20141216 सौरभया हाबलासा

सौरभया हाबलासा

राजेन मानन्धर

सौरभ शाक्य जिगु जिं नकतिनि नकतिनि नेपालभाषाया साहित्य ब्वनेसःबलय्निसेंया छगू हिसिचादूगु नां खः । वय्कःया न्हापान्हापाया ख्यालि च्वखँत ब्वनेबलय् अबलय् जितः कुचुकुचु नकीगु जितः थौंथें लुमं । व अज्याःगु जिगु न्ह्यपुइ प्यपुनाच्वनीगु उगु नां खः गुगु जिं यसें मयसें नं गबलें धुलं गयेके मबिया । वय्कःया हे च्वखँया प्रेरणा जुइमाः जिं न्हापान्हापा अज्याःगु ध्याचु च्वखँ छपुनिपुयानाः च्वसां ताय्तितियानाबलय् । 

लिपा खाइक खाइक सुयां मयःगु विचार जक ब्वयाः थःगु न्ह्यपु चुला, नुगलय् तालं ग्वयातया । हानं लिपा अथे नं मंमन्त, गुलिसियाजक मिखाया धू जुयाच्वने धयाथें । अले बुलुहुँ बरु नियात्रा थज्याःगु नितान्त निजात्मक लेखनय् च्वसा क्वाका । थनथाय् नगुने सौरभ शाक्यया छकलं निपाः सफू पिदन – बेकार दर्शन व अजब नेपाः गजब ख्वाःपाः । इलं जिगु सवाः पाकेधुंकल खनी । निगुलिं सफू जितः लुइमखाःथें जुयाच्वन । वय्कःया सफू बांमलाःगु मखु, जिगु म्हुतुइ सवाः मदूगु । जिं धायेवं सौरभ दाइनं थःगु लँ हिलेमालं ला? तर इलय् ब्यलय् ब्वने न्यने दयाच्वंगु वय्कःया कवितां धाःसा सौरभ उलिजक मखु धकाः धया हे च्वन ।

थज्याःबलय् काचाक्क धयाथें सौरभ शाक्य जू हानं न्हूगु सफू ज्वनाः झाल – जिगु सिर्जनाया हाबलासा । नां स्वयां ला ध्याचु खइमखु थेंच्वं, गथे खः गथे खः धाधां ब्वनावना । बरां नयाथें हे सवाः वल । माकुसे माकुसे ।

आसे । ब्वनेन्ह्यः प्रकाशकीय धयाथें विमल ताम्राकारजुया लुपाः स्वया । गथेखेसे च्वन । जिं म्हसिम्ह व तसकं हे नाइसेच्वंम्ह, धालकि धाःम्हसित ग्वहालि यानाबिइम्ह, नेपालभाषाया मोतिराम हे धयातःम्ह विमलया च्वसाय् मभिंगु मसि लाःथेंच्वन । धया हे च्वने म्वाः, खः, सौरभ गौरव हे खः । तर सौरभयात ख्वपयाम्ह, ख्वपय्तय्गु गौरव धकाः सीमाया पःखालय् तःगु भचा लुइमखात, व नं विमलया च्वसां । शंका हे मदु, सौरभ ख्वपयाम्ह हे खः । तर सौरभ ला फुकसियां खः नि । हाम्वःपाय्ग्वःगु झीगु नेवाः समाज हे हानं कुचाकुचा दलाजकं ला मच्वंला? भावनाया खसिइ चुइकूथे चुचुं झी चुंचुं हे दलावनीला धइथें च्वना वइ ।

न्ह्यागुसां थः ब्वमिया रुपय् थन सफूया बारे छत्वाः नित्वाः थःत ताःगु जक खँ ल्ह्वने । मुकं झिंन्हय्पु निबन्धया मुना थ्व । छपाः हे सफुतिइ न्ह्यंकातःगु जूसां विषयगत रुपमं छधी मजू । थी थी रंगया स्वांह्वयाच्वंगु स्वांक्यबथें । गुलिसितं लालपाते यइ, गुलिसितं गुलाफस्वां यइ, गुलिसित दाफस्वां दयेवं गाः । दक्वं सिर्जना, अले दक्वं हावलासा ।

न्हापांगु निबन्ध ख्वपंनिसें येँतकय् हे वय्कः भावनात्मकरुपं चकनादिउगु दु । थ्व वय्कःया न्हापान्हापाया बेकार दर्शन थज्याःगु ध्याचुच्वखँ मखु । झीत न्हिइकेत थःगु म्हासुगु वा मंमदुमंमदु ब्वयामदी वय्कलं, बरु थःत छति सुमचुकुस ब्वयादिल, थः गथे दु अथे । कथहं हे वय्कलं थी थी विषययात मतिइ वःथे, धायेजिउथे, धायेन्हयाःथे कुलादीगु दु, उलादीगु दु । राष्ट्रप्रेम नं दु, आर्थिक सिसिककः नं दु, आधुनिक जीवनशैलीया माकुसवाः नं अले मांभाय्या भय्बिनाच्वंगु मतिना नं ला दु । झी छु छु दु दक्व हे सौरभय् दु । अले सौरभ झी मजुसे गाइ ला? 

मेगु स्वयाः नं भचा अप्वः हे सौरभ दूगु निबन्ध गुगुं खःसा व खः वय्कःया लुमन्तिस हुइमफूगु लु । हुइफइगु नं गनं, व वय्कःया जक मखु दक्व नेपालभाषाया निंतिं छुं याये धकाः वःपिनिगु लुमन्ति खः, झीगु भाय्यात चिरिमांया काय्खनीपिनिगु ख्पाःपाः उलाः झीगु झी म्हसिकाबिउगु दु वय्कलं । थौं उपिं हे झी वनेगु जुलुसय् सखे न्ह्यःने न्ह्यःने झीगु ब्यानर ज्वनाः वनाच्वन जुइ । तर सौरभं उमित मखु, झीत झी म्हसिकाबियादिल । थौं झीगु भाय् थुभनं थथे चतांमरि छुइथें च्वाइँक यानाः बूगु मखु । अल्याख म्हसिउपिं म्हमसिउपिन्सं भाषाया नां जक कयाः नं कसा नःपिनिगु ल्याखाये जिउगु ल्याःखाये मजिउगु योगदानया साः तयाः तिनि ह्वःगु खः । थ्व खँ सौरभपिन्सं मकंसा झीत, जिमिगु थ्व न्हूगु पुस्तायात सुनां कनी ?

धायेवंतुं थ्व पुन्हिया तिमिलाथें पूर्ण नं धयागु मखु, बुद्धवचनथें अकाट्य नं मखयेफु । वय्कःया भाय् वय्कःयागु हे खः । वय्कःया निबन्धय् पूर्णबहादुरयागु दर्शन मदु जुइ, अले पद्मरत्नयागु सरसता नं मवःजुइ, आरयागु कविता नं मलू जुइ । तर उकी झी थज्याःपिं औसत नेवाः, नेपालीतय्गु मनय् दासिदासिवयाच्वंगु भावनाया छ्यालब्याल दु । वय्कलं थःत छु ब्वयादी, झीत झी ब्वयादिउगु दु थःगु पानाय् पानाय् । उकिं थ्व झी दक्वसिगु खः । सौरभ नं दक्वसिम्ह खः ।

नेपालभाषा साहित्य अनथ्यन थन थ्यन धकाः झी तःधंपिन्सं भाषण यानाच्वंबलय् गन थ्यन धकाः तकं लुइके मफयाच्वंपिन्त थ्व छगू दसुं जुल । झीगु साहित्यय् निबन्धया विधागत अस्तीत्व हे लुइके थाकुगु निबन्ध विधां छगू सफूया रुपय् दं वयेगु हे नं झी म्वानाच्वनातिनि धइगु या साश्वत लिसः जुल । 

Published in Sandhya Times 2014 12 16 (2071 Push 1) "Havalasa of Saurabha" 

अचार मिउवःपिं च्वमिपिं

राजेन मानन्धर

न्हूदँ वलकि बसन्तपू थ्यनी, बसन्तपू थ्यनकि न्हूदँ वःगुथें जुइ । सुथय् ख्वाउँ ख्वाउँ धाःनि, निभाः नं बांलाक त्वइ ख्वाः मवः । तर अन दक्वस्या ख्वालय् सुद्र्यः लुयाच्वंगु दु, दक्वस्या नुगलय् न्हूदँ लुयाच्वंगु दु । सुनां पनां पनेफइगु ला व न्हूदँ लुइत्यंम्ह सुद्र्यःयात ।

न्हूदँ लुतकि बसन्तपुर लुइ । छगू नखः जुइधुंकल थ्व । न्हापा ग्यानाः ग्यानाः, सुलाः सुलाः पुलिसत लिसे त्यलकासा म्हितेथें यानाः भिन्तुना ह्वलेमाः । आः सर्ग थ्वयेक हाःसां जिउ – भिंतुनाया सः ज्वनाः झी नेपाःमि वयाच्वना । दक्व झः झः धाः । भाजुपिं व मय्जुपिं नेवाः वसलं पुनाः थथे वयाच्वनकि न्हूदँ वःगु लुमनी । न्हूदँ व थ्व लंया अज्याःगु छु सम्बन्ध दु जुइ, कि न्हूदं छकः सां थ्व वसः पुने हे माःगु । थ्व नं न्हूदँया छगू विशेषता ।

मेगु विशेषता । न्याइपिं यक्व दुसां म्हो दुसां न्हूदँ कुन्हु येँय् च्वंपिनि साँस्कृतिक जुलुस जुइन्ह्यः व जुलुसय् वनेम्वाःपिनि जुलुस जुइधुंकाः नं अन असंबजाःथें जुयाच्वनी । सफू, क्यालेन्डर, पात्रो, सिडि, भिसिडि अले मेमेगु नं । मिइपिं, न्याइपिं, अले मिखां स्वजक स्वयावनीपिं ग्वाः ग्वाः हे दयाच्वनी । थ्व झीगु न्हूदँया छगू नखः हे जुइधुंकल । बसन्तपूरया बँय् भाषासेवायानाया ध्यबा पुलेमाः अन । अथेसां अनया गुल्जार गुबलें कम मजू । पुलिसया कथि नयेगु निसें स्थानीय धयाजुइपिन्त बेफ्वाँकय् ध्यबा नकेनगु जिम्मा व हे छपुचःचा मांभाय्या मतिनाया हि नुगलय् दनिपिं ।

थगुने हे पिथने धयागु सफू थुगुसिइ नं थाति तयाः बसन्तपूर चाःहिउ वना न्हूदँ कुन्हु । थ्व न्हूदँया छु छु सफू पितवल धकाः मिखां वातुवालाः स्वयाच्वन । स्वभाविक खः, थःत चासो दयाच्वनी । तःगु न्हूगु सफूत मखना । मिउपिं नं उस्त मदु , न्याःपिं ला झन् मखना । भाषण यानां भाषा सेवा जुइगु खःसा छाय् सफू मियाच्वने, छु यायेत न्यानाच्वने ।

हुलमुलय् जिगु मिखां खनाच्वन । छम्ह छ्यनय् सँया तपुलि सातुयावंगुलिं कापःया तपुलिं बैंश परकाच्वंम्ह सौरभ दाइ । निपाल्हातिइ सफू ब्वयाः थिङ्ग दनाच्वनादिल । दक्वसित थः ब्वयाच्वनादिल, थःगु सिर्जना क्यनाच्वनादिल । स्वयेबलय् मिखा सिचुसेच्वं – यम्हस्यां यग्गु थधा, लिचिलादीमखु वय्कः । थ्व न्हूदँ कुन्हु थःगु सिर्जना ब्वयेत ख्वपनिसें थन तक थ्यंकः झायाच्वन, हुलमुलं वय्कःयात तुंक तुंक स्वयावन । हाकुपतासितय्सं स्वयावन, तपाःलंतय्सं स्वयावन, धिमय्तय्सं घ्वानावन, धाःतय्सं धिनावन । अथें अथें जितः छकः सौरभ दाइया किचः जुयाः बँय् थसः पानाबिइमास्तिवल । गुलि थाकु सौरभ जुइ, गुलि थाकु मांभाय्या सेवायाये ।

नगुने जि नं थथे हे दनाः जिगु सफू मियाच्वनागु खः । थथे हे हालाच्वनागु खः, लितुलिनाः ज्वंकःजुयागु खः । जिगु मिखां मेमेपिं अज्याःपिं च्वमिपिन्त अन मालाच्वन, गुमि थम्हं सफू च्वइ, पिकाइ अले थम्हं थथे नेवाःतय्गु हाटबजारय् सफू मिउवइ । छम्ह छम्ह यानाः मेपिं नं खन – सौरभ शाक्य लिसें विमल ताम्राकार, सन साय्मि अले अमीरमैंया रंजीत । जिं खनापिं उलि हे जक । मेपिं नं मदइमखु । ज्या हे नि नेवाः भाय्या सफू च्वमिपिनि थथे लँय् दनाः सफू मियाच्वनेगु — “न्यनादिसँ, न्यानादिसँ । छगू जक यंका दिसँ, मांभाय्या सेवा यानादिसँ, मांभाय्या च्वमिपिन्त हःपाः बियादिसँ ।”

भाषासेवाया नामय् सफू पिथनागु सछिदँ थ्यनीन । न्हापा न्हापा ला गय् याइगु जुइ, जिं सिउसांनिसें थ्व हे बाखं भाषासेवा याइपिनि । कयादिसँ ले छपाः, यक्व मतू, थुलि ध्यबा जक ला खःनि, छिं च्वमिपिन्त हःपाः बियादिइमाः, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ । अले अज्याःगु हे छु छु धयाच्वनेमाः । थःत नेवाः धायेकीपिनिगु व हे लिसः — उकुन्हु हे न्याये धुन, ब्वने धुन, ध्यबा कमय्या, बांलाः यानाच्वनादीगु, जिमिगु भिंतुना दु, जिमि जहानं न्यानाहइ, चानचुन ध्यबा मदु । मेपिनि भासय् छगू सफूया प्यंगु संस्करण वइ, झी च्वमिपिं हे नं थथे थःगु सफू ज्वनाः फँबन्जाः चाःहिउथें फनफन चाःहिलाच्वनेमाः । चाःहिलाच्वनी । नेपालभाषाया ख्यलय् थम्हं छेँय् अचार दयेकाः मिइगु व सफू च्वयाः मिइगुया दथुइ छुं मपाः । अझ अचार न्याःदइ, सफू न्याः मदु ।

नेपालभाषा सेवाया नामय् दयेकातःगु संघसंस्थात स्वसलं मल्याक्क स्वनिगलय् जक दु । देय् दबूया चुनावय् भोट कुरकःवंपिं दक्व ल्याःखाःसा ला न्यासः हे पुली । थौं भाषा सेवाया नामय् संस्था ब्यकुंच्यानातयेगु व मञ्चय् च्वनाः भाषण यायेगु बाहेक थ्व थ्व जुल धकाः धाइपिं जिगु न्हाय्नं मालाच्वन तिनि । व यायेगु धाइ थ्व यायेगु धाइ, नेवाः भासं च्वयातःगु सफू ब्वने धकाः सुनां धाइमखु, चुरस त्वनीम्ह डाक्टरं मेपिन्त चुरस त्वनेमते धकाः धाःथें छम्हनिम्ह भाषणबाजतय्सं नेवाः सफू न्यानाबिउ धकाः धयाजूसां सुनां नं छाय् त्यरेयाइ?

