेगु हे दु ।अज्याःगु अवस्थाय् थन गैर नेवाःत, विशेष यानाः खय् बर्मुतय्गु आधिपत्य राजनीतिक, सामाजिक व व्यापारिक क्षेत्रय् नं अप्वया वनीगु स्वभाविक खः । 

 

गैर नेवाःतय्गु अधिपत्य दय्गु धइगु नेवाःत थःगु आदिभूमिइ अल्पमतय् लानावनेगु खः । अल्पमत धइगु जनसंख्याया आधारय् म्ह्वः जुइगु ला खहे खत, उकियालिसें थःगु जातीय पहिचान, भाषा, धर्म व संस्कृति ल्यंकातय् मफइगु अवस्थाय् वनेगु नं खत । अथे जुयाः हे नेवाःतय्के मांभाय् ल्हानां छुं हे फाइदा मदु धकाः खय् भाय् ल्हाय्गु, अले व्यक्तित्व विकासया नामय् गैर नेवाःतलिसे हेमचेम अप्वय्केगु फेसन नं वल । न्यनेबलय् थज्याःगु खँ असहिष्णु व नश्लवादी वा जातिवादी खनेदइ, तर उकिया ल्यूने सुलाच्वंगु रहस्यया लिच्वः हे खः थ्व गुंला काण्ड नं । 

 

गैर नेवाःतय्सं झीगु समाजय् थज्याःगु थाय् दय्केधुंकल कि आः उमित लिनाछ्वय्गु थःगु पहिचान थन पुनस्र्थापना याय्गु असम्भव हे मखुसां तसकं थाकु । अथे जूसां नेवाःतय्ग खल्तिइ खल्तिइ, त्वाःत्वालय् देय् देसय् दय्कूगु खलः पुचः उमित हांनिसें लिनाः थःगु बर्चश्व कायम याय्गु व उमिगु प्रतिकार याय्त ला त्वःते, थःगु अस्तित्व हे नं ल्यंके फइगु अवस्थाय् मदु । दक्व धइथें संस्थात भौतिक रुपं अस्तित्वहित, शक्तिहीन व प्रभावहिन जुइधुंकूगु अवस्थाय् उमिसं गनं छुं नवाय्वं अथवा विज्ञप्ति छगू पिकाय्वं झिगू दिशां हय्काः वयाच्वंपिं गैर नेवाःत ग्याइगु अथवा, सतर्क तक हे नं जुइगु खनेमदु । थ्व गुंला काण्डय् नं अथे हे जुल । छथ्व नेवाः फेसबुकय् सनाच्वंपिन्सं उमित धाल, हाल, ब्वह बिल । तर उकिसं न्ह्यागु खँय् नं नेवा थः हे द्वंगु, करपिं भिंगु कथंया तर्क तइपिं छथ्वः कथित राष्ट्रवादीतय्सं नेवाःतय्त थःगु पहिचानया लागि ल्वाय्गु वातावरण हे दय्केबीमखु । बालेन साहं पुइकूगु बुद्धया मुकुटया खँय् व पायछि हे जू धकाः वःगु छगू नेवाः बौद्ध वर्गया अभिव्यक्ति थन न्ह्यथने बहःजू । अले नेवाःतय्के आत्महत्या याय्गु बाहेक मेगु लँ ल्यनीमखु । तर व स्वयाः नेवाःतय्गु प्रतिकार क्षमता गनं खनेमन्त । नेवाःत स्वनिगलय् आः सिनावनाच्वंगु मि थें जुइधुंकल, सुनां छपासः लः ह्वलाबिलकि स्वाइँया सिनावनी , नौ हे जक ल्यनाच्वनी । 

 

हानं मेगु प्रसंग । न्हून्हूगु पात्र दय्कीगु संस्था नीस्वनेवं नेवाःतय्गु माःहनाः हनेमाःगु जात्रापर्वय् प्रत्यक्ष हे प्रभाव लात । पात्र दय्केगु आधिकारिक निकायय् गैर नेवाःतयु आधिपत्य जुइवं उमिसं खनेदय्क हे नेवाःतय्गु जात्रा पर्वया तिथि गोलमाल याय्गु अले गैर नेवाःतय्गु जात्रापर्वयात असुरक्षित याय्गु ज्या यानाहल । थ्व ज्या वंगु ३०दँ ति न्ह्यःनिसें जुयावःगु धकाः अनुभवीतय्सं धयाच्वंगु दु । खतुं चन्द्रमाया गतियात सुनां न न्ह्यबाके फइ, न लिबाके फइ, तर नं उकिया आधारय् झीसं नखःचखः हनेगु नेवाःतय्त छिनीकथं प्रकाशित यानाब्यूसा उलि समस्या मजुइगु खः । तर उमिसं द्वेष भावनां हे नेवाःतय्गु नखःचखःयात जक प्रभाव लाइकथं तिथि निर्धारण याय्गु यानाच्वंगु सकस्यां अनुभव याःगु हे दइ । 

 

आः वयाः उमिगु अज्याःगु चाला अबलय् जक सफल जुइ जब नेवाःत थः हे एकजृट जुइमखु । नेवाःतय् एकता मदु धइगु सियाः वा थुयाः हे उमिसं हरेक वर्ष धयाथें छताकि छता नेवाः जात्रापर्वय् तक्यंकाः नेवाःतय्गु एकताया परीक्षा उमिसं कयाच्वंगु दइ । 

स्वदँ प्यदँय् छकः स्वन्तिबलय तिथि गोलमाल जुइगु ला सामान्य प्रक्रिया हे जुइधुंकल । उकियालिसें मेमेगु जात्रापर्वय् आधिकारिक पञ्चाङ्ग निर्धारण याइगु निकाययागु वक्रदृष्टि लाःगु खनेदयावयाच्वंगु दु । उमिसं स्यू, थज्याःगु ज्याय् नेवाःत एकजुट जुयाः प्रतिकार याइमखु । उकिं हे थ्व तिकडम दँय्दसं हे उमिसं प्रयोग यानाच्वंगु दु ।

 

थज्याःगु अवस्थाय् येँय् छगू मानक काइ, यलय् व ख्वपय् मेगु मानक काइ । अथे जुइबलय् येँय् नखः हनेगु दिन व यलय् व ख्वपय् नखः हनेगु दिन पाइगु स्वभाविक हे जुल । नेवाःत नेवाः राज्यया खँय् प्रदेश नामाकरणया खँय् नेवाः नखःचखःयात राज्यपाखें हंकेगु खँय् सक्रिय जुयाः नमवाःसां थज्याःगु खँय् धाःसा थःथःगु खलःपुचःया ब्यानर न्ह्यःने तयाः खुप तर्कवितर्क याइपिं विद्वान जुयाः दंवइ । अथे छाय् याइले धाय्बलय् उमिसं थ्व हे बहानाय् येँ यल व ख्वपया नेवाःत थःथवय् ल्वाय्गु, थः सहि व करपिन्त गतल धकाः साबित याय्गु मौका उमित दयाच्वंगु दइ ।

 

अज्याःगु इलय् अले छगू निगू संस्थां खनेदय्क अन्तरक्रिया याइ, विद्वानत हयाः घौछि बाघौ भाषण याकी, ब्यानरया न्ह्यःने थःगु ख्वाः वय्क फोटो कयाः फेसबुकय् नं तइ । तर अन्तय् लिच्वः वहे जक वइ — जिपिं पायछि उपिं गलत । सु थःगु अडानय् डेग लिफः स्वइमखु । अय् जुयाः अन्ततोगत्वाः येँय् येँकथं जुइ, यल व ख्वप अनया हे कथं जुइ । थःगु ल्हातिइ छुं मदुपिं नेवाः युवात हिस्स जुइ, अले जाबो नखः हनेगु छगू खँय् हे एकता मदुपिन्सं छु यानानइ ? धकाः हालाहइ । थ्व अर्धसत्य हे झीगु यथार्थ खः । झीसं एकता थन नं हय्मफु, मेथाय् नं हय्मफु । थ्व हे यथार्थ गैर नेवाःतय्गु लागि नेवाःतय्त हिस्याय्ग छगू अचुक अस्त्र बनेजुइ । कन्हय् फेसबुकया पेज पेजय् ट्रोल वइ, नेवाःत अथे थथे । अले हानं नेवाःतय् दुने हे नेवाः संघसंस्थायात न्वाय्गु थ्व मेगु मौकाया रुपय् काइ, नेतृत्वयात गःतां ज्वनी । नेतृत्वया क्षमता विज्ञप्ति पिकाय्गु व ल्वानाच्वंगु समनजयात हानं ल्वाकेगु बाहेक मेगु मदु धकाः मस्यूनिपिं नेवाः युवात हानं छकः निराश जुइ । झी नेवाःत धिक्कार धाय्त बाध्य जुइ । थ्व हे मखुला झी नेवाःतय्गु बर्तमान नियति ?