झी मदु धायेत मदूगु ला मखु नि, वःम्ह वःम्ह मछि भाषासेवाया महारथीत दु, भाषा जवाः दु भाषा थुवाः दु, मेमेगु छु छु नं दु तर मदुसा मांभाय्या सेवा याःवःपिं च्वमिपिनिगु सछिपाः सफू मियाबिइ धाइम्ह छम्ह माइकालाल मदु । गन माःवने? चाकुगु माकुगु खँ ल्हाइपिं ला यक्वं दु, तर थःगु साहित्य सिर्जनायात सफूया रुप बिइधुंकाः उकिं लबः ला छु भ्वंया ध्यबा ध्यबा जुयाः जक लिहाँ वयेका बिइपिं मनूत मदयाच्वन । खँ ल्हायेत ला झी नं नोबेल पुरस्कारया हे खँ ल्हानाच्वनेगु खः । थःगु भाय्या सफू थः ब्वनेमास्ति मवः अले उगुं थुगुं भासं अनुवाद यानाः संसारयात ब्वंकेगु धक्कु नं आः चुइमखुत नेपालभाषा साहित्यया बँपसलय् ।

जि भाग्यबादी मखु । तर थन थज्याःगु दृष्य खनीबलय् भाग्य धइगु थ्व हे मखुला धइथें च्वनी । थ्व जन्मय् वयाः मांभाय्या च्वमि जुइगु, सुनांनं ध्यबातयाः थःगु सफू पिथनामबिइवं थम्हं हे ध्यबा ल्हानाः थःगु च्वसाया सःयात सफूया रुप बिइगु, अले छपँ सफू ज्वनाः बसन्तपूया छकुनय् दनाः थःत लिलाम यानाच्वनेगु भाग्य । थ्व सुयागु लिलामी ? सफूयागु ? सफूच्वमियागु? पिकाकःयागु ? कि मांभाय् यागु ? भाषासेवाया नामय् म्हुकंचा संस्था चायेकाच्वंपिं भाषासेवीतय्गु? कि झीदक्वस्यां अतिकं माया यानातयाम्ह मांया हे लिलामी ??? जि हिमी चाइ ।

जिं जितः पिइमफुत, वनाइनाः उपिं दक्वसिगु सफू लाकाः झ्यारझुर खुनाछ्वयेमास्ति वल, अन हे द्वँ मुनाः ह्वानाह्वाना च्याकाछ्वयेला धइथें जुल । सासः हहपन । छम्हछम्हसित ब्वःबियाछ्वये जिं “छाय् च्वयाच्वना छिमिसं नेवाःभाय्या सफू? सुनां च्व धाल, सुया निंतिं? सफू च्वयां भाषा सेवा जुइगु जूसा थौं भुतुलिइ भुतुलिइ भात पाक्यो? धकाः न्यनीपिं दइमखुगु जुइ । सुनां छिमित थज्याःगु म्वाः मदुगु ज्या याकाच्वन जिगु न्ह्यःने हजि ।” अले अज्याःगु सफू च्व धकाः हःपाः बिइपिं व सिरपाः बिइपिन्त नं थुनां थुनां चुइक प्यंका छ्वयेथें जुयावल । जिगु ल्हाः मचायेक म्हुचिन । जि विवश । मेगु छुं धायेगु मफु, जि भुनुभुनु हाहां जुलुस लिउलिउ वना –– भिंतुना दु भिंतुना, न्हू दँया भिंतुना ।

Published in Sandhya Times on December 4th, 2014 - 2071 Mangsir 17. NS 1135 Thinlathwa 12 "Writers selling pickle"

20141024 समुद्रय् तंपिनिगु अंगः

राजेन मानन्धर

गन आइसल्याण्ड, गन फ्रान्स । अय्सां जिगु फ्रान्सं थौं आइसल्याण्ड स्वयाच्वन । फ्रान्सया उत्तर पश्चिमया समुद्रतटीय चिकीचा धंगु गां प्लुएजेकय् चाःहिलेगु झ्वलय् थौं सुथय् आइसल्याण्डया खँ वल । खँ हे दक्वं । म्हुतु न्यात कि थ्यन धयाथें । 

अगस्टया महिना । ताःन्वः धायेगु ला चिकु धायेगु ला । उमि अन ताःन्व धकाः लंचा मदुगु साल्लुगु वसतं थःगु म्ह त्वपुइला धकाः ग्यानाच्वन, जित धाःसा जि जक जिउसा सिलखं भुनाच्वनेथें जुयाच्वन । निभाः ला त्वया हे च्वंगु खः तर ख्वाउँगु फसं हायेकः वयाच्वन । 

न्यागः मोटरय् झिंनिम्ह जिपिं । छगलय् जितः थाय् दत । पलख समुद्रया वँचुगु लःलिसे मिखां मिखां भाय् यानाः म्हिते धुनेवं जिपिं जिमिगु योजना कथं आइसल्याण्डय् न्या लाःवनीपिनिगु लुमन्तिइ दयेकातःगु म्यूजियम (Milmarin – Musée Mémoire d'Islande)य् वना । बस्ती स्वयाः तापाक्क पुलांगु नितचा जाःगु आवासीय छेँ थेंच्वं । चिकिचापागु लुखा, सामान्य स्लेटया ग्वरःपौ, स्वये हे हिसिचा दूगु । तसकं सफा सुघरगु लं फिनातःम्ह अले ख्वातुगु चश्मायात जन्तरथें क्वखायातःम्ह बुराख्वाः वयेधुंकूम्हसित अनया इन्चार्ज दयेकातःगु दु । जितः भचा क्वथीक हे स्वल वं । जिगु छ्यंगूयात स्वःगु जुइ का । म्हतिं २.५ यूरोया टिकट कायेधुंकाः जिपिं दुहाँ वनेखन ।

आइसल्याण्डय् न्या लायेगु लजगा धइगु थ्व लागाया फ्रेन्चतय्गु छगू खायुगु सत्य खः सच्छिदँ पुलांगु । थपाय्जि सभ्यताया दसु जुयाच्वंगु फ्रान्सया जनता जुयाः नं थःगु देसय् यानानये मदु धकाः उमि आइसल्याण्डय् वने माल जुइला? जिं नुगलय् खँ तये मफयाः जेनयात न्यना, “छाय् उमिसं थ्व ज्या ल्यइगु जुइ हला? मेगु अःपूगु ज्या मदुला थन?”

“थ्व लागाय् अबलय् खास विकास मदूगुलिं थन च्वंपिनि मेगु विकल्प मदु । उमि उकिं दँय् दसं यःसां मयःसां आइसल्याण्डय् वनाः न्या लाः वनी,” जेनं लिसः बिल । थ्व खँया उलि सहज रुपं पत्याः याये मफयाच्वन जिं । 

न्ह्यागु सां थनच्वंपिं दँय्दसं जहाजय् मनू मुनाः न्या लायेत आइसल्याण्ड वनीगु छगू हुयाछ्वय ेमफइगु इतिहास खः उमिगु । तसकं प्रतिकूल वातावरण, लांलां तक छु नयेगु छु पुनेगु समस्या, लुटाहात, लानाहयापिं न्या डुबेजुइगु व हानं मेगु दक्व पार यानाः लिहाँ हे वयेत सफल जूसां तःफसं पुइकाः आखिर व हे थम्हं लाये धयापिं न्यातय् आहार जुइमालीगु संभावना । उमिगु सामान्य ल्याःचाः कथं ५०दँ दुने २,००० म्हस्या ला ज्यान हे वन हँ । व सालूगु जनसंख्या दूगु लागां दछिया ४०म्ह मनूयात समुद्रं नुनाछ्वइगु अले थ्व यथार्थयात थःगु मिखां खंकाः नं हानं व हे समुद्रलिसे कुस्ति म्हितेत अने हे वनेगु धैगु उमिगु संघर्षया अज्याःगु बाखं खः गुगु बाखंया अन्त्य गज्याःगु जुइ धैगु बाखंच्वमिं नं सियाच्वनी मखु । अर्नेस्ट हेमिङवेयागु “ओल्ड म्यान एण्ड सी”यागु थज्याःगु संघर्ष । आखिर ज्वनाः लिथ्यनीगु धैगु ला व हे न्याया कँलाय् ला खःनि । थःगु शरीरयात सुरक्षित लितहये खनकि थ्व नं विजय ख उमिगु लागि ।

जिन्दगीइ गबलें न्या लायेगु ज्या छता याये मनं । हिसिचा दुपिं न्यातय्त बल्छि क्यंकाः हे जक जायेकेमाःगु प्वाः मखु जिगु । अथे सां जिं किसिद्वम्बः दनावयाच्वंगु सागरय् न्या लायेत वनाच्वना । जिगु थ्व शरीर छगू नांचा, थ्व जीवन छगू संघर्ष । यःगु जक गन यायेदइ, मयःगु यानाः त्यात धकाः दुनियात क्यना हे च्वनेमाःगु थ्व जिगु ब्वसा जीवन । गबलें ला जि यत्थे यानाः म्वाये खनेमाः जिं । न्या मलासे हने माः जिं । जि समुद्र, नांचा, न्यालायेगु जाः अले जितः हे नुनाछ्वयेत आं आंयाना वयाच्वंपिं न्यादथुइ वाथा वाथा कनाच्वना । बिसिउँ वनां गन तक वने जि । आखिर कि जि न्याया आहारा, कि न्या जिगु अहारा ।

उलि चिकूगु थासय् नं स्वयेगु बस्तु मन्ह्यं मन्ह्यं क्वचिनातःगु दु । अबलय्या न्यालाइपिन्सं छ्यलीगु जहाजया मोडल, ज्याभः, लाकां, सम्बन्धित फोटो व मेमेगु सामाग्री अले अबलय्या समाचारपत्र आदिया कटिङत अंगःया बोर्डय् तिकातःगु दु । तलय्या छगू शोकेशय् पियर लोतें ९एष्भचचभ ीयतष्० सन् १८८६य् च्वःगु उपन्यास “छम्ह आइसल्याण्डय् न्यालाइम्ह” ९एभअजभगच मुष्कबिलमभ० या निगू प्यंगु संस्करण ब्वयातःगु दु । उबलय्या आइसल्याण्डय् न्या लाःवनेमाःपिनिगु जीवन्त वर्णन दु धाइ उकी । अले उकियात यथार्थ चित्रण मखु वं यक्व च्वय्च्वय् तयाः काल्पनिक खँत नं दुथ्याकातःगु दु धकाः धाइ । गबलें जिं थूगु भासं भाय् हिलातःगु लुत धाःसा ब्वने माली ।

अनया दृष्य स्वस्वं जिगु मिखाय् नेपाःया लाहुरेत लुमनावल । विदेशय् वनाः उमिगु हितया निंतिं हि बाःवयेकःवनीपिन्त नेपालय् बहादुर धायेगु याः । करपिनिगु देसया भिं जुइकेत थःत मिइ उमिसं । कलाःपिनि गःपतय् निपु ततःपूगु सिखः, न्हाय्पनय् धुंग्री अले अज्याःगु हे नितास्वता तिसा कायेत, थः काय्यात लाहुरे जुइगुया रवाफ गुलि दइ धकाः स्यनेत उमिसं थःत लाहुरे दयेकी । मेखे थःगु देसय् यानानयेगु छुं हे मखंसेलि दूगु भचाभचा बुँ, पाखा मियाः सां दलालयात ध्यबा नकाः खाडी मुलुकय् ज्या याःवनी नेपालीत । यौवनं भय्बिउपिं कलाःपिं, तुतांया भरय् म्वानाच्वंपिं मांबौ व आखः म्हसिकेत मिखा बुलुकाच्वंपिं मस्तय्गु म्हगसय् वासः पायेत वना च्वनी उपिं अन थःगु ज्यानया तकं थेगान मदु धकाः सिइक सिइकं नं । आखिर राज्यं थःम्हं भोट कयापिं जनतायात रोजगारया छुं ब्यवस्था यानाबिइमफुत कि विवश जनतां ल्ययेगु थ्व हे विकल्प मखुला? दक्व जनता गन नेतातय् न्हिपं जुयाः म्वायेफइ? आखिर दक्व मनूत गय् आत्मसम्मानयात बरःतयाः करपिन्सं नवाःक्वपतिं लापाथानाः राजनैतिक दास जुइत तयार जुइ?

थौं नेपाःया राज्य जनता विदेशय् ज्या यानाः उलि रेमिट्यान्स हइ, थुलि रेसमट्यान्स हइ धकाः धायेत तयार दु, गुलि मनूत पिने हे सिइ अले म्वानाच्वंपिं नं छुछु कसा नयाच्वन धकाः मालास्वयेत तयार मदु । राज्य धैगु रेमिट्यान्सया ठेकेदार जक जिमि । थ्व खँ थौंतकया निंतिं सन्तोषया खँ खः कि झीगु राज्यं आःतक बम्बइनं वःगु रेमिट्यान्सय् तप्यंक गर्वयानाः भाषण यानाच्वंगु मदु । 

अन स्वस्वं हार्लेया जोडी नं थ्यंकःवल । न्हाचः तिनि वयागु हार्ले डेभिडसन मोटरसाइकलयात जिं थःगु ल्हातिं थियागु । जिमित खनाः उमिसं लसता प्वंकल । उमि थःथःगु धुनय् लानाच्वन, जिपिं थःथःगु धुनय् । दक्व खँ फ्रेन्चभासं जक दूगुलिं अले थ्व विषय जिगु लागि खास रुचिया विषय नं मखुगुलिं जिगु न्हाय्पनय् मथ्यनाच्वन । 

जि छखे क्वथाय् स्वयाच्वना, मेखे क्वथाय् छकलं व मोटरसाइकलय् च्वनावःम्ह मय्जु चिल्लाय्दना हाल । चिकीचा खागु छेँ व मनूत नं यक्व मदुगुलिं वयागु सलं जिमित स्वभाविक रुपं सालाकाल । वया ला लसताया थाःगाः मदुगु जुयाच्वन । जिपिं न्ह्यने वनेसातकि वया लसताया ख्वबि जुयाः बाःवल कय्कुंगु न्यतालय्, वया न्हिले ला ख्वयेला जुल । मिजंम्हस्या थःगु ब्वहले छ्यं दिकाः पलख मनतय्क मिखाया खुसि बाःवंकेबिल । वं मचांनिसें मालाच्वंम्ह वया पाजुपिन्थाय्याम्ह बाज्याया छगू चिं लुत अन । अनया पाइम्पोल धैगु थासं सन् १८९५य् पिदंगु छगू समाचारया कुचाय् वं थः बाज्याया नां अनं आइसल्याण्डय् वनाः तनाच्वंपिनिगु धलखय् खंकल ।

“जिं मचांनिसें न्यनातयागु, जिमि बाज्या अथे आइसल्याण्डय् न्या लाःवंगु हँ तर गुबलेसं लिमथ्यन हँ । जिपिं फ्रान्सया दक्षिण पाखे च्वंवनागुलिं थ्वपाखे ध्यान हे वनेमलात । जितः ख्वये वयाच्वंगु दुलाकि न्हिले वयाच्वंगु दु जिं मसिउ । आः जिं जिमि थःथितियात थ्व खँ कने,” मिखाय् ख्वबि हुहुं वं जिमित धाल, अले जिमित दक्वसित सुभाय् नं बिल ।

जिमिसं वयागु सफलतायात भिंतुना, अले थः पूर्वजयात थुकथं लुमंकूगुलिं सुभाय् द्यछाना । थ्व मिशिनया देसय् थःत बुइकूपिं मांबौया नां तक ला लुमंकीमखु बाज्या अजिया सराद लुइगु धैगु ला समुद्रय् मोती लुइथें ।

स्वस्वं उलि हिसिचा दयेक त्वयाच्वंगु निभाःयात सुपाचं घय्पुनाकाल । अनं जिमिगु गाडी न्ह्यात । हानं अनया मेगु समुद्री किनारय् दयेकातःगु चर्चया लिक्क च्वंगु छगू सामान्य सिइपिं थुनेगु थासय् थ्यन । छगू तःधंगु बगिंचा । बाबांलाःगु स्वां, सिमा । जिमिगु ध्यान वन अनया छगू तःहाःगु अंगलय् । अन तानातःगु भुयुगु ग्रेनाइटया ल्वहँपतिइ च्वयातःगु दु — समुद्रय् तंगु अंगः (Mur des disparus en mer) ।

निभाः मत्वः, वा वइथें वइथें जुयाच्वंगु सुपाचं भुनातःगु सर्गःया पृष्ठभूमिइ जिमित व नवायेमफुगु नां धलखं छुं छुं खँ धयाच्वंगु दु । वा वयेमफु, सुपाँय्याके पृथ्वी पूmचायेकत माक्व ख्वबि दुसां ख्वयेमफु । सर्गतय् इगःमिगः जुयाच्वंगु हाकुगु सुपाचं जिमित लुमंका बियाच्वंगु दु हानं व आइसल्याण्डया दर्दनाक अतीत । तःजाःगु अले तःहाकःगु अंगः, उकिइ हाकुग ततःपाःगु ग्वरः, ग्वरलय् लुमंकेबहपिनिगु नां धलः । सुं पार्टीया नेतायात चुनाव त्याकेगु, मयःम्हसित दायाछ्वयेगु ल्वापुइमखु, जीवनलिसेया संघर्षया मैदानय् शहादत प्रपाप्त याःपिं । अनया व अंगलय् हाकुगु ल्वहँ वा सिँपुतिइ झ्व झ्वः मनूतय्गु नां तयातःगु दु अले साल नं, लाःसा मनू तंगु साल जुइ —१८५३, १८५९, १८६३...। न्हापांगु ल्वहँपतिइ धयातःगु दु सन् १८५२ निसें १९३५ तकया दुने तंपिं मनूतय्गु लुमन्तिइ दयेकातःगु व स्मारक धकाः । 

झीथाय् नेपालय् नं आपालं मनूत मदुगु दु, तंगु दु । शसस्त्र द्वन्द्व कालय् लानाः झिंस्वद्वलं मल्याक्क मनूत सिनावंगु दु । मेगु तंपिं मनूत न्याद्वलं मयाक्क दु धकाः धयाच्वंगु दु । राज्य पक्षं स्याःसां जनता सिइगु, विद्रोही पक्षं स्याःसां जनता सिइगु । म्वातले जनता दक्वस्यां , सितकि जनता सुयां मखु । लोकतन्त्र वल धाल, गणतन्त्र वल धाल तर थः मां, बौ, दाजु किजा, तःकेहेँ वा काय्म्ह्याय् तंकाच्वनेमाःपिन्सं जिमि थ्व थ्व तन धाये फयाच्वंगु मदु, धाःसां धाःगु सः स्वयाः सत्ताय् च्वंपिनिगु न्हाय्पनय् तयातःगु चिकंया तौल अप्वः । युद्ध दिउगु नं न्यादँ दत । तर उमित मालेगु आँट दुपिनिगु सरकार मवःनि । सत्ताय् वनेवं सुनां यानाः अन थ्यन धैगु ल्वमनेगु जिमि नेपाली नेतातय्गु वासःयानां मलनीगु पुलांगु रोग । थ्व हे कारणं थौं युद्धकालय् सत्ताया हतियारं व योद्धाया हतियारं थ्व थ्व मनूत सित धकाः छगू हे सपूm जुयाः पिहाँ वये मखनाच्वनतिनि । अथे धैगु देश युद्धय् हे तिनि । मखु धैगु जूसा कमसे कम छम्ह मनूया ज्यान बराबरया योगदानया पलेसा छपाः ल्वहँपौ नं बिइ मथ्याःला? उलि नुगः चकं नं मजूसा सत्ताय् थ्यनेवं काक्वपाक्व जुइगु खःसा व ला युद्ध मजुल ।

म्हुतु खाइसे च्वना वल । लह्वये थें जुयावल । स्वांक्यबया स्वां नं कँमा थें च्वना वल । घारांघुरुं न न्यानाः वाफय् वइला थें जुयावल । लापचा ब्वयाब्वया जुयाच्वंगु नं छाःकीथें, म्ह छम्हं वाइँया वाइँया वल । म्हय् फ्वतःफ्वतः वःथें । च्वनाच्वनाथें च्वने मछुनावल । याकनं वनेदुसा जिउथें । जितः नेपालं सःता हल । 

Published in Sundhya Times New Year Suppliment 2014 10 24

20131014 चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

राजेन मानन्धर

समय् पुन्ही । नां हे यइपुसेच्वं — दक्वदिक्व त्वःताः समय् । थौंया दिं, पलिस्थाया चिनाखं मुँज्या ज्याझ्वः । जिगु ल्हातिइ तक प्रेमं ब्वनापौ ज्वंकादिउम्ह दाइयात सुभाय् । थः चिनाखं च्वयेधालकि न्हापांनिसें कथु गंथें, कलमय् मसि पूmगुथें जुइम्ह । साहित्यिक ज्याझ्वलय् यक्व चिनाखं न्यनेनं, तर मुकं चिनाखँ जक ब्वनीगु ज्याझ्वलय् थःत गबलें फ्यतुके मखंनि । अथे जुयाः नं जि उत्साहित । थन ला अवश्य नं न्हूपिं पुलांपिं चाकुपिं, फाकुपिं, पालुपिं, न्यालुपिं अले छन्द, अछन्द, बेछन्द दक्वकथंया चिनाखँ न्यनेदइ धकाः मनय् तगिं तगिं चिनाखँ ब्वंगु गुनुगुनु तायेदयेकाः वना सिमिसिमि वाया लसकुस फफं साटोआकिइ ।

मत्यःनि । निपाः प्यपाः नेवाः सपूmत भ्वाथःचागु टेबिलय् भुगुलुं च्वनाच्वन । मेगु सपूmन्याःम्हसित पलिस्थाया सपूm छपाः फ्वसा हँ । नकतिनि जक जि साझा प्रकाशनया सपूm ब्वज्या स्वयावयागु । चःति नाः नाः वयेक सलंसः मनूत सपूmया महासागरय् थःत माःगु सपूm मालाच्वंपिं, थःगु सपूmया च्वमिया ल्हाःचिं कायेत पियाच्वंपिं ब्वँमिपिं । धइधइगु विधाया धइधइगु सपूm, द्वलंद्वः । ल्याःखानां साध्य मजू । चाङचाङ सपूm क्याशियरया टेबिलय् पियाच्वन । ध्यबा काइम्हस्या लाःगु मखु । ब्वनेबहगु च्वलकि न्याइपिं दु इमि, अध्ययन याइपिं, बांलाः बांमलाः धायेगु आँट दुपिं समालोचक दु इमि । छगू छगू सपूmया चिरफार, च्वमियात आछु आछु याइपिं ब्वमिपिं । छु व दक्व सरकारं यानाबिउगु ला ? झी सरकारयात ब्वःबियाः थःगु अकर्मण्यता भउचां तपूथें तपुनाच्वना । उमिसं ३०,००० – ४०,००० पाः सपूm मियाया रेकर्ड दयेकाच्वन, झी ५००पाः सपूm ज्वनाः आर्यघाटय् सिइम्ह पिइथें पियाच्वना, सुनां नाः मदु, सुं ख्वःमदु, काय् जुयाः मि तःतकं मदु । अय्सां झीत गौरव, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ ।

जःछि पाः छघौ तक पियेवं मझासेमगाःम्ह झाल । ग्वंगः हालेवं सुथ जुल । दक्वं थःथःगु थासय् च्वंवन । थासय् च्वनाच्वंपिनि नं मिखा ततःग्वः जुल । थःगु चिनाखँ न्यंके धकाः वःपिं न्हूपिं पुलांपिं कविपिनि ला झन् नखः हे खः थ्व । नाय्खिं थाःगु तायेदत ।

माइक तिंस्वात । ज्याझ्वः न्ह्यात — न्हापां संस्थाया इतिहास, कविया तारिफ, टिप्पणी यायेत झाःम्ह समालोकया तारिफ, थःगु हे तारिफ । गुलि बांलाः छम्हस्यां मेम्हसिगु बांलाःगु बांलाः धकाः कनेगु । मंगल धाइ थज्याःगु ज्यायात । खँ बाः वयांच्वन । 

कविजुं थःगु मुक्तकत न्यंकादिल । थःथःगु इलय् च्वयादीगु । मुक्तक स्वयाः वयेकःया थःगु म्हसिका अहत्वपूर्ण अन । वय्कलं थ्व यानादीधुंकल, वयानादीधुंकल, अन थ्यनेधुंकल थन थ्यनेधुंकल । वय्कः गुलि असहाय । थःगु उलि खँ कनाबिइम्ह अन सुंमलुयाच्वन, थम्हं थःगु बयान यायेमालाच्वन । थ्व वय्कः जक मखु नेपालभाषाया हरेक साहित्यकारत नवानाच्वंगु तायेदत — झी थःगु खँ थम्हस्यां जक धयाच्वना, थःगु खँ थम्हं मधासे मगाः ।

विमोचन जुल कवि भाजुया सपूmया — छगू दशक न्हयः च्वयातःगु मुक्तक मुना । छु सपूm धइगु धौबजि खःला ? सपूmया नां जकं धौबजि जुइफु, सपूm ला सपूm हे खःनि । तर वय्कलं उकियात धौबजि दयेकादिल । आः ला मसिउ न्हापान्हापा बुदिंबलय् सगं काये धुनेवं दशादिशा फालावनेमा धकाः धौबजि फयेबिइगु चलन दु झी । अथे हे धौबजि इनादिल वय्कं । बुदिंया धौबजि । दशा फालाछ्वयेगु धौबजि ।

वय्कया धौबजि विमोचन यानादिल नांजाःम्ह, दक्वस्यां यःम्ह, हनाबनातयातःम्ह कवि, निबन्धकार, उपन्यासकार अले समालोचकजुं । नवायेगु पाः वल, खँ जुइगु स्वभाविक खः । अन जिं माइक न्ह्यःने दंझाःबलय् उम्ह व्यक्तित्वयात खंकाच्वना गुम्हस्यां नेपालभाषा चिनाखँ लागाया प्रवृतियात वालाः कविपिन्त उमिगु ख्वाः न्हाय्कनय् क्यनादिउगु खः । तर वय्कःया म्हुतुइ बुदिंया खँ जक — वयागु बुदिं अबलय् व थकालि, व क्वकालि, उपिं ज्वलिंज्वः । सुया सँ तुयु, सुया सँ हाकु । न्यंपिं भावविहिन ख्वाः ब्वयेमछालाः बरः कयाहयागु मुसुकाःगु ख्वाःपाः छपाः छपाः थःगु कपालय् प्यपुंकाः फ्यतुनाच्वन  ।

विशेष दिनय् विशेष संस्थां विशेष ज्याझ्वःयाःगु, विशेष विधायात कयाः । तर अन ला सुयागु सँ गुलि तुयू धइगु जक खँ जुयाच्वन । थःगु जीवन मुद्दती खाताय् डिपोजित यानाः तुयुगु सँ ब्याज कयाः नयाच्वंपिनिगु खँ । व सँ अथें निबालय् पानाः जक तुयुगु ला मखु, थुलि ला जिं सिउ । तर चिनाखँया लागाय् तुयुगुया छु ल्याः ? छु चिनाखँ तुयुगु मसिं च्वयेगु ला? न तुयुगु मसिं च्वइगु बांलाः धकाः वय्कःभाजुं क्यनेत स्वयादीगु खः, न आः हाकुगु मसिंच्वयाच्वंपिनगु कविताया मू मदु धकाः क्यनेत स्वःगु खः । 

जिं तायाच्वन । छम्हधुंकाः मेम्ह , दक्वस्यां थःथःगु उमेर जक कं वयाच्वन । उमेर जुयाः कंवयाच्वन । उमेर भाषण याःवयाच्वन — गुम्हं २१दँ दुम्ह, गुम्हं ६०दँ दुम्ह । पुलांपिं, बाज्यःवंपिं, बुरापिं, बुरां थिउपिं, बुरांत्यःपिं, ध्वादःपिं, भ्वाथःपिं, न्हाय्पन् तुम्छ्याँय्या जक्वचाः सुयातःपिं ।

जि अनया पूमवनीगु अधिष्ठानय् च्वँतले न अन चिनाखँ या खँ जू, न चिनाखँया विगतया, न आगतया । न च्वयेगु प्रवृतिया खँ जू, न ब्वनेगु कौशलया । न न्यनामि÷ब्वनामि पिनिगु नुगःखँ पिहाँ व, न प्रकाशक जूपिनिगु नियतिया, न विक्रीवितरणया अरण्यरोदन । न चिनाखँ ब्वंमदयाः कविपिं बरखि च्वंगु खँ जुल, न च्वःमदयाः ब्वमिपिं अनाथ जूगु खँ जुल । न च्वयेमफुगुया ग्लानि, न च्वकेमफुगुया कन्फेसन । खँ धाःसा जुयाच्वन, दिपाः मदयेक । खँनिसें खँतकया खँ ।  

चिनाखँ न्यंकेत वःपिं कवि भाजुमय्जुपिनि आय् बुयां नं छु बुइगु ई जुइधुंकल । छगूत्या घौ ई दुने यक्व ज्या जुल । अन छुं मजूगु खःसा चिनाखँ ब्वनेगु ज्या मजुल, चिनाखँ न्यनाः लापाथाइपिगु ज्या मजुल । थौंया हिरो हिरोइनत जुइमाःपिं कविकवियत्रीपिनि थःगु रचना न्यंकेत पियाच्वँच्वं त्यानुइधुंकल । अन दक्वं जुयाच्वन चिनाखँ जुयामच्वं । 

जिं चाः, ज्याझ्वः मचायेक गैरसाहित्यिक जुयावनाच्वन । ततःधंगु खँ वयाच्वंबलय् साहित्य ला गौण विषय हे जुइ । थौं नेपालभाषा संघर्ष समितिया निम्ह महारथीत नापलाःगु — थम्हं युद्ध ल्वानाः बूगु खँ सवाः काकां कनाच्वन । गर्व दु वय्कःपिन्त । झी जक छाय् गौरवान्वीत मजुइ ?

जिं थःगु गःपः म्वय्थ्यानाः चिनाखँतय्गु ख्वाःपाः स्वया । दक्व चिनाखँ जुयाच्वन । दक्वस्या ख्वालय् चिनाखँ — चिचाःदनाच्वंगु चिनाखँ, खिचां खिनातःगु चिनाखँ, भछ्याँय् यानातःगु चिनाखँ । बिचरा चिनाखँत । अंगः चिनाखँ, बँ चिनाखँ, झ्याः चिनाखँ, र्याकय् धेचुलाच्वंपिं व पँचिनाच्वंपिं सपूmत दक्वं चिनाखँ । चिनाखँ न्यनेधकाः वयाम्ह जि न्हापं चिनाखँ जुयाबिइमालाच्वन । जि ला छु, जिं चिनाखँ च्वये मफु धकाः ला जि साहित्य ब्वनाच्वनाबलय् हे वाकओभर बिइ धुनाम्ह । तर न्यनेगु प्याःचाः ला दु जिके, जिगु जीवन कनीगु चिनाखँ, गद्यय् चिइमफइगु अनुभूति बाःवनाच्वंगु चिनाखँ मुनाकायेगु लालसा ला दु । तर गन काःवने । जिगु धैर्यया खिपः चबुइवं चिनाखँ न्यनेगु दक्वदिक्व इच्छायात प्वःचिनाः जि दना वया । चिनाखँ दं मदं जिं मखन । 

लँय् जिं जितः न्यना — छु जूगु थ्व?

जिं लिसः बिल — थौं कन्हय् छुकियां मू मदु । चिनाखँ धयां भाषणया झं मू मदु । उकिं न्हापान्हापा सा चिनाखँ न्यंमदइ धकाः मेपिन्त थने हइगु, आः भाषण न्यं मदइ धकाः कविपिन्त थने हल । थःगु चिनाखँ न्यंकेग लालसा मदूगु सा उमिमछि मनूत मुंकातयेफइला? अले, उमि धाइ, वँय्चायेगु स्वयाः ख्वयेगु बांलाः । उकिं चिनाखँ च्वये भाःमखँसेंलि भाषण सां याना वने धकाः कविपिन्सं थःगु हैसियत क्यंगु जुइ । भाषण याइपिनि मलाःगुलिं याकनं थःगु भाषण बियावंगु नं जुइफु ।

जितः तं पिहाँ वल — हालेमत छ । छं मसिउ । आः सँ तुयुम्ह छम्हसित न्यनेमाली ।

Published in Sandhya Times on 20131004 "Poetry symposium waiting for poems"

20140919 कारलाया बौद्ध गुफा

राजेन मानन्धर

बुद्ध जन्मेजक नेपालय् जुयाबिज्यात, तर वसपोलया बुद्धत्वलाभ, धर्मचक्र प्रवर्तन निसें परिनिर्वाण तक गुलि नं ज्या जुल व दक्व थौंया भारत दुने हे जुल । अले लिपा बुद्धधर्मया प्रचारप्रसार नं अन हे यक्व जुइगु स्वभाविक खः । बुद्ध लिपा अन गज्याः गज्याःगु राजनीतिक ह्यूपाः वल अले अनया शासकतय्सं बुद्धधर्मयात गज्याःगु मिखां स्वल धइगु मथुइकं थौं अपाय्धंगु बुद्धया देसय् बुद्धधर्म तिंख्यलय् मुलु मालेथें छाय् जुल धइगु सिइकेफइमखु ।

बुद्धधर्मया प्रचारया प्रारम्भिक कालय् भारतया दकलय् स्वयेबहगु बौद्ध स्मारक धइगु हे गुफा कला खः । धाइ, भारतय् जक थज्याःगु गुफात द्वःछिगुलिं मल्याः हँ । उकिइ मध्ये अजन्ता, एलोरा, एलेफान्टा, कारला, भज, कन्हेरी, बाघ इत्यादि मुख्य खः ।

करला, कारला वा कारले धइगु महाराष्ट्र राज्य दुने लाःगु छगू गुफा क्षेत्र खः गुगु लोनाभला धइगु थाय्या लिक्क लाः । थन हिनयान (थेरबाद) लिसे सतिइगु बुद्धधर्मया थज्याःगु १६गु गुफा खनातःगु दु ।

थनया दकलय् पुलांगु गुफा १६० ईशापूर्वय् दयेकातःगु धकाः धयातल । थन सिइ दयेक निगु कालय् निर्माण जूगु खने दु — न्हापां ईशापूर्वया निगगू शताब्दी निसें ईशाया निगूगु शताब्दीतकया दुने जुल, हानं लिपा ईशाया न्यागूगु शताब्दीनिसें झिगूगु शताब्दी तक । अथे धइगु थन दयेकेगु, छाय्पिइगु ज्या थ्यंमथ्यं द्वःछिदँ तक जुया हे च्वन । अज्याःगु थाय्यात थौं भारतीय पुरातात्विक सर्भेक्षणं संरक्षित स्मारक धकाः घोषणा यानातःगु दु ।

मुम्बइ व पुनेया दथुइ लाःगु हिल स्टेशन खण्डाला जुयाः वनेवं लोनभला हिल स्टेशन थ्यनी । थनया बसपार्कं भचा पहाड गयेवं कारलाया गुफा थ्यनी ।