https://www.lahananews.com/node/12685

स्वनिगःया फोहरया स्थायी समाधान : छगू म्हगस जक

 राजेन मानन्धर

बाःछिति दुखः जुइकाः अन्तय् स्वनिगःया फोहर व्यवस्थापन आःयात जूसां जूगु दु । फोहर धमाधम मुनेगु शुरु जूगु दु । मनूतय् सासः ल्हाये छिनावःगु दु । थ्व हे स्थायी समाधान ला मखु, अय्नं शहरीतय्गु मिखाया न्ह्यःने फोहर मदयावंगु दु । थ्व हे झ्वलय् स्वनिगःया फोहर व्यवस्थापनया ज्यायात कयाः भचा दुवालेगु कुतः थन जुइ ।

आःतकया अवस्था थथे दु । येँ महानगरपालिका व फोहर वायेयंकीगु थाय् (अथे धइगु ककनी गाउँपालिका, धुनिबेंसी नगरपालिका आदि)या स्थानीय जनप्रतिनिधिपिनिगु दथुइ सहमति जुइवं बाःछि न्ह्यःनिसें राजधानीयात हे अस्तव्यस्त अले जनस्वास्थ्यया ल्याखं खतरा हे जुयाच्वंगु फोहर झिन्हु वा झिंन्यान्हु दुने वायेयंकेगु धाःगु दु । येँ महानगरपालिका वातावरण व्यवस्थापन विभागं शुक्रबार १ सय ५३ व शनिबार करिब २ सय ५० ट्रक फोहोर बन्चरे ल्यान्डफिल साइटय् वायेयंकल । आः न्हिं करिब ३ सय ट्रिपर फोहोर विसर्जन जुइ ।

तर थ्व उलि अःपुक जुइमखु, थज्याःगु तःगु सहमति पुलांपिं मयेरपिं केशव स्थापित व विद्यासुन्दर शाक्यपिन्सं यायेधुंकल । आःया सहमतिइ १ महिना दुने गाडीं फोहोरमैलाया फोहोर लः (लिचेड) पिने मज्वयेक फोहोर ढुवानी यायेत सवारी साधन व्यवस्था यायेगु, ३ महिना दुने सडक व मतया व्यवस्थापन यायेग, दुई महिना दुने लिचेडया वैज्ञानिक व्यवस्थापन यायेगु, ३ महिनादुने बन्चरे डाँडा जःखःया छेँटहरा क्षतिपूर्तिसम्बन्धी निर्णय यायेमाःगु खँ उललेख दु । तर यथार्थय् शहर भचा सफा जुलकि थनया सरकारं प्रतिवद्धा पुवंके ल्वःमंकी अथवा स्थानीय जनताया माग अप्वइ, थ्व थनया पुलांगु बाखं खः ।

मनू गन दइ, मनुखं गन थी थी न्हून्हूगु वस्तुया प्रयोग याइ, अन फोहर जुइ । विशेष यानाः प्लास्टिक थज्याःगु याकनं ध्वगिना मवनीगु बस्तुया प्रयोग जुयावःलिसे फोहरया मात्रा अप्वयावनीगु खः । स्वनीगःया खँ ल्हायेगु खःसा थन मनूतय् सभ्यताया विकास जूगु म्होतिं नं २००० दँ दत धकाः धकाः इतिहासकारतय्सं धाइ । अबलय् निसें हे थन फोहर या उत्पादन जुल धकाः धायेफु । तर अबलय् थन व हे कथं व्यवस्थापन जुयावन, थुकियात समस्याया रुपय् स्वये हे म्वाः । च्व, खि थज्याःगु मनूतय्गु शरीरं प्राकृतिक रुपं उत्पादन जुइगु फोहरयागु व्यवस्थापन यायेगु तकं थनया आदिवासी नेवाःतय्के थःगु हे प्रविधि दु । उकियात तकं थनया मनूतयसं माःकथं छ्यलाः थनया कृषि व्यवस्थायात तकं ग्वाहालि यानाच्वंगु झीसं सिउगु हे जुल । अथे जुयाः ला थन झीगु हे बस्ती सिथय् सिथय् बाः वनाच्वंगु खुसि बागमति, विष्णुमति, हिजाखुसि, तुखुचा आदि झीगु लागि धः मखु तीर्थ जुयाः न्ह्यानच्वन ।

काठमाडौं केन्द्रित विकास
येँ व स्वनिगलय् फोहरया समस्या वःगु या मुख्य कारण धइगु हे नेपालया येँ केन्द्रित विकास खः । विकासया क्रमय् देशय् अनेक अनेक परिवर्तन वल । न्ह्यागु हे परिवर्तन वःसां थुकिया अन्तोगत्वाः परिणाम धइगु देशया यक्वस्वया यक्व जनसंख्या काठमाडौं केन्द्रित जुल । न्ह्याथाय्यापिं मनूतय्त नं थ्व हे येँ च्वनेमाःगु जूवबलय् थन फोहर अप्वइगु स्वभाविक खः ।

जनसंख्याया चाप
गुलि गुलि जनसंख्या अप्वइ, उलि उलि हे फोह अप्वइ । थ्व सामान्य नियम हे जुल । न्हापा गथे थनया फोहर थन हे व्यवस्थापन जुइगु खः, व लिपा जूलिसे सम्भव मजुयावन । विकल्प, समाधानया उपाय मालेमाल । थपाय्धंगु स्वनिगलय् गुलि मनूत च्वनेजिउ धइगु गनं ल्याःचाः मदु । येँयात विश्वया हे छगू यक्व जनघनत्व दूगु शहरत मधये छगूया रुपय् काइ । मनू जक अप्वल थन, तर व्यवस्थापनया साधन बढेमजुल ।

फोहर उत्पादन
हरेक यक्व मनू दुथाय् फोहर यक्व दइमखु । थ्व अन च्वंपिं मनूतय्गु शिक्षा, नैतिक शिक्षा, संस्कार व सभ्यताया खँ खः । गुलिस्यां यक्व फोहर याइ, गुलिस्यां म्हो । फोहर यक्व जनावर पंक्षीं याइगु मखु, मनूतय्सं हे याइगु खः । कमसल सामानया व्यापार, सफाइप्रति चेतनाशुन्य, अले फोहर यक्व वाइपिं मनूत धनी धइगु सोचाइनं नं थन स्यंकाच्वंगु दु ।

फोहर उत्पादन याःपिन्सं फोहर छुटेमयाइगु, छेँ दक्व थःत म्वाःगु बस्तु फोहर धकाः वायेहइगु, थःथाय् छेँ जक सफ जूसा गाः अले फोहर व्यवस्थापन मजुयाच्वंगु इलय् तकं निन्हुप्यन्हु छेँय् दुने फोहर तयामतइगु थज्याःगु प्रवृति नं थन भयावह दु ।

फोहर विभाजन
फोहर अःपुक धायेगु खःसा स्वता कथंया जुइ — ध्वगिनावनीगु, हानं छ्यले जिउगु व हानं छ्यने नं मजिउगु ध्वगिनानं मवनीगु । झीसं अःपुक थःत मयःगु व म्वाःगु दक्व छथाय् हे घलंमलं यानाः वांछ्वइगुलिं हे जक झीगु फोहर यक्व दइगु खः, मखुसा झीसं वानाच्वागु फोहरया स्वब्वय् छब्व जक डम्पिङ साइतय् यंकूसा गाः ।

उकिं गनं फोहोर पिहाँवइ, छेँ, पसः वा उद्योग वा अस्पताल, अन हे फोहोरया बर्गीकरण यानाः वांछ्वयेगु जिम्मेवारी नागरिकतय्सं काल धाःसा महानगर पालिकायात थ्व ज्या बछि स्वयाः अप्वः हे अःपुइ अले व्यवस्थापन नं सुथां ल्हाक्क न्ह्याइ । अथे मयाइपिं छेँ थुवाः, बालं च्वनीपिं अव उद्योग संचालकतय्त सजाय व जरिमानाया कानुन कडा मयायेकं आःयात थ्व उलि अःपुक जुइगु धाःसा मदु ।

न्हापां बायोडिग्रेडेबल फोहरयात छेँय् हे मल दयेकेगु पाखे, वा ट्रान्सफर स्टेशनय् हे मल दयेकेगुयात प्राथमिकता बिइमाल । थुकिया लागि छेँय् छेँय् हे फोहर अगल अगल डस्ट बिनय् तयेमाल, अलग अलग गाडीइ काः वयेमाल, अनं ट्रान्स्फर स्टेशनया अलगअलग थासय् स्टोर जुइमाल, मल दयेकेगु कारखाना दयेमाल, रिसाइक्लिङ प्लान वयेमाल, अले अले व हे कथं व्यवस्थापन जुइमाल । मखुसा छेँय् छेँय् यानागु मिहेनत बेकार वनी ।

फोहर व्यवस्थापन
फोहरया उत्पादन जुइधुंसेलि, व झीत मयःगु वा मनिंगु खःसा उकिया उचित व्यवस्थापन मयासे मगाः । तर छुकियात व्यवस्थापन धायेगु धइगु तःधंगु न्ह्यसः दु । उत्पादन याये गुलि अःपु, व्यवस्थापन याये उलि हे थाकु । ततःधंगु देसय् नं फोहर उत्पादन यक्व याइ तर व्यवस्थापन प्रभावकारी व कम ध्यबां जुइमखु । मनूतय्सं कर पुलीगु जुयाः नगरपालिकायाके यक्व ध्यबा दइ, उकिं माःगु माःथे यायेगु स्वयाः न्ह्याथेयानाःसां ध्यबा खर्चयानाः हे फोहरयात थःगु वा नागरिकपिनिगु मिखां तापाकाबिइ, अथे जुल धायेवं नगरप्रमुख वा नगरपालिका कर्मचारीपिनि यक्व खँ न्यनाच्वनेमालीमखु, सामान्य जनता फोहर गन वायेयंकल, व गुलि हानिकारक जुइफु धकाः वास्ता यानाच्वनीमखु । अथे जुयाः यक्व देसं फोहर धइगु कि समुद्रय् वाइ, कि मरुभूमि वा निर्जन थासय् वाइ । अथवा अःपुक च्याकाछ्वइ ।
झीथाय् नं व हे समस्या खः । गुलि यात मल दयेकेगु, गुलियात गन गथेयानाः रिसाइकल यायेगु वा रियुज यायेगु, मेगुयात गन च्याकेगु वा ल्हाकेगु धइगु स्पष्ट नीति निर्धारण जुइमाल ।

स्थानीय मनूतय्गु मागयात बेवास्ता
शहरय् च्वंपिं मनूत गथे मनूत खः अथे हे डम्पिङ साइटया जःखः च्वनीपिं नं मनूत खः । उमिगु नं जीवन दु, स्वास्थ्य दु, जीवनय् छु्रं प्रगति यायेगु व जीवनस्तर थकायेगु नैसर्गिक अधिकार दु । तर शहरी मनूतय्सं थुकियात बेवास्ता यानाच्वनी, शहरी पक्षया सरकारं उमिगु मागयात लाकमं न्हूयाच्वनी, अले वायेके मबिल कि थ्व राजनीति खः, वा थुकिइ सत्ता इतरपक्षया ल्हाः वा षडयन्त्र दु धकाः आरोप लेयानाच्वनी । थ्व इलय् न्ह्याक्व हे सभ्य, शिक्षित मनूत जूसां व स्थानीयबासीया दृष्टिकोणं थ्व समस्यायात स्वइमखु ।

सरकारया ज्या नं हथाय् जुलकि मिखा तिसिनाः सम्झौता याइ अले लिपा वाथावाथा कनेगु जक जुइ । न्यनेदुकथं सरकारं थथे सम्झौता याःगु १७५ कः जुइधुंकल । तर कार्यान्वयनं स्थानीय जनतायात खुशी याये मफुनि । थज्याःगु हे व्यवहारया कारणं स्थानीय विकास मन्त्री रामकुमारी झाँक्री्र सिसडोलया जनतायाके माफी तक. फ्वनेमाल । उकिं नं थ्व ज्याय् सहकार्य स्वयाः नं स्थानीय जनताया बार्गेनिङयायेगु अवस्थाया जक सिर्जना जूयाच्वंगुयात मखु धायेगु अवस्था मदु ।

झीत मयःगु फोहर उमित गय् यइ? छिमिसं न्हापाया जन्मय् पाप यानावःगुलिं जिमिसं यानागु फोहर छिमिसं घय्पुनाः च्वनेमाः धायेगु शहरीयातय्गु मनस्थितिं यानाः नं थ्व समस्या समाधान जुइत ई कयाच्वंगु खः । थन एकोहोरो मुलपानी, सिसडोल वा बन्चरेडाँडायात जक दोष बियाः आःथें बनचरेया जनतायात ल्ह्वनाः समस्या ततःक्यंकातल धकाः राजनीतिक द्वेष जक प्वंका गबलें नं समाधानया लँपुइ वनेफइमखु ।

नीजिसंस्थाया संलग्नता
नगरपालिका थम्हं दे दक्व फोहरया व्यवस्थापन याये मफइगु जुयाः हे नीजि क्षेत्रयात संलग्न याःगु जुइ । तर थथे वयाः, हरेक घरधनीयाके लय् प्यसः न्यासः दां कयाः नं धइथे सफा यानामबिउगुलिं, इलय् नियमित फोहर काःमवःगुलिं अले व यंकाः न्ह्यःनेलाःथया् खुसिसिथय् वाइगु जुयाः मनूत असन्तुष्ट दु । उकिया लिसें उमिसं म्हःगु ध्यबा गन वन, धइगु पारदर्शिता मदयाः नं जनता थ्व प्रावधानलिसे सन्तुष्ट मदु ।

फोहरय् ध्यबा
झी नगरपालिकां छगू नारा बियातःगु दु — फोहर धइगु मोहर खः, अर्थात् फोहरय् ध्यबा दु । तप्यंक स्वयेबलय् थुकिं फोहर बेवास्ता यायेमजिउ थुकियात ध्यबाय् हिलेजिउ धाःगु थेंच्वं । तर भतिचा थ्व ख्यलय् सनाजूपिन्सं सिउ, फोहर व्यवस्थापनया नामय् लाखौं जक मखु करोडौं ध्यबा उखेथेखे यायेजिउ, अझ यानाच्वंगु हे दु । उकिं हे थन मनूत फोहर व्यवस्थापनया नामय् संस्था चायेका, राजनीतिइ सनाः, गबलें नगरपालिकाया पक्षं सा गबलें डम्पिङसाइटया स्थानीयबासी जुयाः थन व्यवस्थापनया ज्यायात जटिल, दुरुह वा असम्भव हे दयेकाः उकिं न्ह्याबलें लबः कयाच्वंगु दु । थ्व हे खः थनया फोहर व्यवस्थापन मजूगुया कारण ।

थन फोहर छुटेयानाः गाःगु, अथे याइमखु, फोहरया भोलुम अप्वयेकी । अले अन सलंसः ट्रक फोहर वनी, सलंसःमनूयात जागिर नकी, अनया जग्गा अधिग्रहण धकाः सरकारं अर्बौं ध्यबाया बजेट फ्याइ । थ्व दक्व फोहरया ध्यबा मखुला?