च्वय् मैदानथें चकंगु थासय् मुकं झिंखुगू गुफात दु । उकिइ मध्ये छगुलिइ निगू लुखाया दथुइ छपाः बुद्धया महत्वपूर्ण अंगलय् दयेकातःगु मूर्ति (रिलीफ) दु । थुकियात इस्वीया निगूगु शताब्दीया कलाकृति जुइ धकाः धयातःगु दु । व बाहेक थन मेगु नं अज्याः अज्याःगु गुफात दु गन दथुइ प्रार्थनागार दइ अले अन हे हानं चिचिकूगु क्वाथा पिकयाः भिक्षुत च्वनेगु याइ ।

लिक्कसं हे थनया विशेष आकर्षण जुयाच्वंगु चैत्यगृह दु । थुकियात भारतय् आःतक लूगु अज्याःगु पुरातात्विक गुफात मध्यमे दकलय् बांलाःगु व दकलय् तःधंगु धकाः धयातःगु दु । दुहाँ वनेगु भराय्पाःगु लुखाया खवय् १५ मिटर तजाःगु अशोकं दयेकीगु थज्याःगु छगः थां दु । उकिया द्यःने म्ह छम्ह हे जुयाः प्यंगु दिशाय् स्वयाच्वंपिं प्यम्ह सिंह दूगु आकृति दु । थन न्हापा मू लुखाया जवंखवं निगः थज्याःगु थां वा स्तम्भत दूगु खः । आः मेखे दूगु स्तम्भ मदयेकातये धुंकल ।

थन दुहां वनेत चिधंगु लुखां दुहाँ वनाः प्यतँ न्यातँ जाःगु तसकं हे दुग्यंक कलाकृतिं छाय्पियातःगु चुक वा बरण्डा दु ।

थन बुद्धमुर्तिया लिसें किसि व सिंहया मुर्तितय्त नं बांलाक छाय्पा तयातःगु खनेदु । विशेष यानाः थन दनाच्वंपि मिजं–मिसाया जोडीतय्त मनूतय्गु मिखां बेवास्ता यायेफइमखु । लगभग नग्न खनेदुपिं थज्याःपिं मिजं मिस्तय्गु मूर्तिं थनया सौन्दर्य अप्वयेकाबिउगु कला समिक्षकतय्गु बिचाः दु ।

थ्व चैत्यगृह छगः हे ल्वहँया पःखाः थज्याःगु पहाडयात ध्यनाः ध्यनाः १४ मीटर तजाः अले १४मीटर तब्या यानाः दयेकातःगु दु । अथे हे थ्व लुखा स्वया ३५ मिटर दुने दुहाँ वनाच्वंगु दु । थुकियात निख्यरं कलात्मक थांतय्सं घेरेयानातःगु दु । निखेरं दनाच्वंगु ३७गः थांत थनया मेगु विशेषता खः । हरेक थांतय्गु द्यःने छज्वः छज्वः किसित फ्यतुनाच्वंगु दु अले हरेक किसिया द्यःने छम्ह मिजं व छम्ह मिसा फ्यतुना च्वंगु दु (गनं गनं धाःसा मिसा–मिसा नं पाचिनाच्वंगु दु) ।

थनया मेगु विशेषता धइगु सिँया धलिं खः । छत दक्वं ल्वहँयागु हे धी खःसां सलया लाकां आकारगु व छतय् प्यपुंकातःगु दुगःक्वँय्थें यानाः दयेकातःगु धलिंत थन सजावटया ल्याखं हे जूसां महत्वपूर्ण जू । पुरातत्वविद्तय् धापू कथं व सिँया संरचना अन २,००० दँनिसें १,५०० दँतक अथे च्वनाच्वंगु दु, किलं नयाः वा लखं चनाः फुनावंगु मदु ।

चैत्यागृहया अन्तय् अथवा सभागृहया ल्याखं धायेगु खःसा दबू दइथाय् छगः चीबाः वा चैत्य दु । ईशापूर्व न्हापांगु शताब्दीइ दयेकूगु धयातःगु थ्व चैत्य तःता किसिमं अजन्ताया गुफाय् दूगु चैत्यत (अले सक्व वज्रजोगिनीयाथाय् च्वंगु क्वाःपाःद्यः)लिसे ज्वःलाः । थनच्वंगु चैत्य न्हापां ला ड्रम धंकातःगुथेंच्वंसा उकिया द्यःने डोम दयेकातःगु दु । उकिया द्यःने घनाकार हर्मिका दुसा द्यःने अखतं भ्वपुइकातःगु पिरापिड थज्याःगु न्हय्तगिं दूगु बुट्टा दु । उकिया द्यःने नं हानं सिँयागु कुसां कुइकातःगु दु । थ्व नं म्होतिं निं निद्वःदँ पुलांगु सिँया संरचना धकाः धयातःगु दु ।

अपाय्धंगु प्राचीन बौद्ध स्मारकया मूख्य द्यः धायेमाःम्ह चैत्यय् धाःसा गनं नं बुद्ध मूर्ति कियातःगु मदु । बुद्धधर्मया प्रचारप्रसारया प्रारम्भिक कालय् बौद्धतय् बुद्धमार्गय् वनाः नं बुद्धया मूर्तिया पुजा यायेमयः धइगुया छगू दसु जुयाच्वंगु दु थ्व कारलाया चैत्यगृह ।

थपाय्मछि धंगु थासय् उमिबांलाःगु व भव्यगु स्मारक दुथाय् थ्व सुनां गबलय् दयेकल धइगु त्याजीगु अभिलेख वा ऐतिहासिक श्रोत धाःसा लुयावःगु खनेमदु । च्यासः च्वासः दँ तक थन निर्माण या ज्या जुल तर उकिया श्रेय छम्हस्यां जक कायेगु कथंया अभिलेख थन गनं मदु । दयेत ला अनया थामय् निगू स्वंगु शब्दया ब्राम्ही लिपिया अभिलेखत मदूगु मदु तर उकिं छम्हनिम्ह दाता विशेषया योगदान जक क्यनी । थुकिया दातात मध्ये विजयमति, सोपरा, उमेहनकत, धेनुककतयापिं जुयाच्वन । इस्वीया निगूगु शताब्दीया जुजु नहपालया जिलाजं जुजु ऋषभदत्तं थ्व निर्मार्ण क्वचायेकाः भिक्षु संघयात दान बिउगु खनेदु । अथे हे शालिवाहन जुजु पुलमाबि द्वितीयं इस्वी १०३ पाखे थ्व विहार मर्मत याःगु खनेदु । थुकथं स्वयेबलय् थ्व विहार व गुफा छम्ह निम्ह जक मखसे तःम्ह जुजु वा प्रशासक पिन्सं भचा भया निर्माणया ज्याय् ग्वहालि याःगु खनेदु धकाः इतिहासकारपिन्सं धाइ ।

कालान्तरय् थ्व थाय्या न्ह्यनेसं च्वंगु छकूचा थाय् हिन्दूतय्गु अधिपत्यय् लाः वन । न्हापा लुखाया जवंखवं निगू स्तम्भ दुथाय् मध्ये छगू स्तम्भया थासय् हिन्दू एकवीरा देवीया छतँजाःगु द्यःगः दयेकातःगु दु । स्थानीय कोली समुदायया मनूतय्सं व द्यःयात पशुबलि तकं बियाः एकदम भावभक्तिं पूजा याइ । थज्याःगु बौद्ध स्मारकया न्ह्यःने गबलय् अले गुकथं हिन्दू द्यःगः च्वंवल धइगु खँया धाःसा इतिहासकार एकमत जूगु खनेमदु ।

Published in Sandhya Times on 20140919 "Buddhist Cave of Karla"

20140725 कामाकुराया बुद्ध

राजेन मानन्धर

लिपा वना जिपिं विश्वप्रशिद्ध कामाकुराया विशाल बुद्धप्रतिमाया दर्शन यायेत । कामाकुराया नां कायेवं जिगु नुगः तफा जुल, जि स्वय्म हे फोटोय् जक खनाच्वनाम्ह बुद्धथें तःधिकः जुल । थ्व अनया कोतोकुइन धइगु जोदोशु मतया बौद्ध द्यःगः परिसर दुने दु जिमि दाइबुत्सु ।

तां नं न्वयाच्वंगु दु । कुचुक्क फय् नं वयाच्वंगु दु । चःति नाः नाः मवयेकं चाःहिलेगु या आनन्द नं गनं वइ? स्येँ स्येँ यायां जिपिसं जिमित च्वय् तक तयेयंका । चिकिचा जाःगु पाहाड , प्यखेरं वांउगु या वाउँगु जक । गनं भ्वंकुचा छकू हे स्वयेतगु मदु । वंवंथाय् न्हिखै फायेमाःपिं, पानपराग व चाउचाउया पाकेट वांछ्वयेमाःपिं नेपालीतय्त शायद थ्व थाय् यइमखु जुइ । छुमगाः छु मगाः जुइ । संस्कार धइगु हे थ्व । छु स्यनातल व सयेकी, छु बियातल व दइ ।

थ्व थाय् हे थनया तापाकंनिसें खनेदइगु विशाल अभिताभ बुद्ध वा दाइबुत्सुया कारणं प्रख्यात जुयाच्वंगु दु । थ्व प्रतिमा सन् १२५२पाखे दयेकातःगु धकाः अनया रेकर्डं क्यनातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यः अन अथे हे तःधिकःम्ह बुद्धयागु सिँयागु मूर्ति दयेकतःगु खः गुगु अनया सन् १२४८या वाफय्वयाः स्यन, अथेजुयाः अनयापिन्सं थ्व न्हूगु मूर्तिया निर्माण यात धायेगु चलन दु । १३.३५ मिटर (४३ फीट) तजाःगु थ्व कँय्यागु मूर्ति १२१ टन दु हँ । तःधिकःगु नं धयां लाः ला । थुकिया मिखा जक हे छगु मिटर तःहाकः, न्हाय्पं निगू मिटर भचा जक मदु । गःपः तिंस्वाकाः स्वयाच्वच्वं हाछिखाय् वइथें इकुसे च्वनावःथें जुया वल । बांलाःगु जुक्क उमि जक दयेमाःगु ला? जिमिथाय् नं दयाबिउसां जिउनि छता निता ला ।

सन् १९६०पाखे थुकिया जिर्णोद्धार यानाः भ्वखाचं मथिइगु यानाः मिलेयानातःगु दु । न्हापान्हापा थ्व बुद्धया आसनय् पलेस्वांया हः नं दूगु खःसां उकियात धाःसा ईया फसं पुइकेधुंकल । आः ल्यनाच्वंगु प्यहः जक अन भपुयाच्वंगु दनि । व मूर्तिइ ला दुने नं वनेजिउ खनी । तर दुने धाःसा धर्ममदुपिन्सं लाक्व पाक्व च्वयातल धकाः कनाच्वन दोइ मय्जुं । जिगु मन अन दुने वनेथें मच्वन । बरु उखे टहराय् यखायातःगु बुद्धया लाकां धकाः भराय्पाःगु सुँया चप्पल छज्वलं धाःसा जिगु मिखा साला काल ।

चक्कंगु सर्गःया क्वय् वाउँगु गुँ लिउने लाकाः व बुद्धप्रतिमा आमिदा न्योराइ ध्यानमग्न जुयाच्वंगु दु , निपाल्हातिं मुलय् तयाः । जि नेपालय् छ्यं धस्वाःगु, छाति कचंगु अले भचा मिसापह दूगु बुद्ध स्वयाच्वनाम्ह जूगुलिं थ्व बुद्धप्रतिमा जितः भचा न्हूपह वयाच्वंगु दु । भचा क्वछूगु छ्यं, तग्वारागु सिन्हः, चाकमाकलाःगु ख्वाः, चिहाकःगु गःपः, गाउनथें निपाल्हातिं त्वपूगु चिवर, ग्वाथ्याक्क च्वंगु म्ह । जिगु न्ह्यपुं थुकियात मेकथं हे कयाच्वन । जिंगु परम्परां थुकियात स्वीकार यानाच्वंगु मदु । म्हसिउथें म्हसिउथें जक जुयाच्वंगु दु । अथेसां जितः छु स्वीकार यायेत थाकु मजू धाःसा थन जापानय् बुद्धधर्मया इतिहास नेपालय् स्वयाः धिसिलाः, नेपालय् उलि पुलांगु बौद्ध स्मारक हे लुइके थाकुइ, यदि लुम्बिनी क्षेत्रय् वाय्त्यःफाय्त्यः यानातगु पुरातात्विक अवशेषयात त्वःतेगु खःसा । विशेषयानाः न्ह्याथेच्वंम्ह बुद्ध थजुइबिउ, यदि उकिं बुद्ध, धर्म व संघया सन्देश बियाच्वन धाःसा जि नतमस्तक जुइ । थ्व हे सन्देश न्ह्यबाक्क लिबाक्क विश्वया कुंकुलामय् तकं वनेमा, थ्व नेतातय् भाषण यायेगु विषय जक मखु, जीवनय् ल्ह्ययाकायेगु दर्शन नं खः धइगु सन्देश नेपालय् तक नं वयेमा । जिं थुलि हे आशिका याना ।

संयोग धायेला वा छु । सन् १२५२ धइगु नेपालय् अभय मल्लया शासन काल । वयागु इलय् ला खःनि पाल्पाया छम्ह जुजुं नेपाःगालय् हताः कयाः तहसनहस यानावंगु । अबलय् नेपाः ग्वःकू ग्वःकू, थौं छकू धकाः हालाच्वना । हानं मेगु खँ । थ्व हे इलय् सन् १२६० पाखे नेपालय् यानाक्यने थाय् मदयाःला जुइनि छम्ह कुशल कलाकार अरनिको नेपाः त्वःताः चीनय् थःगु कलाकारिता क्यनेत वन । व ई, नेपालय् कलाया भाः मथूगु ई । थन अबलय्या कला थौंतक धस्वानाच्वन, आकाशयात हे चिरिफायाः । धाथें झिंस्वंगूगु शताब्दीया धकाः क्यनेबहगु छु कलाकृति स्मारक झीथाय् ल्यनाच्वंगु दु ? जितः छकलं नेपाः वनाः स्वःवनेमास्ति वल । अले थन ला थपाय्जाःम्ह बुछ दत, झीथाय् ले? दकलय् तजाःम्ह धातुया द्यः गन गपाय्जाःम्ह दु । झीथाय् धातुमूर्तिकलाया विकार झिंन्यासःदँ न्ह्यःनिसें विकास जुयावयाच्वन धायेगु चलन दु । कलाइतिहारकारतय्सं म्हुतुप्वाः मदिक्क धयाजुइ । अथे खःसा ग्व ले ? झीसं दयेकाम्ह झिकु हाकः तक दुम्ह द्यःनं जिगु न्हयपुइ मलुयाच्वन । दक्व छकः छेँय् वनाः सफू पुइके हथाय् जुल । खँया खँय् जक तक्यनाच्वनागु झी नेपाःमिपिनिगु कला व देशप्रेमयात यथार्थया ताल्जुइ छकः लनेमास्ति वल । थः जक तःधं धकाः हेकसिं खँल्हाइपिं नेपाःया कलाविद्तय्के वनाः छकः न्यंवनेमास्तिवल, नेपाःया कलाकारपिन्सं छाय् थपाय्धंगु छगू मूर्ति नं दयेकेमफुगु धकाः । न कलाकारपिनिगु नुगः हे चिधंगु ला? न दयेके हे मसःगु ला? न अबलय्या शासकतय्सं प्रतिवन्ध हे जकं तयातःगु ला? मेगु मसिउसां छता खँ सिउ जिं नेपाःया कलाकारपिनिगुबारे – उमि थवंथवय् मिलेजुयाः सहकार्य यानाः तःजिगु ज्या यायेम्हाः, उकिं ला ज्यासः धइगु छेलिइ जक लिकुनाच्वनी, मेपिन्सं खनी, सयेकाकाइ धकाः ग्याः ।

बुराबुरित जक मखु ल्यायेम्हल्यासेत व मस्त नं यक्व श्रद्धा तयाः थन वयाच्वन । जिं चाः, थन वःपिं पर्यटक जक मखु, उमिसं थःथःगु ढंगं बुद्धप्रतिमायात श्रद्धाभाव क्यनाच्वंगु दु । न्ह्यने दनाः मिखा तिसिनाः प्रार्थना यानाच्वंगु दु, निपुप्यपु धुं च्याकाः तयाच्वंगु दु । गुलिं फोटो कयाच्वन, गुलिं पुलिंचुयाः वन्दना यानाच्वन । अन व विशाल प्रतिमायात जक नमन मखु, बुद्धया नीन्यासःदँ पुलांगु शिक्षा, दर्शन वा धर्मयात नं आदर दु । थ्व ल्याखं अन बुद्ध आः नं म्वानाच्वंगु दु, ज्ञानया खुसिबाः आः नं न्ह्यानाच्वंगु दु । जिं नं पुलिंचुयाः वन्दना याना । जितः जापान चाःहिउकूम्ह दोइ भाजुमय्जुपिं ला छु, धर्मं मुस्लिमम्ह परवाजं नं श्रद्धा प्वंकल बुद्धया ज्ञानयात । थ्व हे खनाः ला जुइ रुडयार्ड किप्लिङ्गं थन वयाः च्वःगु –“मनूया रुपय् द्यःयात कामाकुरा स्वयाः सतिक मदयेकूला ?”