फोहरय् राजनीति
देशया हरेक ज्याखँयात प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरुपं राजनीतिं प्रभावित यानाच्वनी — देय् भिनावंगुया कारण नं राजनीति खःसा भिन ेमफयाच्वनीगु वा अझ स्यनावनीगुया कारण नं राजनीति हे जुइ । उकिं मनूत परिवर्तनया लागि राजनीतिइ प्रवेश याइ, राजनीति वा व्यवस्थाय् दुहाँ मवंकं परिवर्तन हयेफइमखु । अथे हे थन फोहरय् नं राजनीति जुयाच्वनी, अझ राजनीति यायेगु छगू अःपूगु लँपु फोहर जुयाबिइ । सुं राजनीतिज्ञ जनताया वाहवाही कायेयःसा वं फोहरयात तुतां दयेकी, उकियात क्यनाः समस्या दु धकाः खँ ल्ह्वनी, गुलिं ला फोहर व्यवस्थापनय् पंगः थनाः व हे फोहर क्यनाः आन्दोलन यानाजुइ, सरकारयात क्वछुकेगु अले थः सत्ताय् वनेगु लँपु माली । अले गुलिं उकियात समाधान यानाः मसिहा जुइत स्वइ । थुकिया लागि नं फोहर माः । अथे जुयाः नं थ्व वयवस्थापन गबलें पुमवनीगु बाखं खः । थथे याइपिं जक मखु, मेपिन्त फोहरय् राजनीति यात धाइपिं नं गुगुं किसिमं फोहर राजनीतिया हे भाग खः उमिसं नं याइगु व हे खः । प्रधानमन्त्री, स्थानीय विकास मन्त्री, मेयर फोरम, अमुक मेयर व वडा अध्यक्षतय् वं वयात वं वयात दोष यानाः थः जक चाखेजुइगु तर फाइदा व कमिसनया हिस्सा थःत माःगु कथंया खँ जुइबलय् जनता फोहरया राजनीतियात फोहरी राजनीति धायेत बाध्य दु ।

फोहरयात मोहर दयेकेगु, पुनः प्रयोग यायेगु, रिसाइक्लिङ प्लान्ट तयेगु, ग्यास प्लान्ट तयेगु इत्यादि खँ ला हरेक मेयरया म्हुतुइ हे घानाच्वंगु दइ । तर यथार्थया धरातय् अज्याःगु मुस्मां गफं येँ वा स्वनिगःया हे समस्याया समाधान महः ।

बालेन साह केन्द्रित फोहर व्यवस्थापन
येँ महानगरपालिकायात न्हूम्ह मेयरकथं बालेन साह दत । जनतायात वपाखें यक्व आशा दु, चुनावबलय् वं नवाःगु ढंगं क्यं, वयाके थनया हरेक समस्याया रामवाण समाधान दु । मनूतय्सं नं वयात छगू हिन्दी फिल्मया नायक कथं हे विश्वास यानाः त्याकूगु खः । व यायेफुम्ह जुइ तर व जादुगर मखु । थन वं छु याइ, समाधान याये धकाः लाय्ण्डफिलसाइटय् वनाः छु छु नवाइ, अले वं गबलय् समाधान याइ धइगु सकस्यां खन । वं मयाःगु नं मखु, याकःचां यायेफइगु नं मखु । मेयरं माःथाय् प्रधानमन्त्री नं नापलायेमाः वडा अध्यक्ष नं नापलायेमाः । तर स्थानीय जनतायात साडे तीन लाखया ध्वाँस बिइवं अले अन्तिम चरणय् प्रहरी बल व धडपकड यायेवं मनूत सशंकीत जूगु दु ।

तर व स्वयाःनं थन छगू जमात तयार जुयाच्वंगु दु — बालेन यायेफु धाइपिं, वं याइ धाइपिं, वं हे याःगु खः धाइपिं, यायेमफुत कि याके मबिउ धाइपिं, अले न्ह्यागु समस्या नं बालेनयात जक चिइकेमते धाइपिं मनूतय्गु । थ्व कार्यकर्ता धइगु पार्टीया कार्यकर्ता स्वयाः अन्धभक्त अले झन् ग्यानापु । थन मनूतय्सं कमल चित्रकारयात ला आलोचना यात आः वम्ह जक आलोचना स्वयाः पिने लायेमाः धकाः गथे धायेगु? जनतां नं सिउ सछिन्हु मदुनि, ज्या यायेसयेकाच्वंगु दु याना नं च्वंगु दु तर वयात छुं धायेमजिउ धाइपिं वयात किसिम्हय् तयाः नांगां चाहिइकीपिं हे जुयाच्वनी, जुजुया म्हय् वसः मदु धाइपिनिगु नं थाय् दयेमाः लोकतान्त्रिक समाजय् ।

लहना वाःपतिइ पिदंगु 2022 06 22

स्थानीय निर्वाचन व येँया भविष्य

 

राजेन मानन्धर

स्थानीय निर्वाचन जुइत्यंगु दु । यक्व दिन म्वाःल न्यादँया लागि राजधानी शहर येँया भविष्य निर्धारण जुइत । भिंम्ह मभिंम्ह, झीत भिंकीम्ह स्यंकीम्ह न्ह्याम्ह जूसा त्यानावःम्हसित स्वीकार यायेगु झीगु बाध्यता अले कर्तव्य नं । झी थौं थज्याःगु जोखिमपूर्ण इलय् दनाच्वनागु दु ।

येँ झीगु खः, झीगु निद्वःदँ पुलांगु सभ्यतां छाय्पियातःगु सुन्दर नगर खः । गुगुंइलय् एशियाया हे छगू समुन्नत देय् धायेका च्वनागु येँ थौ विश्वया हे प्रदुषित, अव्यवस्थित व अझ भ्रष्ट नगर जुयाबिल । थ्व दक्व परिवर्तनयात झीसं मूक दर्शक हे जुयाः जक स्वयाच्वना । देय्यात लँ क्यनीगु गुलि नं ततःधंगु राजनीतिक परिवर्तन झीगु हे येँया सतकं जुइ तर झी उकिइ दुमथ्याः । मेपिं करोडौं ध्यबा उखेथुखे यायेत वइ, झी मेय् छम्ह मबिल धकाः जक ल्वाना, तर राजनीतिक अधिकारया लागि झी न्ह्याबलें पिने । थनया परिवर्तन, व्यवस्थापन, संरक्षण व विकासय् झीगु सरोकार स्वामित्व व दायीत्व ग्व ?

आप्रवासन थनया मू समस्या खः । झीसं खंक खंक झीगु धयाच्वनागु येँया प्यब्वय् स्वब्व पिनें वःपिनिगु जुइधुंकल । अपवाद बाहेक व उमिसं काःगु मखु झीसं बियागु खः । खायुगु सत्य थ्व हे खः । झीसं द्वःबद्व दांया लागि झीसं झी मांयात मिया, अस्तीत्व न्हंका । आः पिनें वःपिन्सं झीत क्वत्यल धकाः ख्वयां छु याये ?

थनया स्वबासी नेवाःत व पिनें वःपिं आप्रवासीत धाइपिं छुचुं व चिकं थें खः, न्ह्याक्व चाकुक भासन याःसां छता जुइफइ हे मखु, थुलि धायेगुयात यथार्थया धरातलय् नश्लवादी वा जेनोफोबिक धाइमखु । उमिगु सोच, आवश्यकता, उद्देश्य अले जीवनशैली दक्व दक्व हे पाः । पाःसां पाः तकं धाये मसःपिं झी । पिनें वःपिन्त झीसं थः दयेकेगु मस्वयागु नं मखु । राजनीतिक शेल्टर धकाः छेँय् तयाः नका, त्वंका, म्ह्याय् बिया, छेँबुँ बिया, लँ बिया, द्यःगः बिया, मसां बिया, जात्रा पर्व बिया, झीगु धुकूया ताःचा हे बिया । अय् नं मगात । पतिंचा बिलकि दुगःक्वँय् हे काइपिं धकाः सियाः नं झीसं जिलाजं धकाः, भौ धकाः वा डेरावाल हे जक धयाःसां मान सम्मान हे जक यानाच्वना । आखिरय् झीत छु दत?

सम्पदा लाकि विकास? धइगु थनया छगू पुलांगु न्ह्यसः । पिनें वःपिन्सं थन फसय् ध्यबा ब्वयाच्वंगु खनीगु, न्यादँ झीदँ मिहेनत यानाः जग्गा न्यानाः छेँ दनीगु, राजनीतिक प्रभुत्व तकं कायम याइगु, झी सलंसः दँनिसें व हे मुलु व हे सुका । गथे जुयाः झीगु उन्नति व प्रगति यायेगु बिचाः मवःगु? विकास धाइपिन्सं थन लँ दयेकी, लः वयेकी, धःदयेकी, टेलिफोनया तार हइ, इन्टरनेटया ब्रोडब्याण्ड हइ, झी पुलांगु शहरय् लः निघः कायेत चान्हय् दनाः ल्हाः पम्पुइ घांन्तां घान्तां हे जक यानाच्वना । झीगु जीवनस्तर थाहाँ वयेकेत येँ बाधक लाकि, थनया नेतृत्व बाधक लाकि झीगु मानसिकता?

थ्व संक्रमणया दथुइ राजनीति पार्टीया नेतृत्व, उकिइ लबः काये धकाः वनाच्वंपिं नेवाः कार्यकर्तांत व सम्पदा संस्कृति संरक्षणया अभियानया न्ह्यलुवात च्याम्पति चाहिलेथें फनफन । उमिसं थन विकास धाधां अप्पा, रड व सिमन्टीइ खर्च यानाच्वनी, झी येँया म्हसिका हे थन या सम्पदा धकाः द्यःगः, बहा व जात्रायात प्राथमिकता बियाच्वनी । झीगु खँ उमित म्वाः उमिगु खँ झीत मयः । सम्पदा संरक्षण नं विकास व उन्नति नं नापनापं वनीगु मोडल हे मदूगु ला झीके?

गणतन्त्र वयेधुंकाः छकः नेवाः राज्यया लहड वःगु झी सकस्यां खना । जिउ मजिउ, यः मयः, माः म्वाः या दथुइ छगू चरण सिधल । विशेष यानाः माओवादीया सक्रियता दयाच्वंबलय् नेवाः राज्य वइगु खँ कनेत हे निम्ह प्यम्ह नेवाःतय्त व पार्टीं च्वय्या थाय् बिल । झीत उलि दुसा गाःगु जुल । न्ह्याबलें कचवं वइगु संघर्ष समिति नं थःथःगु पार्टीयात खँ कंवनेगु सुलसुले संस्था जक जुल । झी ह्यंग्वाः मजुइगु गफ जक यानाच्वना, उमिसं न्ह्यागु निकायलय् नं खय् बरमू जक न्ह्यनीगु संघीयता हयाः बिल । झीत ह्ययेकःवःपिन्सं सत्ताया लालमोहन नल, झीत थां घयपुकाः धौबजि बियावन । न झीके नेवाः राज्यप्रति छुं चाहना वा लगाव दु, न हयेमफूगु वा मवःगुया विश्लेषण वा समीक्षा दु, नत झीत ध्वंलाःपिं नेतातप्रति ईख हे नं दु । झीगु छुं कथंया प्रतिक्रिया दयेम्वाःला ?

स्थानीय चुनाव स्थानीय खः । तर थन स्थानीय सुयात धायेगु धइगु दुविधा न्ह्याबलें दु । झन् अप्वया वयाच्वंगु दु । चुनावय् पिनेयापिं व थनयापिं धकाः ब्वथलेगु ज्या पिएल सिंह मेयर जूबलय् निसें न्यनाच्वनागु । संख्यात्मक न्ह्याक्व दुसां येँ धइगु नेवाःतय्गु हे खः धकाः हे जुइ दक्व पार्टीतय्सं मेयर छम्ह सां नेवाः वा नेवाः ख्वाः दुम्हसित थनेगु यात (नविन्द्रराज जोशी व विदुर मैनालीयात नं स्वीकार हे यानागु खः झीसं) । अले नेवाःतय्गृु हे राजनीतिक पकड दयाच्वनेमाः धइगु सः ज्वनाः वःगु पार्टी तकं डोर्म्यान्टया अवस्थाय् वनी, थुकिं झी राजनीतिक रुपं गुलि बिचरा धकाः जक क्यनी । जब नेवाःत व पिनें वःपिनिगु आवश्यकता हे पासेंलि उमिगु नीति वा भिजन पाइगु स्वभाविक हे जुल । थ्व पाःगु न्ह्याबलें स्थानीय चुनावय् प्रत्यक्ष जूवइ । झीसं नेवाः मेयर चाहेयानागु अले पिनेयापिन्सं गैर नेवाःयात मेयर यायेगु चाहनाया दुस्यः थ्व हे खः । उकिं ला पार्टीया बरमू नेतृत्वं येँया मेयर सुयात दयेकेगु धइगु खँय् तःहाकः रस्साकस्सी याइ । उकिया लागि हे लः व मि नं गठबन्धनया नाटक याइ । उमि चाहना नेवाः ख्यलय् ख्वाः दयेका तयेधुकूम्ह, नेवाःतय्सं पत्याः याइम्ह अले पार्टीं धालकि नेवाःतय्त स्यंकेगु पलाः ल्ह्वनेत लिमचिलीम्ह छम्ह कतांमरि जुयाच्वनी, अले ई वलकि लुइकां नं त्वःती । झी पार्टीयात उपयोग यायेमाः धइगु सिद्धान्त ज्वनाः थःगु छ्यं उमिगु त्वाकलय् दिकः वनेत तयार जुइ । आःया अवस्था नं करिब करिब थ्व हे खः ।
थुगुसिइया स्थानीय चुनाव झीगु लुखाक्वय् हे दु । चुनाव जुइगु जुल धइगु खँ जूगु निला दत । थ्व दौरानय् दक्वस्यां थःथःगु कथं तयारी यात । झीसं नं मयानागु हे मखु । अथेसां आः वयाः छु यायेत्यलकि छु उलेथें जुयाच्वंगु झीसं चाः ।

बहुदलीय व्यवस्थाय्, न्हाप लाःम्ह त्याइगु चुनावी मेकानिज्मय् पार्टीया लँपु मजुसे सत्ताय् वनेमफइगु अवस्था दु । उकिसं नगरया समग्र विकासया लागि वडाअध्यक्षतय्गु सहमति व भोट विना छुं नं नीति व बजेट पारित मजुइगु धकाः सिइकं नं थन स्वतन्त्र दनाः हे दलीय हैकम अले पार्टी दुने खनेदयाच्वंगु नेवाःप्रतिया द्वेषयात टक्कर बिइत सुं सुं तयार जूगु खना । थुकियात छगू हद तक सकारात्मक कथं कायेमाः (अथेला स्वतन्त्र स्वतन्त्र धकाः धाधां छम्ह यक्व आश दुम्ह उम्मेदवारं पार्टीया उम्मेदवार खः धकाः खुलासा यायेवं यक्व स्वतन्त्र कथं ज्यायायेमाः धाइपिं मतदातात निराश जूगु खँ नं न्ह्यथनेबह जू) ।

थ्व हे झ्वलय् छम्ह राजनीतिया र तकं मसिउम्ह मनुखं स्वतन्त्र उम्मेदवारीया दाबी यात । न्हापा सुनांनं पत्याः मयाःसां वया लिउने वःगु लहर फेसबुके जक मखु धइगु खनेदयावायच्वंगु दु । स्थापित मिडियां अथें सुयातं पत्याः याइमखु । व धाथें स्वतन्त्र खःला, वयागु कथित भिजनय् छु जादुइ गुण दु, वयागु पृष्ठभूमि छु खः, गनं व मेगु हे पार्टीया कःति उम्मेदवार जकं मखुला धइगु लिपा इलं धाइ, तर व ततःधंगु पार्टीयात तकं ख्याच्वः जुयाच्वंगु झीसं वाःचाः । गुगुं पार्टीं थन गैर नेवाःयात मेयरय् थनेगु आँट मयाःगु अवस्थाय् थनया गैर नेवाःतय्सं नेवाःतय्त ब्वलासायेत सां हे नं छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वये चाहे जुयाच्वंगु सत्य खः । उलिजक मखु, थःगु थाय्बाय्या विकास यायेमफूपिं अले स्वनिगःयात थःगु यानाकायेगु म्हगस खनाच्वंपिं पिनेयापिन्सं, हानं विदेशय् च्वनाः तकं येँय् पिनेयाम्ह मनूयात मेयर दयेकेमाल धाइपिनिगु द्यःचा जुयाः व मनू झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु दु ।