जापान व बुद्धधर्म ला व लुसिथें । थन बुद्ध बूगु नं मखु, पलाः तकं तःगु नं मखु । अले छाय् ले? बौद्ध जुइत थःथाय् हे बुद्धं जन्म कायेमाः धइगु नं मदु । अले जन्ममाःथाय्यापिं सकलें बौद्ध जुइगु नं मखु खनी । झी अन बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः धेकाबाजि म्हितेगु त्वह मालाच्वना । थन उमिगु जीवनय् बुद्धया धर्मं गबलें फुनामवनीगु तरङ्ग हयाच्वन, गबलें सुनावनीगु खुसिन्ह्यानाच्वन ।

लिफःतुलाः अनया बःचाधंगु लुमन्तियाचिं न्यायेगु पसलय् छकः मिखाब्वया । थन झीथाय् थें इन्डियन व चाइनिज सामानत मिइगु चलन मदु, मयः मयः धायेक ध्यपनाः मिउ नं मवः । छगू केक पसः । झी बुद्धयात द्यः धयाच्वना, व यायेमत्यः थ्व यायेमत्यः धकाः स्यनाच्वना । अन बुद्धयागु कार्टुन जक मखु बुद्धआकृतियागु केक नं न्यायेगु दु । गथेयानाः नइगु जुइ व केक ? आस्थाया परिभाषा अलग अलग । तर आस्था व हे । बुद्ध व हे, धर्म व हे, संघ व हे ।

ववं न्हि बिइन । तुतिया त्यानुल, नुगःया प्वाः मजाःनि । जिमि हानं थौं योकोहामाया दक्षिणी समुद्र किनारय् वनेमानि, व हे न्हाचः खनागु समुद्र किनारया पार्कय् । निघौ हँ गाडिइ । त्यानुयाः गाडि दुच्छि छन्ह्यः हे जुल । थ्यंबलय् सिचुसे च्वनेधुंकल ।
Published in Sandhya Times on 20140725 "The Buddha of Kamakura".

2014 06 26 फाकुगु नोस्टाल्जिया

राजेन मानन्धर

छपु पुलांगु लँ, छखा पुलांगु छेँ, पुलांगु लुखा, पुलांगु स्वहाने, पुलांगु हे बइगः । न्हूगु यानातःगु ला खः तर नकतिनि लानातःगु स्वांबुट्टागु कार्पेटं नं बँथिलाःतःगु न तपुनाछ्वयेमफुनि । फइगु नं गनं ? व न हे अज्याःगु, अन थ्यने मात्रं हे निम्हप्यम्ह अज्याःपिं व्यक्तित्वतय्गु ख्वाःपाः लुयावइ, व लुजकमनेवं हे दक्वसिया छ्यं क्वछुइ । व थाय् हे अज्याःगु, अन पुलांगु खँ ल्हायेगु हे ल्वः । रोमियो व जुलियाटया प्रेमालाप यायेगु व छतजाजःगु छेँया छम्ह मनूजक क्वस्वयेजिउगु छुं अज्याःगु बरण्डाथें । लिउनें मलवादेवी वा बच्चुकैलाशं म्ये हालाहःथें ।

अज्याःगु थासय् छम्ह अज्याःम्ह हे व्यक्तित्व । पुलांम्ह धयां पुलांम्ह नं मखु, न्हू नं जुयाच्वने मछुइधुंकूम्ह । चिन्तामणि म्हिचाथज्याःम्ह । धाःम्हसित धाःगु बिइफुम्ह । व युगयागु हे दोष जुइ, अज्याम्ह मनू दयेकूगु । लाःसा व वयागु जकं दोष खःला कि, वं व युग हे अज्याःगु यानाबिल । न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागुसां यायेमास्ति वइगु । अज्याःगु इलय् माःमाःपिन्त माःमाःगु म्हिचां लिकानाः बिइथें ख्यालः धाःसा ख्यालः, प्याखं धाःसा प्याखं, निबन्ध धाःसा निबन्ध बिइफुम्ह छम्ह व हे जक ।

थःम्हं मिखां मखनासां अनुमान तक यायेफूगु व ई, व ब्यः । ख्यालः कासा याइगु संस्था, प्याखं कासा याइगु संस्था । कुँइ कुँइ हालाः सां थःगु ब्वहलय् प्याखंम्वःतय्त तिंतिं न्हुइकातयेफुगु दबुत । चांन्हिं मधासे म्हितीपिं व स्यनीपिं उत्साही युवात, लिउनें च्वनाः बः बियाच्वनीपिं अबलय्या बुरात । दक्वस्या थःगु मांभाय् प्रति क्वातुगु समर्पण । पञ्चायती सिआइडी त भुनाच्वनी धकाः नं सिउ, क्यनेबिइमखु धकाः नं सिउ, छेँक्वं बिसिउँ वनेमालेफु धकाः नं सिउ । तर च्वज्या मदिउ, क्यनेज्या मदिउ ।

गन गन गुलि च्वया, छु च्वया तकं लुममनेधुंकल । लुमनाच्वंगु दनिसा छम्हू भाव, छफासः अनुभूति, छकु आनन्द । माल धाइपिं, काः वइपिं ताकिता यानाच्वनीपिं अले ख्यालः क्यन धइगु समाचार, सिरपाः काल धइगु समाचार । छम्ह व्यक्ति खयाः नं थःगु कथंया छगू संस्था जुइधुंकम्ह व । कनीम्हसिके दूगु व हे जक ला खः । व हे कन । न्ह्यइपूगु नं कन, म्हाइपूगु नं कन । त्याःगु नं कन, बूगु नं कन । व पद्मरत्नं ।

वातावरण हे छझाः पुलां जुयाबिल । पुलांगु अंगः, पुलांगु बइगः, अन पुलांगु हे खँ । उलि पुलांगु खँ छु वल, पुलांखँया खुसिबाः हे वल । जिं अथे याना, जिमिसं थथे याना । च्वमिं दयेकूपिं कलाकारपिं, कलाकारं दयेकाबिउम्ह च्वमि । कनेमास्ति मवइगु नं गनं, खँ हे अज्याःगु, दुरुख्वःथें, गुलि न्ह्यल उलि माकुइगु । वा मदयेधुंकूगु म्हुतिइ तकं उलि हे ज्वनीगु । क्या गजबगु नोस्टाल्जिया ।

छम्ह धुंकाः मेम्ह वल, शेर पर सवा शेर धायेथें । थःगु महिमा, योगदान गौरवसाथ न्ह्यबल । दक्व दक्व छकलं नोस्टाल्जिक । छम्हस्यां धाःगु मेम्हस्यां थू, छम्हस्यां कनीबलय् मेम्ह लय्ताः । छम्हस्या मनया खँ मेम्हस्यां नवानाबिउथें । छगू मेगु कथंया सञ्चार जुयाच्वन अन । हरेक सहभागिपिनि दथुइ । नेपालभाषा परिषदं न्ह्याकूगु उलिमछि अन्तरक्रियात्मक ज्याझ्वलय् थज्याःगु लहर शायद हे जक न्हापा गबलें वल जुइ । धाये गाःगु मखुनि, न्यनेगाःगु मखुनि । चाकुगु थ्वं त्वनाः गुजुंच्वंपिं – प्रमखु वक्ता व उगु इलय् सक्रिय जूपिं प्याखंम्वः, प्याखंस्यनापि, स्वकुमि, आयोजक, अले छु छु । पुलांपिनि ला पुलांगु खँ जक ल्हायेगु ला खःनि । गुथि भ्वजय् गुथ्याःत ल्वाःथें । उमिसं जक थूगु भासं हाली, न्हिली, ख्याः याइ, घोराघोर ल्वाइ । मथूपिं मफुपिं फगत स्वकुमि जक ।

तर दुर्भाग्य धाये, अन उपिं जक मखयाबिइ । एन्टिक्लाइमेक्स । अन जि नं दयाबिइ । जिथें छम्हन्हिम्ह सां अन न्हूपिं धायेमाःपिं पुलांपिन्सं थः धायेके मफुपिं, पुलांपिनिगु खँ जक न्यनाः म्हछम्हं कुचुगु अनुभव यानाः थूसां मथूसां दुनें दुनें लय्तानाच्वंपिं । उमिसं अन उल्लेख जूगु अधिकांश ख्यालःया नां  हे न्यंगु मदु, स्वयेगु भाग्य गन ज्वना वः धकाः ।

जितः मतिइ लुयाच्वन । बरु जितः नं नीदँ स्वीदँ न्ह्यः बुइकाबिउगु जूसा जि नं व ख्यालः स्वस्वं प्वाः स्याके दइगु जुइ नि । च्वये मजिउगु धइगु गज्याःगु जुइ, क्यनेमजिउगु धइगु छु जुइ, छाय् ज्वनायंकल धाःगु जुइ धकाः तकं थुइके मफयाच्वनाम्ह जि । सुका छग्वारा ल्हातिइ दु, च्वका नं मलुयाच्वन, प्वका नं मलुयाच्वन । निर्देशकं वनेमेते धायेक धायेक दबुलिइ थाहाँ वंपिं स्वकुमिपिं जिपिं ।

जि अज्याःगु पुस्ता जुया अन ध्यच्याक्क फ्यतुनाच्वन, गुगु पुस्तां अज्याःगु ख्यालः स्वये मखं, दबू प्याखं स्वये मखं, छधाः वा पूधाः प्याखं स्वये मखं । अय्सां प्याखंयात लुमंकाः दयेकातःगु व प्याखं स्वयाच्वना । नोस्टाल्जिकतय् लिउलिउ वनाच्वना । जिपिं अन ला निम्ह प्यम्ह हे जक जुइ, व दक्व ज्याझ्वःयात दबूप्याखं स्वयेथें, ख्यालः स्वयेथें स्वजक स्वयाच्वंपिं । जिपिं ला दबूप्याखनय् दंवइपिं मूक पात्रत जक थें खः । लेखक वा निर्देशकया प्रयोग यायेमालाः थनेहःपिं । जि दबुलिइ दु, तर रोल बियामतः । जिगु अन रोल धइगु हे रोल मदयेगु । दबुलिइ थाहां वनाः नं पात्र जुइमखंपिं, पाठ वयेके म्वाःपिं, इकधिक्क मसँसे च्वनाजक च्वनेगु रोल जिगु । अज्याःगु नं ख्यालः । जिं प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दु छगू युगया, पुस्ताया, समयया – गन ख्यालः, प्याखं धइगु थथार्थय् छुं छुं हे मदु । थ्व फाकुगु नोस्टाल्जिक दबूप्याखंया छम्ह मूक स्वकुमि जि ।

जिमिसं छु सिइ, दबू प्याखं धइगु छु, छधाः प्याखं धइगु छु, ख्यालः धइगु छु धकाः । क्यना हे मतः, क्यनेगु हे दयेका मतः । अन उमिमछिस्यां जिमिसं थथे थथे याना धकाः गपः तःतःहाकःयानाः, छाति तफा यानाः कन, माइकं लानाकाये मफयेक कनाच्वन, तर उलि धयाच्वँतले जिपिं न्हूपिनि न्हाय्पनय् मेगु हे खँ दुहाँ वना च्वन – जिमिसं अथे यायेमफुत, थथे यायेमफुत, त्वःता बिया, याकःचा ब्वाँय् वनेगु कासाय् नं जिमिं जिमियस्से बुनाबिया । उमि न्हिले वयाच्वन, जिमिसं उपिं ख्वयाच्वंगु खनाच्वना । थः मयः मयः मेपिन्त न्हिइकेमाःपिं जोकरत । ख्वालय् न्हिला पानाः ख्वबिलु ख्वाः सुचुकाच्वंपिं जोकरत ।

उलिमछि दु अन सक्रिय पात्र त । थःगु खँ कनेगुलिं सुं लिउने मलाः । यानानं तःगु दु, थःगु इलय् । तर सुनां छकः तक नं स्वीकारोक्तिया झसुकाः तकं मतः जिमिसं व गौरवमय परम्परा, चलनयात दथुइ म्वय्हिलाछ्वया, आः हानं म्वाकेमफयाच्वन धकाः, खः जिमिसं धिकलं जायावयाच्वंम्ह मयायात गःपतय् न्हुयाः स्यानाछ्वया धकाः । अज्याःगु छगू धरोहर धराशायी जूगु मचाः उमिसं, दबू जक मदुं, स्वकिमिपिनिगु नुगः तकं चुं चुं जुल । घ्यः धकाः तये गुलि अःपु, थौं व दिन युग छाय् मवल धइगु धाये थाकुयाच्वन उमि । म्हिगःतक प्याखं छु धइगु मसिउपिनि थौं येँय् त्वाःत्वालय् थियटर धस्वाइ, लांलांतक प्याखं क्यनेज्या न्याइ, झी जलप्याखं व एकादशी ब्रतया बाखं कनाच्वने, थेसिस च्वयाच्वने, नोस्टाजिक जुयाः सहलह न्ह्याकाच्वने ।

दबूछेँया खँ मवसेच्वने मफुत । का रे यायेमाल धयाहल । मेय् ख्वयाहल , चुपि ज्वनाच्वंपिनि न्हाय्पनय् चिकं । आः दबूछेँ दयेके उलि थाकु जुइमखु जुइ । धाल कि लाखौं जक मखु करोडौं हे ध्यबा ल्हाइपिं वइ – जग्गा वइ, सिमन्ति वइ, अप्पा वइ, डण्डी वइ, मेच टेबुल सकतां सकतां वइ । तर छु व झी भेटरानतय्सं दयेकाथिकूगु युग वइला ? जितः शंका दु । भगवान्, थ्व शंका शंका जक जुइमा । थज्याःगु ई मवयेमा, कि देसय् मदुगु दबूछेँ धस्वाइ, तर कि अन धकिं मचालाबिइ, कि अन सत्यमोहनया बाघभैरव खय् भासं हिलाः क्यनेमाली, कि अन न्हाय्च्वमुपिं व न्हासय् प्वाः खनातःपिं प्याखंम्वःपिन्सं नेवाः लं फिनाः प्याखंपाः काःवयेमाली । अले व प्याखंया ट्राजेडी – व प्याखं स्वयेत न्ह्यनेया झ्वलय् पद्ममरत्न, गण्ोश साय्मि वा भृगुरामयात फ्तुकातइ । यमाःसा, थ्व गज्याःगु ग्यानापूगु म्हगस ।

Published in Sandhya Times on 2014 06 26 "Bitter Nostalgia"

भिक्षाटन – छगू लुमन्ति

राजेन मानन्धर

भावना केन्द्रय् दुहाँ वनागु च्याक्वःगु सुथ । न्ह्यलं याकनं चाःगु ला सुद्र्यःया न्ह्यः वयाच्वंगु ला । दनागु ला जि व हे इलय् अले ध्यान च्वनेत धम्महलय् फ्यतुनागु नं व हे इलय् । तर थौं गथेखेसे, हसंमसं धाःथें, मन थातय् मलाःथें । ध्यान च्वनाच्वनाम्हस्या ध्यान छखेछखे – मिखा तिसितकि मनूत झ्वःझ्वः छुनाः दान बिउवयाच्वंपिं, जिगु गुलुपातय् न्ह्यंगु मखु, न्ह्याक्व लिकाःसां प्वंगु मखु, गज्याःगु थ्व । मन धयागु धाथें विचित्रका ।

 

जलपान यानाच्वँतले नं मनय् थ्व हे खँ जक । म्हय् चिवर थाःगु मखु, सुलुसुलु कुतुंवःथें, गबलें छ्वासुथें, गबलें क्वातुथें । नयागु नं कथुं मकाःथें , ननं फूगु मखु । यःसां मयःसां बल्ल देय्मा सुचुल । सिलासालाः थासय् तयाबिया । मन थासय् तयेफूगु मखु । फूगु मखुया खँ मखु, लूगु हे मखु । छु जुइमाःगु व ला जूगु हे मखु ।

थाहाँ वना । धम्महल थौं न्ह्याबलेंथें शान्त मजू । दक्व व्यस्त, छु छु यानाच्वन । अले तिनि होस दत । अँ, थौं जि भिक्षाटन वनेमानि । भिक्षाटन – थ्व शब्द हे जिगु लागि न्हूगु – जीवनय् थ्व शब्द जिगु जीवनया लिसे दकलय् न्हापां थुलि सतिल । धाथें धायेगु खःसा थ्व शब्द थौं तिनि जिगु लागि शब्द जुल – सार्थक शब्द । २५०० दँनिसें जिगु जुइत पियाच्वंगु शब्द । थ्व शब्द जिगु जूगुया कारण – पद्मावती महाविहार नःबहाल यल व अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध भावना केन्द्र बुद्धनगर येँया मंकाः ग्वसालय् २५५८कःगु बुद्धजयन्तिया लसताय् जूगु अल्पकालीन दुर्लभ प्रवज्या सहितगु झिन्हुया सतिपठ्ठान विपस्सना ध्यानय् ब्वति कायेगु सौभाग्य चूलात जितः । धाथें, जिकय् संस्कार हे दूगु मखा जुइ ।