खँ छम्ह उम्मेदवारया जक मखु । छम्ह गैर नेवाः मेयरया सिटय् त्याइगु धइगु सदांया लागि येँया नेतृत्व नेवाःतय्सं आप्रवासीयात लःल्हायेगु जूवनी । अनं लिपा गबलें नेवाःतय्सं मेयरया सिटय् थःगु दाबी यायेमाली मखुत । अले थुकिया लिच्वः धइगु थनया संस्कृति सम्पदा व मौलिकता ल्यंकेत झीसं करपिन्के लुखा क्वय् च्वनाः हासा ज्वनाः फ्वनाच्वनेगु बाहेक मेगु यायेखनीमखुत । झी न्ह्यलं चाइगु गबलय् ?
थज्याःगु अवस्थाय् नेवाःतय्गु अस्तीत्व, सम्पदा, संस्कृतियात मुद्दा दयेकाः पिहाँवःपिं स्वतन्त्र उम्मेदवारपिन्सं थःगु उपस्थिति ला क्यनाच्वंगु दु, उमित छथ्वः नेवाःतय्सं हे सां माक्व ग्वाहालि ला यानाच्वंगु दु । गुगु सुखद पक्ष खः । तर गैर नेवाःया प्रतिनिधित्व याइम्ह उम्मेदवारया न्ह्यःने उमिगु प्रचारप्रसार क्वातु जुयाच्वंगु मदु, थुलि मधासे मगाः ।

ततःधंगु व प्रभावशाली मिडिया झीगु ल्हातिइ मदुगु, झीसं मिडियाय् लगानी यानामच्वनागु अवस्थाय् झीगु खँ न्ह्यःने मवइगु स्वभावविक हे जुल । थ्व छगू खँ जुल सा दूगु, फूगु माध्यमयात तकं नं झीसं माःकथं छ्यले मसइगु, उकिया लागि रणनीति तयार मजुइगु मेगु दुखद खँ खः ।

नेवाःतय्गु हकहित, भाषा, साहित्य, कला, धर्म, संस्कृति व सम्पदा धकाः थन सलंसः संस्थात नीस्वनातःगु दु, अन छम्हथेछम्ह प्रतिवद्ध, विद्वान, अनुभवी नेतात दु । उमिसं माइक न्ह्यःने नवाये खनकि घण्टौं ई वंगु हे चाइमखु । थ्व झीगु साझा सम्पत्ति खः । तर नेवाःतय् अस्तित्वय् हे संकट वइबलय् उमिगु उपस्थिति, भूमिका व शक्ति धाःसा खनेदइमखु, नेवाः राज्य, सडकविस्तार बलय् नं थ्व हे खनेदूगुखः । अले आःया थ्व स्थानीय चुनावय् उमिगु भूमिका व योगदान खनेमदूगु धइगु नं उमिगु परीक्षा हे जुल । छु नेवाः नेतात धइपिं भासन छकः याकेत ग्वय्दां तयाः, धिमय् थानाः काःवनेमाःपिं समामन्तत हे जक जुल ला?

ग्वंगः महासां सुथ जुइ । चुनाव जुइ, लिच्वः वइ । लिच्वः झीसं धइथे हे पार्टीया दासत्वं पिनेलाःपिं नेवाः अस्तित्वया लागि ल्वायेत तयार जूपिं युवातय्गु पक्षय् वनीगु बल्लाःगु सम्भावना दु, वने हे माः । थथे हे जुइबिउ (अथे मजुल वा छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वयेमाल धाःसा कपाःतिया च्वनेमालीगु ला दहे दु) । अले अथे जुल धाःसा बासःदँ निसें जिमिसं धालकि जक नेवाःत न्ह्यलं चाइ धकाः ल्हाः प्वःचिनाः तमासा स्वयाच्वंपिं कथित नेवाः नेतातय्गु भविष्य गन थ्यनी? सुनां उमित मनू धाइ? थ्व उमिसं बिचाः यायेमाःगु खँ खःकि मखु । जुइत ला थथे मजुइमा धाये, तर कन्हय् उमित छ्वासय् वाइपिं तकं सुं मदयाः वनीगु अवस्था मवइधकाः धायेफइमखु ।

लहना वाःपतिइ पिदंगु लेख 20220510

Medium link : https://bit.ly/3kTwtba

थम्हं याय्खंसा एकीकरण, मेपिन्सं याःसा चीरहरण ?–१

 

राजेन मानन्धर | थिंलागा नवमी ११४२, पुष २७ मंगलवाः

हलिमय् गनं गनं थज्याःपिं मनूत नापलाइ, सु मनू खयाः नं थः मनू मखु धयां च्वनी । अज्याःपिन्सं थःगु जीवत्वयात ध्याकुंचाय् वांछ्वयाः थःगु अस्मिता सुं अमुक तानाशाह, बारबारियन वा अमानुषया दयामायां जक ल्यनाच्वंगु धकाः विश्वास याइ व व हे खँ सकसितं न्यंका नं जुइ । उमिसं दँय्दसं थःगु नां, वंश, राष्ट्रियता व पहिचानय् जालझेल यानाः हताः याःम्ह सुं पृथ्वी नारायण शाहया गुणगान याय्त न्ह्यचिलाच्वनी । अलेथम्हं सुयात द्यः भाःपियाच्वन, वयात मुक्कं नेपाःमिं थःथःगु विवेकय् पुसाः तयाः अथे हे भाःपीमाः धइगु बिचाः लहिनाच्वनी ।

 

थन नेपालय् सम्पन्नता, वैवभता, आर्थिक वृद्धि, व हलिमय् न्हाय् धस्वाकीगु कला व सम्पदाया नां काय्माःसा लिच्छवी व मल्ल जुजुतय् अले षडयन्त्र, परस्त्री गमन, गद्दीया दाउ, विदेशीलिसे छलकपटं जाःगु सन्धी व पुलांगु धुकू न्हंकाः विलाशी जीवन हंगु इतिहास ब्वनेत शाह जुजुतय् बखान ब्वनेमाः । शाहकालय् नं स्थानीय जनताया हे कला, शीप व मिहेनतं थुगु इलय् नं थीथी देगः दय्कल, जात्रापर्वय् निरन्तरता ला दत तर, उकी थुपिंं जुजुपिं व धुँया छ्यंगु भुनाः स्यालया राज याःवःपिं शाह जुजुपिं व राणातय्गु खास हे भूमिका मदु । अथेजुयाः वंगु २५० दँया नेपालया इतिहास धइगु हे सभ्यता, विकास व समृद्धिया इतिहास मजुसे जालझेल, षडयन्त्र, हिया खुसिबाःया इतिहास जुल । थुकी जुजु वीरेन्द्रया वशंनाशयात काय्गु कि मकाय्गु धइगु खँ धाःसा इतिहासं हे कनीगु खँ जुल तर, जनतां कमे याःगु सम्पत्तिं करोडौं भत्ता काय्गु, उद्योगय् लगानी याय्गु, थः म्ह्याय्यात क्वसः बीगु, विदेशी बैंकय् मुंकेगु बहादुरी शाह वंश गद्दीइ च्वंगु लिपांगु दिनय् तकं न्ह्यानाच्वन । 

 

यथार्थ न्ह्यागु जूसां थौंया नेपाःमित नेपालया इतिहासया नामय् छुं हैसियत मदुम्ह जुजुं जालझेल यानाः इतिहास, संस्कृति व आर्थिक समृद्धिं जाःगु डेढ दर्जन स्वतन्त्र राज्ययात हड्पे याःगु घटनायात एकिकरण धकाः मफु मफु तर्क अले कुतर्क न्ह्यब्वयाः याःगु तारिफया हवामहल ब्वनेत बाध्य जुयाच्वंगु दु । इतिहासकारतय् जागिर धयागु हे छम्हं मेम्हेसित क्वत्यलाः वयागु राज्य काय्गुयात एकीकरणया नां बीगु जुयाच्वंगु दु थन  । थौंया दास इतिहासकारतय्त सुं अमुक जुजुं सुं जोगीया चिपगु धौ नःगु हे हुनिं बच्छि नेपाःया जुजुपिन्सं पुलिं चुयाः वया शरणय् वःगु थें ताः । उमिसं धाइ, ‘थ्व नेपाल सुनां त्याकूगु मखु, वय्कलं एकीकरण याःगु, व नं विदेशीतय् कुदृष्टीं बचे याय्त ।’ थम्हं काय्खंसा एकीकरण, मेपिन्सं कयायंकूसा चीरहरण — थ्व हे स्यंगु दु, इतिहासकारतय्सं चिचीधिकःपिं मस्तय् दिमागय् । न नेपाली इतिहासकारतय्सं सत्य च्वय्गु हिम्मत याइ, न विदेशीं च्वःगु इतिहास स्वीकार याय्त तयार दु । 

 

एकीकरण एकीकरण एकीकरण । कलेजय् इतिहास ब्वनेबलय् नं इटली व जर्मनी एकीकरण धकाः ब्वंकीगु खः । (थ्व हे खँ इटली व जर्मनीया पासापिन्त न्यनेबलय् थःगु देय् एकीकरण जूगु धाय्मयः उमि) । फ्रान्सय् रोमन साम्राज्यया अवशेषयात बांलाक संरक्षण यानातःगु स्वयावयागु दु । गुगु देय्या भूभाग सुनां काःसा लुटे याःगु जुइ, सुनां काल धाःसा एकीकरण जुइ । थ्व ल्याखं जापानं चीन काय्फुसा व एकीकरण जुइ, चीनं तिब्बत काःसा व एकीकरण जुल, चीनं ताइवान काःसा व एकीकरण जुल, अले भारतं सिक्किम काःसा व नं एकीकरण जुल नेपाली इतिहासकारतय् लागिं, एकीकरणवादीतय् लागिं ।

 

व एकीकरणवादीतय्सं नेपालय् जूगु, जुजु पृथ्वी नारायणं याःगु ज्यायात छाय् एकीकरण नां बिल धइगु न्ह्यसःया लिसः लुइकेमफुनि । थौंतक्क सुनां पृथ्वी नारायणं गनं हिमालयया दक्षिणय् लाःगु थुलि थुलि भूभाग नेपाल खः, उकियात साम, दाम, दण्ड, भेदं हे जूसां ल्हातय् काय्धुंकाः व एकीकरण जुइ अले व स्वयां अप्वः काय्म्वाः छाय्कि व नेपाल मखु धकाः च्वयाथकूगु मखनानि । जिं थुलि थुलि भूभाग एकीकरण याय् व थुकिया नां नेपाल जुइ धकाः बाचा ल्हानाः न्ह्याकूगु अभियान खः धकाः सुनां प्रभाणित मयास्से मगाय्धुंकल आः । अझ वं त्याकाकाःगु दक्वं भूभागयात नेपाल धाय्माः धकाः नं या कथित दिब्योपदेशय् धयातःगु मदु । गुकथं जुल नेपाल एकीकरण ?

 

गुगुं इलय् थन थनतक्क थःगु साम्राज्य दय्क्दःसा नेपाल जुइगु खः धकाः मधाःगु जूसा छाय् वं याःगु ज्या सफल धाय्गु ? छु काँगडा व टिस्टा चाहीँ नेपाल मखुला ? खःसा एकीकरणवादीत थौं छाय् अनया जुजुया काय्लिसे त्वाय्चिनाः राज्य खूवनी मखु ? वय्कलं एकीकरण याय्माःगु धकाः फ्यानातःगु भूभाग बाहेक छु गुज्वःगु समानता दुगु खः व वयात व दक्वं नेपाल खः थें ताल ? अले थ्व नेपाल धयागु नां हे सुनां सयात गबले बिल ? यदि वय्कलं याय् धाःगु वा याय्माःगु ज्या पूमवंकूगु जूसा छाय् एकीकरणवादीतय्सं वय्कःयाके स्पष्टीकरण फ्वनीमखु ? एकीकरणया नां बीधुंकाः थुगु न्ह्यसःतय्सं न्ह्यपुइ डेरा काःवय्धुंकी । अन्धभक्तबाहेक मेपिंके सप्रमाण इतिहास न्ह्यब्वय्गु सामथ्र्य दइमखु जुइ ।

 

गुरुङतय् आदिभूमि व तामाङतय् आदिभूमिइ नं व हे फरक दु, गुगु महाराष्ट्र व तामिलनाडुइ दु । यदि तामाङ राज्य व नेवाः राज्य ल्वाकछ्यानाः नेपाल जुइगु खःसा छाय् विहार व नेवाः राज्य ल्वाकछ्यानाः भारत मजुइला ? याइम्हेसिनं याय्त मस्वल, व मेगु खँ जुल । माने याय्, सिक्किमया सुं चोग्यालं आःया नेपाल दुने लाःगु लिम्बुवान, खम्बुवान, स्वनिगः, ताम्सालिङ, तमुवान मगरात दक्वं त्याकाकाःगु जूसा थौंया एकीकरणवादीत व चोज्यालया बुदिं हनाच्वंगु दइला ? यदि चीनं हिमाल पारीं वयाः तराईतक्क त्वपुनाकाःगु जूसां चीनं एकीकरण याःगु धाय्फइला ? यदि ब्रिटेनं थथे हे याःगु जूसा थौंया एकीकरणवादीत ब्रिटिश साम्राज्यया सुं भायसरायया बुदिं थुकथं हे हनाच्वन खइला ?

 

अनि थ्व नं धाइ, पृथ्वी नारायणं एकीकरण मयाःगु जूसा नेपालयात ब्रिटिश साम्राज्यं हरण याय्धुंकी ।

लहना वाःपाै

https://www.lahananews.com/node/10943

एकाराम, आस्काइ व जि

राजेन मानन्धर | दिल्लागा सप्तमी ११४१,साउन १६ सनिवाः

 नेवाः समाजय् थःगु इतिहास, धर्म व संस्कृतियात बय्बय् यानाः जिमि अथे दु थथे दु अले जिपिं अज्याःपिं थज्याःपिं धकाः कनीपिं विद्वानत यक्व दु । तर उकी दुने थःगु कमजोरीयात क्यनाः आः थथे याय्मजिल, परिवर्तन हय्माल धकाः तछ्यानाः धाय्फुपिं लुइके थाकु । थ्व खँ उकुन्हुतिनि कोरोनाया इमां दायायंकूम्ह नेवाः धर्म व संस्कृतिया विश्लेषक व कलाकार एकाराम सिं मदुगु बुखँ न्यनाः मतिइ वयाच्वन । खय्तला मदुम्ह काय्या हे मिखा तग्वइगु खः, अले दत्तले कुचाः मदय्वं बिचाः याइपिनिगु समाज हे झीगु खः । थ्व खँ मतिइ तयाः मदुम्ह एकाराम दाइयात लुमंकाच्वना ।

 

न्हापा जिं वय्कःयात छम्ह कलाकारया रुपय् जक म्हस्यू । जि नं कला ख्यलय् च्वसा न्ह्याकीम्ह जुयाः वय्कःया कला व शैलीपाखें जि प्रभावित । हरेक कथं नेवाः कला, संस्कृति व वास्तुकलायात थःगु कलाकृतिइ न्ह्यब्वय्गु विशेषता दु वय्कःयाके । निकःप्यकः ज्याझ्वलय् नापलाइबलय् औपचारिक खँ बाहेक मेगु जिमिगु स्वापु उलि क्वातु मजू । थ्व हे झ्वलय् थौं स्वयाः झिंखुदँ न्ह्यः सन् २००४ अगष्ट महिनाय् सरकारं जाइकाया ग्वहालिं येँया फोहर व्यवस्थापन याय्गु झ्वलय् प्रतिकात्मक रुपं छम्ह बँ पुइम्ह आस्काइ नां दुम्ह हिसिचा दुम्ह मस्कट सार्वजनिक याय्वं उकियात विषेश यानाः ज्यापु महागुथिया पदाधिकारीतय्सं थुकिं ज्यापुतय्गु बेइज्जत यात धइगु खँ ज्वनाः विरोध याःगु खँ वल । 

 