च्यान्हु तिनि दत म्हय् म्हासुुगु वसः च्वंवःगु । चीवर घय्सुयातये हे मसःनि । आः हानं पारुपन धकाः म्हय् स्वताक्क न्ययाः जव याक्वय् कताकातयेमाःगु । अथे यानाः हे भिक्षाटन वनेगु हँ । बांलाक कताके मसलकि चीवर छपुं जनी ब्यनेथें ब्यनावनी हँ । थः चीवर ज्वनेला, पात्र ज्वनेला, लँय् दान बिउवःपिं स्वयेला, लँय् लुफिं हाइ धकाः स्वयेला । छम्ह धुंकाः मेम्ह योगीयात अनया श्रामणेरपिन्सं पारुपन याकाच्वन । छम्हसित याकेत हे १५ मिनेट धइथें माः । जिगु तुति थरथर खानावल । नुगलय् धौबजि वालाच्वन । बल्ल बल्ल च्यान्हुतक थःगु माकः नुगःलिसे ल्वाल्वां भतिचा थातय् तयेसल, तयेफत । आः हानं पिहाँ वनेगु धाल । मयः धाःसां संसार स्वये माल । ग्व, मन जक चाःहिइके थें जुइगु खः ला ? पिनेया संसार खनकि व हे संसारय् भुले जु हे जुइ नि । अले हानं ध्यान च्वनेगु पाखे मनयात चिनातये फइला ? कमसेकम झिन्हु ला थातं च्वनेदुसा जिउगु खः ।

जिगु पारुपन यायेगु नं पाः वल । जुल । थःगु मनयात चिइथें म्हयात नं इक्कधिक्क तकं संके थाकुइक चिनाः कुहाँँ वना । लुखाय् न्ह्यःने झ्वः छुना । जिगु ल्हातिइ नं पात्र छगः तयाबिल – न्हूगु, हाकुगु । प्वंगु जूसां झ्यातु ताल । जीवनय् दकलय् न्हापां जिगु ल्हातिइ पात्र च्वं वल । जि धन्य जुल । थःगु ल्हातिइ छुं अज्याःगु जिम्मेवारी च्वंवल, गुकिया निंतिं जि योग्य हे जकं खःला मखुला धयाथें । 

नीन्याम्ह जिपिं । लुखां पिहाँ वनेत्ययेकाः झ्वःलिक्क च्वनाच्वंपिं दक्वस्यां जिगु ल्हातिइ च्वंगु पात्रय् दान तयाबियादिल । जिं खनाच्वन, व दान जिगु पात्रय् मखु मुकं नेपालय् न्ह्यानाच्वंगु बुद्ध शासनयात । थज्याःगु ज्ञान जिं दत्या तक थेरबाद बुद्धधर्मया स्नातकोत्ततर धकाः ब्वनाच्वनां नं गबलें मवः । जिं ज्ञानी जूथें च्वन, बुद्ध जूथें च्वन । प्रत्येक दाताया छगः छगः ध्यबां धयाच्वन, न्हनावनीमखु थन आः बुद्धशासन । पलाः न्ह्यानाच्वन – जवगु न्ह्याका, खवगु न्ह्याका यानाः । जिगु मिखा बँय् , लँय् वक्वसिया मिखा जिकय् , जिगु वसतय् जिगु पात्रय् ।

च्यान्हु लिपा जिं थ्व मनूतय्गु संसार खनाच्वना । शंखमूलया ताँ वल, पुल । न्ह्याबलें कलेज वनेगु थ्व लँ थौं न्हूगुथें, थ्व लँया निंतिं जि हे न्हूम्हथें । लँय् मनूत म्वःम्वः , सुयां मलाः । लाःसा दक्वस्या अफिस वनेगु ई जुइ । थ्यंकेमानि, मथ्यंकूसें मजिउ । अन मथ्यन कि गनं थ्यनीमखु । मनूतय् थ्यंकां जक मगाः, मेपिं स्वयाः न्हापा हे थ्यंकेमालाच्वंगु दु – मेपिन्त घ्वानाः, त्यलाः जक मखु, मेपिन्त न्हुयाः अले उमिगु द्यःने गयाः हे छाय् मजुइ । न्ह्याम्ह न्ह्याथासं वंसां आखिर वनेगु ला अने हे ला खःनि । हथाय् जुल धायेवं याकनं वने मछिंगु, काःवा धाःसां काः मवइगु । व हे थाय् , व हे लँपु । अय्नं मनूतय् हथाय् । जिगु जवय् पाखे लाःगु दिपं जितः स्वयाच्वन । धयाच्वन, “हथाय् चायेमते, अले फुसा मेपिन्त नं हथाय् चाये म्वाः धा” । जिं धाःगु छाय् न्यनी थन, याकनं थ्यनीमखुसां हथाय् चाःपिन्सं । जि थःगु मतापय् , लँ थःगु मतापय् ।

पलाः थःगु मतापं वनाच्वन, किपालु लिउ लिउ वयाच्वन । न्हाचः तक मतिइ वयाच्वंगु खः, जि आः नेपाःया हे दकलय् यक्व बौद्धत दूगु यल देसय् वनाच्वना । जि, जिगु वसः अले जिगु पात्र खनकि दक्वस्या मिखा श्रद्धां झूचाइ जुइ, काचाकाचां थःके छु दु बिइ हइ जुइ — सुजाताया खिर, सोत्थियया घाँय् वा अनाथपिण्डिकया जेतवन विहार । न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागु बिउसां जिगु संघयात, संघ ल्यंसा धर्म ल्यनीगु, धर्म ल्यंसा बुद्ध ल्यनीगु । जिगु ल्हातिइ च्वंगु पात्रय् छु छु कुतुंवल, जिं स्वयाच्वना ।

न जि लय्तायेत खः, न नुगः मछिंकेत । तर छखे मनय् खँ म्हिताच्वन – त्वःता छ्वया जिं नुगःयात फैजवालं वांगु बनय् फैचा त्वःतेथें । थपाय्धंगु बुद्ध बूगु देय् । मनूत “बुद्ध वाज बर्न इन नेपाल” धकाः हालेत गबलें सः मसू , च्वयेत मसि मफू । छेँखा छेँखा पतिं बुद्धधर्मया न्यातारंगी ध्वाँय् । कन्हय् स्वांया पुन्ही खः धइगु लहना । लँय् ध्वदुक्व मनूत बुद्ध थें, शुद्ध थें ।

तर न्ह्यलय् व ज्वलय् पानाच्वनीगु जुयाच्वन । जिगु मिखा चाल । अन मनूत इसःथिसः जुयाच्वंपिं ला दु, लिमलाःपिं भ्वाँय् भ्वाँय् स्वयावनी, लिलाःपिं पुतुं फ्यतुनाः मिखाया मनोरञ्जन यानाच्वनी । जिपिं भिक्षाटनय् वनाच्वनापिं व अन लँ सिथय् च्वनाः स्वयाच्वंपिनि दथुइ छगू खुसि, छगू समुद्र । काचाक्क सुं वयाः छम्हू जाकि क्वफानाथिकी ला धकाः जिगु मिखा आसाकुति जुयाच्वनी, जिगु पात्र लःलःधयाच्वनी । तर जुइमखु । उलिमछि दुपिं दु अन, तर दुपिं लुयामच्वन जिगु ल्हातिइच्वंगु पात्रं, फुपिं मखनाच्वन जिगु मिखां । 

छम्हनिम्ह लँय् दान बिइत च्वनामच्वंगु ला मखु । तर स्वांया पुन्हीया न्ह्यथुकुन्हु, दछिया लाक्क प्यकः हे भिक्षाटन वयेमफयाच्वंगु इलय्, देसय् बुद्धधर्मया विकास जुयाच्वन धकाः प्यखेरं बय्बय् जुयाच्वंबलय् । जिं मनतयेथाय् लुइके मफयाच्वन । जिगु नुगाः यक्व आसाकुति जूगु ला, थ्व देसय् म्हागूगु वसः पुनावःपिं भिक्षुपिन्त दान बिइमाः धइगु नुगलय् स्वमचाःगु खः ला ? गुलि थाकु खनी प्रवजित जुइगु, बुद्धधर्मया नामय् थःत पायेगु । थ्व पलाः कुसुन्ती वा कुपण्डोलय् न्ह्याःगु जूसा जकं झन् छु गति जुइगु जुइ ?

न्हापा अथेका थथेका धकाः धयाजुयाच्वनापिं भन्ते गुरुमांपिनिगु ख्वाः झ्वःलाक दंवल । थःगु सुखसयलं जाःगु, यःयःगु यायेगु, यःयःगु नयेगु जीवन थ्व हे धर्म धकाः त्वःता वल, थन थथे बौद्धतय्गु त्वालय् प्वंगु गुलुपाः ज्वनाः चाःहिलाच्वन । उपिं दक्वसिगु ख्वालय् जिं थःगु ख्वाःपा खन । छन्हुसां झिन्हुसां जि छेँ त्वःताः संघया दुजः जूवयागु ला अवश्य हे खत । दाता मदुसा संघ गनं म्वाइ ? संघ मम्वाःसा धर्म गनं न्ह्याइ ? माःगु ला भिक्षुपिनि न्हियान्हिथं हे भिक्षाटन वनेमाःगु खः, तर अज्याःगु अवस्था मवयाच्वन, वनेम्वाःलाच्वन । धाथें भिक्षुपिं मेमेगु बौद्ध देसय् थें भिक्षाटन याना हे जक न्हियान्हिथं भोजन यायेमाःसा? गज्याःगु अवस्था जुइ जुइ ? बुद्धया देसय् थेरबाद लिहाँ वःगु सछिदँ दइन धकाः ब्वनाच्वना । थौं राजधानीया दुपिं, फुपिं बौद्धत जुयाच्वनीगु लँय् जिगु पात्र भुग्लुं च्वनाच्वन । बौद्धतय्गु नुगलय् बुद्ध मलुयाच्वन । भिक्षुपिन्सं भिक्षा काः धइगु हे मवयाच्वंगु इलय् छकः छन्हु वःगु खनाः नं थनया बौद्धतय् नुगःया मिखा चायेथाकुयाच्वन । जिगु मिखां खंगु दृष्यं जितः पत्याः याकेमफयाच्वन । 

छु याना ले झीसं वंगु गुइदँ दुने? सरकारया अज्याःअज्याःगु कसा नयाः नं म्वानाच्वंगु थ्व थेरवाद थौंया धर्म निरपेक्ष समाजय् थथे याकःचा । झीगु समाजय् दान बिइपिं मदुगु मखु । छम्हस्यां हे करोडौं वंगु विहार दान बिइफु हँ । तर झीगु समाज? समाज छखे, बुद्धधर्म छखे, भिक्षुपिनिगु संघ छखे । छगू करोड दान बिइ अःपु , छम्ह भन्ते पात्र ज्वनाः वयाच्वंगु खनकि छसुका ध्यबा दान बिइम्ह उपासक दयेके थाकु । त्वाःपतिकं विहार दयेका, सलं सः सफू दान बिया, धाथेंगु बौद्ध समाज दयेकेगु ज्या दिनाच्वन । झीगु बौद्ध समाजय् अःपूगु ज्या याइपिं ला दु, थाकुगु ज्या मजुयाच्वन । सुनां याइगु जुइ ? कन्हय्या बौद्धसभाय् वइम्ह मन्त्रीया फुर्सद दइमखु थज्याःगु ज्या यायेत । 

बुलुहुँ नागबहाल थ्यंबलय् तिनि छुं जूगु आभास जुल – झ्वः झ्व मनूत दनाच्वन, उत्सुकतां जाःपिं, श्रद्धां साःपिं । गुलिस्यां गुलि, गुलिस्यां छु – छतका, नितका, न्यातका, झितका । चकलेट, बिस्कुत, अले छु छु । बियाच्वन, जिगु ल्हातिइ च्वंगु पात्रं कयाच्वन । यः–मयः मदु, गाः–मगाः मदु । जिं दक्व स्वयाच्वना, फगत स्वयाजक च्वना । स्कूलय् वनेत्यंपिं मस्त, सँ कपाय्थें तुइसेच्वंपिं बुराबुरित । दक्वस्यां जिमित पियाच्वन, जिमिगु पलाः उखेपाखे वनाच्वन, जिमित पलाखं हे घ्वानाच्वन, पलाखं हे सालाच्वन । छुं मजुयाच्वंथाय् छुं जुइगु धइगु नं छुं खः । नुगलय् स्वां ह्वःथें जुल, स्वांवा गाःथें जुल, स्वांया पुन्ही जूथें जुल । 

लँय् सिथय् जिमि मां दनाच्वन, व हे पुलांगु ह्यताःगु आलमनिया बत्ताचा ज्वनाः । न्हिलाख्वाः वः वया थौं । झिदँ दत मखनागु नं, अथे हे यच्चुसे, दन्न । म्हिगः तिनि त्वःता वंगुथें । हिस्यायेथें धाल जिगु लिक्क वयाः, “खन ला दान धइगु ? छतका नितका दान बिइगु सा विहारय् वने म्वाः धइगु मखुला ? आः सिल ला दान धइगु ?”

Published in Ananda Bhoomi, May 2014 "Alms beggin : A memory"

20140213 दिलशोभा, बालकल्याण व नेपाली मिडिया

राजेन मानन्धर

छम्ह लोकं ह्वाःम्ह समाजसेवी दिलशोभा श्रेष्ठया ज्याथजिथि व मस्तय्त बाय् बिइगु थाय् आमाघरय् अचानक जिल्ला प्रशासन कार्यालय व केन्द्रीय बालकल्याण समितिया सक्रियताय् छापा मारेयानाः अन तयातःपिं मस्तय्त “उद्धार” यायेवं व उकियात कयाः छगू न्हिपतिं सनसनीखेज समाचार पिथनेवं छगू बाःछि धयाथें सामाजिक संजाल व सम्पूर्ण मिडिया ख्यः प्रभावित जुल ।

फेब्रुवरी २६ कुन्हु सुनां मतिइ मखंथें समाचार वल, नागरिक दैनिकया छ्यनय् — “दिलशोभायात यौन दुराचारया आरोप” धकाः । न्यनेवं ब्वनेवं नुगः मछिंथें, हिइउथें जुल, पत्रकारिताय् विश्वास दुसां समान्य पाठकया जिगु मिखां थ्वयात स्वीकार मयात । स्वभाविक नं खः, उलिमछिसियां द्यः भाःपियातःम्ह, समाजसेवाय् थःगु जीवन अर्पण यानातःम्हसिया लिउने अज्याःगु घच्यापुगु शब्द घानाः समाचार ब्वनेमाली धकाः सुनांनं मतिइ तकं तयातःगु खइमखु ।

समाचारं नवाना च्वन – समाजसेवी दिलशोभा श्रेष्ठ आश्रयया आवरणय् यौन दुराचारया क्रियाकलापय् संलग्न जूगु “तथ्य” लूगु दु । व समाचारं भ्याःभचा हे नं शंका मयाः कि व मखुगु नं जुइफु धकाः । प्रमाण छु ? अन मय्जु श्रेष्ठं सुंलिसे फोनय् थःथाय् च्वंम्हपिन्त मेपिन्थाय् ज्या यायेत व “रात बिताउन” छ्वइगु धकाः धयातल, उकिया आधार धाःसा नागरिकयात प्राप्त जूगु अडिओ रेकर्डं खुलेजूगु धयातल । छखे जक नवाःगु ताये दइगु मेखे छु धाल धकाः न्यने मदइगु व “प्रमाण” सुयातं यौन दुराचारीया बिल्ला घाकेत गाःगु जुल ।

थ्व ला न्हापा क्याम्पसय् “बैकुठबास होस्” धाःगु न्यनागु भरय् ज्यानमुद्दाय् फयेमाम्हसियागु बाखं थें जुल । गनं नं निम्ह खँल्हाबल्हा जूगु थासय् छखेया जक खँ न्यनाः उकिया अर्थ थ्व जुइ धकाः अनुमान यानाः यौन दुराचारया आरोप बिइगु हिम्मत याइमखु, नेपालया प्रशासनं बाहेक । नेपाल प्रहरीं गन गबलय् सुया विरुद्ध कारवाही याइ, सुयात छाय् त्वःतिइ धइगु नेपाली जनताया मनय् छगू छाप दु , बांलाःगु ज्या याना धकाः पत्रकार सःताः कनेन्ह्यः व छाप हुइगु ज्या यायेमाः । न्हापा पञ्चायती कालय् मयःम्हसित द्यःखुँ पाःयायेगु व द्वन्द्वकालय् माओबादी पाः यायेगु थज्याःगु ज्याः थौं नं जुयाच्वंगु दनि धइगुया प्रमाण जुल थ्व ।

झी दक्व व समाचार च्वम्ह पत्रकार व पत्रिकायात सराः बियाच्वनाबलय् झीसं थनथाय् थ्व घटनाया मुख्य जिम्मेवार — समाचारया श्रोत, जिल्ला प्रशासन कार्यालयय् उजुरी तःम्ह, केन्द्रीय बालकल्याण समिति, प्रहरी प्रशासन, प्रमुख जिल्ला अधिकारी — पिन्त धाःसा ल्वः हे मंकाच्वनागु खनेदत ।

न्हापां दिलशोभाया खँ । खः दिलशोभा झी नुगःया द्यः, छम्ह सपुत म्ह्याय्मचा, नेपाःया जक मखु अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रय् तकं मतिना व सम्मान कायेधुंकूम्ह समाज सेवी खः । थज्याःगु खँ झीसं न्यनातयागु दु, अखबारय् ब्वनागु दु, टेलिभिजनय् स्वयागु दु । वयापाखें गल्ति हे मजू थ्यंक धायेफइमखु । थ्व लेखक थः हे नं दत्या ति केन्द्रिय बालकल्याण समितिइ सेवा यानाच्वनाबलय् आमाघरया खँ तःकः न्यने माः – व मजिउ, थ्व मजिउ, व मयाः थ्व मयाः । थ्व स्वनिगलय् गज्याः गज्याःपिन्सं गथे गथे यानाः बालगृह सञ्चालन यानाच्वंगु दु धइगु मसिउगु मखु, अय्सां मेमेपिन्सं मखुथे यात धायेवं दिलशोभां नं अथे यायेमाः धइगु मखु तर झीगु समाजय् बाललकल्याणया कानून सिउम्हस्यां वय्कःयात भचा स्यनेकने यानाः वय्कःया सेवा कानूनसम्मत यानाबिउसा जिउ धयाथें च्वनीगु । उलि जुइ हे मलात ।

बालगृह सञ्चालनया नामय् थम्हं दुर्गम गामय् एजेन्ट छ्वयाः अनया मस्तय्त अनाथ धकाः प्रमाणित यानाः थन स्वनिगलय् हयाः लहिनाथें यानाक्यनेगु व अंग्रेजी भासं प्रोपोजल तयाः विदेशीतय्के ध्यबा म्हयेगु व सरकारयाके तकं चन्दा सहयोग कायेगु यानाच्वंपिनि दिलशोभा मिखायया धू जुइगु स्वभाविक खः । प्रपन्च व परिवन्दया शिकार जुल जुइ दिलशोभा ।

समाचारया हा धइगु व अडिओ रिकर्ड खः गुगु पुलिसया ल्हातिइ लात, पत्रकारया न्हाय्पनय् थ्वत । तर आः थुलिमछि खँ जुइधुंकाः नं सुनां नं व रिकर्ड सुनां याःगु, सुनां पुलिस÷प्रशासनयात बिउगु धइगु पिहाँ वया मच्वं, जबकि व हे रेकर्ड छम्ह लोकं नुगलय् तयातःम्ह समाजसेवीया जीवनकाछि मुनातःगु सर्बय् धायेमाःगु प्रतिष्ठायात धुलय् ल्वाकछ्यायेगु कारण जुल । छखे फोन रेकर्डया भरय् कारबाही जुइगु अले पत्रकारं न्यनीबलय्, “फोन रेकर्डया विषयय् दुहाँ वने मंमदु” जुइगु छाय् ?

जिल्ला प्रशासन कार्यालयय् उजुरी वनीगु अले सुनां कारवाही याइगु मसिउ, थुखे काठमाडौं प्रहरी प्रमुखं थ्व विषयय् प्रहरीयात आग्रह याःगु मदु धकाः नवायेमालीगु अवस्था सामान्य जुइमखु । आः तकया दुने सुनां उजुरी तक अले व प्रमाण धयातःगु अडिओ गथेयानाः बनेजुल धकाः मसिइकं थ्व उजुरीया वैधानिकताय् शंका यायेमाःगु अवस्था तनीमखुनि । पटक पटक यौन दुराचार धइगु खँग्वः न्ह्यथनाः पिदनाच्वंगु समाचारय् व हे कारणं मस्तय्त सुरक्षित तयेमाःगुलिं उद्धार यात प्राथमिकता बियागु खँ बालकल्याण समितिया कार्यकारी निर्देशक तारक धितालं कनातल ।

उलिछिस्या नुगलय् च्वंगु आश्रमय् मस्तय्त यौन दुराचार धकाः हे नाः बियाः हथासं उद्धार यायेमासेंलि आः उद्धार याःपिन्सं थन थज्याःथज्याःगु दुराचार जुयाच्वंगु धकाः सप्रमाण जनताया न्ह्यःने दंवयेमाः । थ्व आरोप दिलशोभायात जक मखु, वयात विश्वास यानाच्वंपिं व आस्था तयातःपिं अज्याख नागरिकतय्त नं आरोप खः । कठघराय् बादी प्रतिबादी निम्हसितं थनेहयेमाः । थ्व उद्धार यायेगु ज्याय् सक्रिय खनेदुपिं धइपिं जिल्ला प्रशासन कार्यालय व केन्द्रिय बालकल्याण समिति खः । उमिगु हे सक्रियताय् थ्व उद्धार ज्या जुल । उमिसं हे न्हापां उजुरी तःगु खन, रातारात उद्धार यायेमाःगु आवश्यकता नं उमिसं हे खन । तर ज्या जुइधुंकाः व समाचार वयेधुंकाः धाःसा उमिसं जनतायात लिसः बियाच्वंगु अवस्था मदु । थ्व गथे ?

नेपाल सरकारं आवासीय बालगृहहरुको सञ्चालन तथा व्यवस्थापन सम्बन्धी मापदण्ड २०६९ दयेकातःगु दु । थ्व कथं अनुगमन यायेबलय् गज्याःगु लिच्वः वइ धकाः धायेफूगु अवस्था ला मदुनि तर थ्व वयेन्हयः न्हापा २०६६ सालय् ययानतःगु छगू अध्ययन कथं थन छगू बाहेक मेगु दक्व बालगृहत नेपाःया पापदण्ड दुने मलाः । केन्द्रिय बालकल्याण समितिया दकलय्लिपांगु रिपोर्ट कथं येँय् जक ४२२, यलय् १२७ व ख्वपय् २१ गू बालगृह संचालन जुयाच्वंगु दु । अनुमान यायेफु, आःया बालगृहया अवस्था २०६६ स्वयाः तसकं बांलात खइमखु । अथे खःसा मेगु दक्व त्वःता छगू हे बालगृहय् छाय् थ्व उद्धार यायेमाल धइगु न्हयसः नं असान्दर्भिक जुइमखु, यद्यपि कानून कानून खःसा सुं नं उकिया दायरां पिने लाइमखु । यदि लाइगु खःसा केन्द्रीय बालकल्याण समितिं हे न्हापा निम्ह असाय मस्तय्त तयाबिइमाल धकाः अनुरोध यानाः मस्त छ्वयातःगु आमाघरय् थ्व छापा, उद्धार छाय्?

अनया कार्यकारी निर्देशकं धाइ – मस्त सुरक्षित यानातयेमाःगुलिं उद्धारयात प्राथमिकता बिया । अले अनुगमनय् छ्वयातःम्ह छम्ह अधिकृतं धाइ – छेँय् दुहाँ वनेसाथं नवःगु पिनेथ्यंक वयाच्वन, दुने ला च्वने हे मफुगु अवस्था दु, तसकं विजोग खनी । धायेबलय् व ला स्वनिगःया ४२२गू बालगृह मध्ये दकलय् बांमलागु जुयाच्वन । अले वयां लिपा मेथाय् गनं अज्याःगु बांमलाःगु, उद्धार यायेमाःगु मेगु बालगृह लुइका, अनं मस्त उद्धार याना धकाः धाःगु समाचार नं मवःनि । आः जिल्ला प्रशाशन कार्यालयं पत्रकार सम्मेलन यानाः धयाबिइमाल, नेपाःया मेमेगु दक्व बालगृहत मापदण्ड दुनेच्वनाः बांलाक ज्या यानाच्वंगु दु, खालि आमाघर छगुलिइ जक समस्या दूगु खः धकाः ।

थः स्वयम् बोडेय् परसिइ बुट्टातइपिं मस्तय्त उद्धार यायेगु ज्याय् संलग्न जुइमाःगुलिं सिउ उद्धार छाय् याइ, मस्त गन थ्यनी धकाः । आमाघरं उद्धार यानातःपिं मस्त नं हानं मेगु बालगृहय् तयेयंकल । थम्हं प्यंगू बालगृह सञ्चालन यानानयेभाःमखंगु सरकारं थम्हं गन जिम्मा काइ ३८म्ह मस्तय्गु । थ्व उद्धार व पुर्नजीवनया नामय् गनं गुलि ध्यबा वल, मस्तय्त आः सानो पाइलाय् गुलि तक तयातइ, अले हानं व मस्त गन गनयापिं खः अन अन थः परिवारयाथाय् तक छ्वयेत गुलि खर्च सुनां व्यहोरेयाइ धइगु खँ पिहाँ वःगु खनेमदुनि । केन्द्रीय बालकल्याण समितिया भूमिका आः सिधःगु मखु, शुरु जुल, थः थ्वज्याय् गुलि जिम्मेवार अले सक्षम धकाः साबित यायेत्यल ।

वंगु निगूत्या दशक दुने नेपाःया न्हाय् तयेथें विकास जूगु पत्रकारिता तःथाय् हिसिमदयेक द्वंगु झीसं स्वयाच्वनेमाल । डा. भक्तमान, अनुजा बानिया, रसेन्द्र भट्टराइ, ऋतिक रोशन आदि थज्याःगु दसुत खः गुकिया कारणं थौं मिडियां जनताया अविश्वास फयेमालाच्वन । हरेक घटना जुइ, थ्व ला मजिल धाइ, नेपाली मिडिया परिपक्व जुइमगाःनि, आः संवेदनशिल जुइमाल धइगु खँ वइ, लिपा मेगु खं ल्हानावनी, फासांफुसुं जुइ ।

दिलशोभाया खँय् नं नेपाःया मिडिया अपरिपक्व व पूर्वाग्रही खनेमदुगु सञ्चारविद्तय् स्वय्म धायेधुंकूगु दु । छगू जनताः ययेकातःगु पत्रिकां निसःपाः छापेयानाः प्रेसकाउन्सिलय् छ्वयेगु साप्ताहिकंथें छ्वासुगु आधारया समाचार अले छम्ह समाजसेवीयात यौन दुराचारीया आरोप बिइगु समझदारीया खँ मजुल । आः थुकिइ सुयागु गुलि स्वार्थ दु धइगु इलं हे धाइ । उकिया लिसें समाचारं गुलि मनूतय्त सशंकित यात उलि हे उत्तेजित यायेगु ज्या थःत्याःगु खँ ल्हाइगु सम्पादकीयं व पत्रकारया फेसबुक अभिव्यक्तिं व व हे प्रकाशनय् ज्या याइम्हसिया ब्लगय् पिदनाचवंगु सामाग्रीं नं यात ।

आरोप ला आरोप जक हे खः तर पखाः गयाः ब्यभिचार याःजुइम्ह बल बहादुर व असाहयपिनि मां दिलशोभायात व आरोप बिउगु समाचार ब्वनेबले झीगु नुगलं वथें हे प्रतिक्रिया क्यनीमखु । नैतिकता हे मदुम्हस्यां न्ह्यागु याःसां वास्ता दइमखु, तर थःगु आस्थाय् घाः लाकीगु आरोप न्यनेत झी तयार जुयाच्वनी मखु । थन नं अज्याःगु हे हलचल हयेगु तातुनां थ्व समाचार च्वःगु व पत्रिकाया न्हापांगु पेजया दकलय् च्वय् थाय् बिउगु अनुमान याये थाकु मजू । थुलिमछि जुइधुंकाः नं दिलशोभाया कपालय् च्वयाबिउगु यौन दुराचारीया आरोप प्रमाणित जुइमफुगु सामान्य खँ जुइमखु । उकिं थन झीसं खः वा मखु धायेगु स्वयाः व हे पत्रकारं, व हे पत्रिकां थ्व थुकथं प्रमाणित जुल धकाः धयाबिइमाल, मखुसा परिणाम असामान्य जुइ । थुकियात कयाः देशविदेशया नेपाःमिपिन्सं क्यंगु च्यूतालं धयाच्वंगु दु, आः पाठक मूर्ख मखुत, हरेक पाठक विश्लेषक खः ।

लोकं ह्वाःम्ह पत्रकार विजयकुमार पाण्डे व पत्रकारिताया प्राध्यापक रामकृष्ण रेग्मीजु बाहेक मेमेपिन्सं हे नं थ्व समाचार पिथनेबलय् संवेदनशिलता त्वःतूगु धारणा बियादिउगुलिं लिसा कायेम्वाःल । पत्रकार व पत्रिका निम्हं आलोचना योग्य खः । तर झीसं थन छु ल्वःमंके मजिउ धाःसा पत्रकारं ला आरोपयात गथे खः अथे रिपोर्ट जक याःगु खः । तर थ्व सम्पूर्ण घटना क्रमय् दकलय् आलोचना फयेमाःपिं ला ध्याक्वय् च्वनाः “ग्वाय् प्विं” यानाच्वंगु दु । झीसं गथे मखन ? पत्रकारयात सराःबिइगु शक्ति झीसं थुकिया आरोपी जिल्ला प्रशाशन कार्यालय व केन्द्रीय बालकल्याण समितियात थ्व खँय् स्पष्ट यायेत खर्चयाःगु खःसा लिच्वः उपलब्धिमूलक जुइगु खःला ?

Published in Sandhya Times 2014 03 23 "Dilshobha, child welfare and Nepali media"

20140114 सिच्चुगु सिक्किम

नियात्रा

राजेन मानन्धर

सिक्किमलिसे जिगु पुलांगु मतिना प्यपुनाच्वंगु दु । यः मयः हे धाये मसःनिबलय् ययेकागु सिक्किमयात, दत जुइ, झिंच्यादँ ति । मतिइ मखंथें हानं छकः व सिक्किमया सुखमय बँय् पलाः तयेखनीगु जुयाः नुगलय् दुने दुने कुच्चुसे च्वना वः । थी थी देय्या एस्पेरान्तिस्तोत (अन्तर्राष्ट्रिय भाय् एस्पेरान्तो ल्हाइपिं मनूत) लिसे सिक्किमय् चाःहिउ वनेगु न्यात । आः धाधां लिपा धाधां निक्वःगु संविधान सभाया चुनावय् हे द्यतंक । छु ल्यये ? थज्याःगु महत्वपूर्ण इलय् थःगु मताधिकार ल्ययेलाकि एस्पेरान्तो भाय् ल्हाल्हां सिक्किमया सिचुगु फय् ल्यये? क्वछिइगु अःपूगु खँ मखु ।

स्वया, न्हियान्हिथं हल हल फसिक्वाः धाःथें, व हे पार्टी, घोषणापत्र, फुस्लुगु भाषण । जनतां छु माला च्वन व बिइगु मतिइ उमि मदु, उमिसं बिउगु कायेत जनता तयार मदु । वयेमाःपिं हयेमाःपिन्सं थःगु हैसियत दयेकेगु स्वःगु मखु । आखिर जुइगु ला व हे खः, गुगु विदेशीतय्सं धाइ । झीगु ज्या ला व हे भ्वाथःगु चन्द्रसुर्य ब्वयेकाः प्याखं हुलेगु जक मखुला ? ल्हाः म्हूचिनाः क्वःछिना — तयेमखु थुगुसिइ नं छाप । यःम्ह वा, यःम्ह वयेमते । थ्व हे छाप तयाः थःगु ख्वालय् हाखलं पायेमाली धकाः वनेगु क्वःछिना सिक्किमय् । जिगु सिक्किमय् ।

फ्रान्स व जर्मनीया यानाः गुम्ह विदेशी पाहाँपिं खात, जिपिं स्वम्ह नेपालीत जक वनेगु न्यात । नभेम्बर १३ कुन्हु विदेशी पासापिं दक्वं थ्यन । विरोध, बन्द व बमया दथुं दथुं उमिसं न्हापांकुन्हु बौद्ध, तौदह, चोभार व कातिप्याखं स्वल, कन्हय् कुन्हु हनुमानध्वाखा लाय्कू, चांगु नारांद्यः व ख्वप खन ।

उखे जि सिक्किम वयेगु धकाः फेसबुकय् धयाबियागु ला थुखे च्वंपिनि धाःसा सिक्किमय् थःथःगु सपूm बियाछ्वयेगु धकाः जितः स्वापू तयाच्वन । शाक्य सुरेन, राजा शाक्य, शशिकला मानन्धर व भीष्म उप्रेतीयागु न्हापं यानाः छपँ हे सपूm दत । सिक्किमय् च्वंपिन्त नेपाःया छपँ मतिना ज्वनाः जि वनेगु जुल । उखेया सुरेन्द्र प्रधान, मीना प्रधान, राजीव शंकर श्रेष्ठ व मेमेपिंलिसे खँ जुयाच्वन ।