जि अबलय् अंग्रेजी न्हिपौ दि हिमालयन टाइम्सया पत्रकार कथं थुकिया समाचार दय्काबलय् वातावरणविद्तय्सं थुकियात नेवाःतय्सं फोहर सफा याय्गु जिम्मेवारी काल धइगु सकारात्मक सन्देश वन धकाः तारिफ यानाहःगु न्यनावयाम्हसित थ्व विरोधया तात्विक अर्थ लुइके थाकुल । जि थःत लगेजूगु तप्यंक धाय्माःम्ह, सुयातं लय्ताय्के नं म्वाःम्ह, तं चाय्के नं म्वाःम्ह जुयाः थ्व विषयय् आस्काइया च्वाफिं गुकथं ज्यापुतय्त आपत्ति जुल धइगु खँयात कुलाः छपु लेख च्वया “आस्काइया च्वाफि” । थुकियात ज्यापु महागुथिया पदाधिकारीत व विशेषं जितः व्यक्तिगत कथं म्हस्यूपिं निम्हप्यम्ह ज्यापु पासापिन्सं आघात हे याःगु कथं लित्तुलित । उकी मध्ये नेवाःतय्गु बसोबासयात ३३ प्रतिशतय् हःगु धइगु खँयात कयाः जितः निशाना दय्कूगु जितः लुमं । खतुं अबलय् नं ख्वापाः दुपिं नेवाः न्ह्यलुवात थज्याःगु इलय् म्हुतुइ धौ फिनाः हे च्वनाच्वन, तर अबलय्या सन्ध्या टाइम्सय् करिब लछिति थ्व विषयय् ज्यापुत व गैर ज्यापुतय् दथुइ वादविवाद न्ह्याना हे च्वन, मनूतय्सं थःथःगु चेतनाया स्तरकथंया अभिव्यक्ति बिया हे च्वन ।

 

अज्याःगु इलय् जिं च्वःगु खँ दक्वं पाय्छि हे खः, थथे हे च्वय्माःगु दु धकाः हःपाः ब्यूम्ह ज्यापु समुदायया छम्ह हे जक पासा एकाराम हे जूवन । वय्कः व आस्काइया सर्जक — थुकथं नेवाः ख्वाःयात स्वनिगलय् ब्वःगुलिं स्याबासी दइ धकाः च्वंगु जुइ, तर थुकिं ज्यापुतय्गु बेइज्जत यात धकाः वय्कः निशानाय् जकं लात । थःत सुनां सुनां गुकथं ख्याच्वः बिल धइगु खँया वृतान्त न्यनाबीम्ह पासा शायद जि हे छम्ह जक जुइ वय्कःया उबलय् । नापलानाः अले फोनय् नं न्हियान्हिथं वयात सुनां छु छु धाल, अले जितः सुनां छु छु धाल उकिया अपडेट यानाच्वनी जितः । थुकथं हे जिमिगु स्वापू क्वातुयावन । थ्व ल्याखं जिं आस्काइयात धन्यवाद बीमाः, कि थ्व हे झ्वलय् जि एकाराम दाइलिसे सतीखन । 

 

जिं अनुमान जक हे याय्फु, कि उगु अवस्थाय् छम्ह ज्यापुया काय्मचायात थज्याःगु अवगाल वःबलय् वय्कःयात व फुक्क क्वबीत, अले उकिया लिच्वः कथं वय्कःया छेँजःयात हे नं ज्यापु महागुथिया पदाधिकारीपिंपाखें गुलि हाथ्या वल जुइ । जि ला छम्ह च्वमि जक, छपु लेख च्वयाबलय् जितः हे अपाय्सकं लित्तुलित धाःसा वय्कः ला ज्यापुया कुलय् च्वनेमाःम्ह, अले वय्कलं दय्कादिल आस्काइ । गपाय्धंगु अपराध जुल वय्कःया ल्हातिं । वय्कःयात धाःगु व हे खः, कि व वसः धइगु ज्यापुतय्सं पुनीगु, वं छुनातःगु स्वां नं ज्यापुतय्सं छुइगु अले वं चिनातःगु जन्ही नं ज्यापुतय्सं चीगु । अले अज्याःम्ह छम्ह ज्यापुयात च्याम्हखलःतय्सं ज्वंथें च्वाफि ज्वंकाः ज्यापुतय्गु अपमान यात । थ्व खँ वय्कलं जितः गुलि कन जुइ, गुलि जितः तकं कनेमज्यू धकाः मकं जुइ । ज्यापुतपाखें हे पीडित बिचरा एकाराम दाइ ।

 

तर नं वय्कः हारेचायामदी । येँया ज्यापु महागुथिया अबलय्या निम्हप्यम्ह पदाधिकारीत हे जक वय्कःया विरुद्धय् खः, मेपिं सामान्य ज्यापुत, यलया ज्यापुत व ख्वपया किसानत अले समग्र नेवाःतय्सं थुकियात नकारात्मक कथं कयाच्वंगु मदु धकाः वय्कलं बांलाक थू । सुयात यः मयःया वय्कःयात च्यूताः मदु, थम्हं यानागु पायछि खः धइगु खँय् वय्कः दृढ । नेवाःत पिनें पिनें गुलि शिक्षित व सुसंस्कृत खनेदु, दुनें दुनें उलि हे थःथवय् आक्रमक, असहिष्णु, आडम्बरी अले भष्मासुरी धकाः वय्कलं जितः कनाच्वनादी । नेवाःत मेपिनिगु कारणं मखु, थःगु हे कारणं विनाशया लँपुइ वनाच्वन धइगु वय्कःया खँया मूति खः । थुकथं नेवाः समाजय् दुसुनाच्वंगु तःगु कथंया विकृति, विसंगति व आडम्बरयात यचुक स्वय्खन जिं एकाराम दाइया मिखां ।

 

थ्व हे कथं ख्वनाया च्वलय्चा लखय् वांछ्वयाः स्याय्गु जात्राया सवालय् नं वय्कः थः हे सक्रिया जुयाः ख्वनाय् वनाः अन्तरक्रिया याय्त तकं न्ह्यचिलादिल । थ्व ज्याय् नं जि वय्कःलिसे वना । छम्ह ज्यापु जुयाः नं ज्यापुतय्गु जात्राया अन्तर्निहित नकारात्मक खँयात उमिगु हे न्ह्यःने वनाः ध्वाथुइकः वनेगु अन आः नं न्ह्यःनेलाःपिन्सं याय्फइमखु । थुकिं नं जितः यक्व प्रभावित यात । 

 

खतुं थ्व झिंखुदँया दुने बागमतिइ यक्व लः बाः वनेधुंकल । न्हापाया खँ आः थें मखय्धुंकल । शिक्षाया जलं कयाः झी नेवाःतय्गु चेतनाया स्तर स्वाभाविक रुपं थहाँवन जुइ । ज्यापुया मचां वा नेवाः मचां नं अज्याःगु वसः पुनाः च्वाफि ज्वनेगु पाय्छि खःकि मखु धइगु खँय् अबलय्या महागुथिया पदाधिकरीतय्सं पुनर्मूल्यांकन यात जुइ  (विशेष यानाः आः रुपा सुनारया प्रसंगय् छम्हस्यां नेवाःतय् दुने हे विभेद याः धकाः सः तयाच्वंगु सन्दर्भय्) । उकिया लिसें अन दनावःगु यावत मुद्दात व उकिया लिच्वः कथं ज्यापुतय्गु व समग्र नेवाःतय्गु हे अवस्थिति अले आःया मुक्कं स्वनिगःया जनसंख्याया दुने नेवाःतय्गु, अले ज्यापुतय्गु जनसंख्या व उमिगु प्रभाव यत्थे खनेदयाच्वंगु दु ।

 

छम्ह एकाराम वा छम्ह रा मानन्धरया म्हुतुप्वाःतिकेगु सुद्र्यःयात ल्हातिं तपुइगु कुतःथें जक जूवनी । 

उकुन्हु एकाराम मदुगु बुखँ फेसबुकय् वय्वं उकिया कमेन्टय् बिचाः हाय्कूपिनिगु नां स्वयाच्वना । अबलय् एकारामयात लितुमतुलिनाः थःगु संस्थाया राजनीति यानाः एकारामयात ज्यापुतय् शत्रु ताय्कूपिं नं उकी खना । सुं मदइबलय् निगः खँग्वःया औपचारिकता ला च्वछाय्बहःगु खँ हे खः । उकिया लिसें थुलि हे जक लुमंकाच्वना कि व सुयागुं धिब्छःधिम्न्यःया राजनीतिया शिकार जुइमाल, तर एकाराम छम्ह व्यक्ति मखु छगू सत्य खः, साश्वत सत्य ।

https://www.lahananews.com/node/8841