०००

नभेम्बर १६ शनिबार सुथय् त्रिभुवन विमानस्थलया डोमेस्टिक लाउन्जय् । जुग हिउसां हिले मपूmगु नेपाःया छगू सम्पदा थ्व । जिं स्वये थ्व एअरपोर्टया हविगत स्वयेत वइपिं पर्यटकतय्के नं ध्यबा कायेमाः । मनूत स्वयाः नं सामान यक्व । देशय् सडक विकासया ग्वंगः महासेंलि अले दक्व दक्व स्वनिगः व विदेशी समानय् निर्भर जुइगु बानी जुसेंलि नेपाःया नागरिकता क्वबियातःपिं जनता व हे प्लेनय् थःगु आवश्यकता पियाच्वनी । चाउचाउ निसें, बियर, प्याज जक मखु ट्वाइलेट पेपर तकं ब्वइ झीथाय् । अले झी पूर्व मेचीनिसें पश्चिम महाकाली तकया विकासया म्ये हालाच्वने ।

४५ मिनेटया ब्वयां जिमित भद्रपुरय् थ्यंकल । हप्प ताःन्वःगु तराइ । जिमिगु ट्राभल एजेन्सीया गाडीं काकरभित्ताया सीमानाय् थ्यंकल । नेपाःया सिमाय् ला छुं थाकु मजुल, भारतया सिमाय् धाःसा थ्यंमथ्यं निघौ हे बित गुम्ह पर्यटकया पासपोर्टय् अराइभलया छाप तयेत । नियम धइगु नियम का ।

सिलगुडीया छगू बांलाःगु मोटलय् ज्यःनां यानाः जिमिगु यात्रा न्ह्यात, टिष्टा खुसिया क्वंक्वं । पिने टिष्टा बाः वनाच्वन, दुने मनय् बागमति । पाहाड तछ्यानाः लँ तबाला यानाच्वंगु दु, ताहा थें गुँइ गुँइ निउगु लँ — क्वय् इक्कुसे च्वंकीगु खुसि, मेखे नुगः हे भाराभारा मिंकीगु पाखा । मनया सिक्किम स्वये हथाय् जुयाच्वंगु, मोटरया गति कावले थें जुयाच्वन, मन धाःसा ब्वाँय् ब्वाँय् हे वनाच्वन । अंगुलिमालया ब्वाँय् ।

गज्याःगु सिक्किम । गुरु पद्ममसम्भवं हे धयाथिकूगु हँ । १६४२य् स्थापना जूगु चोग्याल वंशया अधिराज्य । गबलें नेपालं मिखा तल, गबलें भारतं । न्हापा चोग्याल जुजुपिनि पालय् उलि विकास मजू हँ । लिपा ब्रिटिशतय्सं संरक्षणया जिम्मा काल । तर जब सन् १९७५य् भारतया छगू राज्य जुल, अले तिनि विकास दुहाँ वल धकाः अन च्वंपिं पासापिन्सं कनाच्वनी । खंक खंक हे विकासया तँ गयाच्वन । विकास जुइत मनूतय्गु इच्छा, नेतातय्गु प्रतिवद्धता अले सामरिक महत्वया अवस्थिति नं माःगु जुयाच्वन ।

खिउँसे च्वनेवं तिनि राङपो चेकिङय् थ्यन । भारत हे खःसां सिक्किम दुहाँ वनेत विदेशीतय्सं भारतया भिसा क्यनाः हानं विशेष अनुमति (इनरलाइन परमिट) कायेमाः । नेपाःमितय्सं नं कायेमाः थ्व । जि निकः वये धुन सिक्किमय् तर गबलें मकया, लोकल बसय् घ्वंस्यानाच्वना, सुनांनं छुं धा नं मधाः, सिनं मसिउ । तर आः ला वने जिइमखु । विदेशी पाहाँपिनिगु लिसें जिमिगु लागि नं अलग्ग पास दयेकाबिल । उलि ज्या सिधयेकेत घौछि स्वयाः अप्वः ई काल ।

बहनी ८.३० बजे जुल गान्तोक थ्यंबलय् । होटलय् तयाबिल । लँ सुनसान, ख्वाउँसे च्वं । न्हिछिया मोटरं म्ह न्यःगु, झुकुझुकु न्ह्यःवःगु जुयाः थनतक थ्यंबलय् गान्तोक स्वयेगु कौतुहलता क्वलानाबिल । नये जक सिधयेवं जिपिं ला छकलं छन्ह्यः ।

०००

नभेम्बर १७ आइतबारया सुथ जुल । थ्यंगु खबर तकं छेँय् बिइमखंनि । थौं कन्हय् न्हापाथें थाय् थासय् पब्लिक फोन बुथ व आइएसडी मदु । उकिं सुथ न्हापां फेसबुकया पासा सुमनयात नाप लानाः वयागु सिमकार्ड छगू कयाहया ।

ख्वाउँसे ख्वाउँसे च्वंगु सुथया ह्याउँगु निभालय् गान्तोकया दर्शन जुल । झिंच्यादँ न्ह्यःया गान्तोकया छुं भति बुलुगु लुमन्ति गनं गनं नुगलय् स्वचानाच्वंगु दनि । लनास्वया, गनं हे ज्वःमलाः । लँ नं उलि सफा मखना, मनूत म्वःम्वः, मनूत स्वयाः मोटरत यक्व । सुथंनिसें लँय् घ्वातुमतु घ्वाः । छेँ धायेवं गपाय्गपाय् जाः । यक्व पायेधुंकल गान्तोक — जि पाःगु ला गान्तोक पाःगु, व नं धायेमफु । जिं उलि हे जक सिउ, थ्व जिगु गान्तोक मखयेधुंकल । व भिडय् जिं जिगु गान्तोक मालाच्वना ।

नयेधुनेवं जिमित मोटरं २४ किलोमिटर तापाःगु रुम्तेक गुम्बा यंकल । शहरं तापाना वंलिसे गान्तोक ला कतांमरिया लं थेंच्वन, म्ह छम्हं छेँया छिरिबिरि बुट्टा दुगु लं । ११.३० बजे थ्यन । अति कडा सुरक्षा स्वये जिपिं ला राष्ट्रपति वइगु ज्याझ्वलय् वनेत्यनापिंथें च्वं । सैनिक गार्डं प्यकः जिमिगु छ्यंग्वः ल्याःखात, छाय् खः मसिउ । गेटय् दुने नं कडा सुरक्षा व्यवस्था । जिगु म्हिचां छगू स्वीस चक्कु पिहाँ वल, त्वःताथिके माल । नेपालय् बौद्ध द्यःगः व गुम्बाय् ला छु, राज्यं दकलय् हनाबना तयातःगु पशुपतिया द्यःगलय् तकं उकिया सछिया छब्व सुरक्षा मदु । झी दक्वं पशुपतिनाथया भरय् दूगुलिं ला ।

छखे च्वाम्वःसिमाया गुँ, मेखे यचुगु कंचनजंघाया तपुलि । शान्त व स्वच्छ वातावरण, लुमुगु निभाः अले मिखायात हे सिचुकीगु ह्यांगु वसतं भुनातःपिं लामात । व चक्कंगु गुम्बाया दथुइ च्वंगु चुकय् फय् जक संसां सुयातं मछिनी ला, ध्वइ ला धकाः ग्यायेमा । अथेसां लुइमखनाच्वन । जिगु न्ह्यपुं बारम्बार न्यनाच्वन — छु थ्व हे खःला रुम्तेक गुम्बा ?

तिब्बती बुद्धधर्म अन्तर्गत काग्यु सम्प्रदायया तःधंगु गुम्बा । धाइ, थ्व सिक्किमया हे दकलय् तःधंगु गुम्बा हँ । नां कायेवं हे लुमनावइ कर्मपाया बाखं । रोमाञ्चक छगू धार्मिक यात्रा व संघर्षया बाखं । दकलय् न्हापां १६औं शताब्दिइ गुम्हम्ह कर्मपा वाङचुक दोर्जें दयेकूगु धाइ थ्व । जब सन् १९५९लय् तिब्बतं १६औं कर्मपा बिसिउँ वयाः थन च्वंवल, थ्व थाय् ला पुलांगु व दुनादिनाच्वंगु जुयाच्वन तर मेपिन्सं मेथाय् च्वनेत सःतलं नं कर्मपा धाःसा थ्व हे थाय् पवित्र धकाः थन हे च्वनाछ्वत । थ्व हे खनाः सिक्किमया राजपरिवार व भारत सरकारं तकं ग्वहालि यानाः थ्व भब्य गुम्बा निर्माण जुल । आः थन गुम्बा लिक्कसं १६औं कर्मपाया अस्थिधातु दूगु लुँया चैत्य व श्री नालान्दा बौद्ध उच्चशिक्षा अध्ययन केन्द्र नं चालाच्वंगु दु ।

थज्याःगु पवित्रगु थासय् नं विवाद । ह्याउँगु वसःत हे आपां कयेकाः कयेकाः ल्वाःगु थाय् । निगू परस्पर विरोधी संस्थां आः थः थःम्ह मनूयात १७औं कर्मपा धकाः प्रचार यानाः थ्व गुम्बाय् थःगु अधिपत्य क्यनेगु स्वयेवं भारतीय अदालतय् तकं थ्व खँ थ्यन । आः थन निगू पक्षयात नं प्रवेश निषेध । निगू बौद्ध संस्थाया निम्ह कर्मपा — चुर्फु लाब्राङं उगेन त्रिन्ले दोर्जेयात कर्मपा धाल, उखे कर्मपा च्यारिटेबल ट्रस्टं त्रिन्ले थाये दोर्जेयात कर्मपा धकाः न्ह्यब्वल । गुलि म्हाइपूगु खँ, झिदँ न्ह्यःनिसें थन ला निखलःया ल्वापु, अझं सिधःगु मखुनि । संसार त्वःते धाइपिन्सं छगू गुम्बा त्वःतेफइमखु ।

थनया विशेषता ला छु धाःसा थन द्यःयात पुज्याइमखु, मनूयात पुज्याइ । शाक्यमुनिया मूर्ति ला तयातःगु दु थन गुम्बाय् । तर उकिया न्ह्यःने पखाः दनाः द्यः खनेमदयेकातःगु दु अले न्ह्यःनेसं दु कर्मपाया फोटो । ल्वहँया द्यःत ला यक्व पुज्याःगु खनेधुन तर थन उकिया पलेसा मनूया किपा तयाः पुज्यायेगु थाय् । वथें तुं छपाः निपाः बाहेक मुक्कं गुम्बाय् हे नं गनं देवदेवीया किपा खनेमदु , अंगलय् नं लामा गुरुपिनिगु किपा जक खनेदु । ख ला जि कुमारी पूजा याइगु देसं वयाम्ह, तर नं थन द्यःयात छखे तयाः मनूया किपायात पुज्यानाच्वंगु खनाः जिगु मिखा लय्मताः । शायद जितः नं मनूयात स्वयाः ल्वहँयात पुज्याइगु हे ययाच्वनतिनि ला ?

उकिसं गाइड जुयावःम्ह संजीवजुया खँ न्यन्यं इकुसे च्वना वल । लाक्वपाक्व हे धयाहल वं । विदेशीतय्त धायेत उलि बांलाक्क ब्वनातयेम्वाःगु ला खत तर ध्वं लायेगु नं ला छगू हद दइ । लुखाय् च्वयातःपिं चतुर्माहाराजपिं मध्ये छम्हसित क्यनाः व गुरु रिम्पोछे धाल, दुने सल गयाच्वंम्ह छम्ह द्यः क्यनाः व वज्रयान हँ, मेगु ला छु जक मधाः । झीथाय् जक तिंख्यलं सगरमाथा क्यनीपिं गाइडत दु धयां थन नं अथे हे । हरे...।

ज्यःनां धुंका थौं गाइडं गनं मयंकू । दक्वं अनया आधुनिक बजार धयातःगु एमजि मार्गय् मन तयेक चाःहिला च्वन । छगू थःगु कथंया चहलपहल । ल्याय्म्ह–ल्यासेपिं नुगः चकंकाः बेन्चाय् च्वनाः खँ ब्याकाच्वन, मस्त थःगु मतापय् लँय् म्हिताच्वन, बुराबुरिपिं अजूचायाः स्वयाजक च्वन । तापाक्कं ह्याउँगु निभाः धाःसा मुसुमुसु कयाः छ्यं क्वानाच्वन ।

ल्वहँ लायातःगु, मोटर हयेमजिउगु आधुनिक सामानया बजारं जितः ह्ययेके मफुत, जितः गनं गनं पुलांगु लुमन्तिं सःता च्वंथें च्वन । मन थातय् मलात । उखें थुखें स्वयां छुं मखं, सुं मदु । पलख च्वय् डेभेलोपमेन्ट एरियाय् छकः स्वयावये ला, धइथें जूगु खः । तर जिं जिगु पलाःयात उखे वने मबिया । कस्सिक चिनातया नुगःयात नं । थ्व चित्त गुलि चंचल जुइ जिं सिउ, मवनेमाःथाय् मवनेगु हे वेश । मनयात तकं मछ्वयेगु हे वेश ।

जिमिसं अन्तिमय् वयाः लँ स्यनाच्वंगुलिं तिब्बतलिसेया सीमानाय् लाःगु छाङ्गु तालय् मयंकेगु बिचाः यानागु । उकिया पलेसा फोदोङ गुम्बा वनेगु प्रस्ताव जिमि ट्राभल एजेन्ट गोपालजुं तयाबिल । जिमिगु थ्व खँ उमित कनां उमिं लय्मताः । छाय् च्वयागु, छाय् मयंकागु धकाः तर्क यानाच्वन । लिपा जिमिगु खँ न्यनाः उमिसं म्हाः धायेमफुत ।

खिउँसे च्वना वल । अनया नांजाःगु क्याफे बेकर्स क्याफेय् गोपालजुं जिमित ब्वनायंकल । मतिनां जाःगु न्हिलासःया छाय्पा, ल्याय्म्ह ल्यासेपिनिगु एकाधिकार जुयाच्वंगु मेगु हे वातावरण अन । नुगः–नुगःया खँ जुयाच्वन । नुगलं जक ताइ, मेपिन्सं ताइ नं मखु, थुइ नं मखु ।

०००

नभेम्बर १८ सोमबार । सिक्किमय् च्वंपिं मनूत खन कि थः नं नेपाःनेपाः जुयावइ । जि नेपालय् दुथें, जिकय् नेपाः दुथें । उकिं हे जिं आल्पसें ढाका तपुलि ज्वनावयागु । छेँय् सगं बिइबलय् तपुलि पु धालकि घेँघेँ धाइम्ह जि मसः मसः तपुलि पुनाः पिहाँ वना, लः न्यायेगु त्वह चिनाः । पोषराज व हरि ला न्ह्याबलें पुइपिं, उमित छुं मपाः, जितः जकं पात का । दक्वस्यां भ्वाँय् भ्वाँय् स्वयाच्वंगुथें । लँय् वःपिं मिस्तय्सं गिजे जकं याइला धकाः ग्यासे वः ।

थ्व तपुलि पुनाः जिं छु क्यनाच्वना जिं हे मसिउ । जिगु राष्ट्रियता थ्व तपुलि ला? सुयात क्यनेगु जिं थ्व राष्ट्रियता ? जिगु राष्ट्रियता थ्व तपुलिइ खःसा घाय्घाय् बाज्याया पालंनिसें तपुलि मपुइपिं नेपालीत नेपाली मखुला ? अले उमिगु राष्ट्रनिर्माणया लागि हाःगु हिचःतिया परिभाषा राष्ट्रियता दुने मलाः ला ? अले जिं छाय् थ्व तपुलिइ भुनातयागु राष्ट्रियता थन सिक्किमय् क्यंवयाच्वना ? जिगु तपुलिं जितः हे पुत, त्वःतातीताः म्हिचाय् स्वथना जिगु ब्वसा राष्ट्रियतायात । आकास छगुलिं जिगु तपुलि, जिगु राष्ट्रियता ।

सुथय् हे फोदोङ वनेधकाः पिहाँ वयापिं लँय् सं च्वंगु ताशि भ्यूप्वाइन्टय् च्वनाः हिमालया दृष्यावलोकन याये खनेवं गनं वनेम्वाःपिं थें थानाच्वन । उकिसं अन बालं कयाः शेर्पा वसतं फिनाः फोटो कायेके खंबलय् ला उमि गनं वने तकं म्वाः ।

काबि लाङचोकया जंगलय् थ्यंबलय् ११ बजे जुइन । १३औं शताब्दीइ अनया आदिबासीत भुटियात व लेप्चातय्सं थन वयाः दाजुकिजा जूगु हँ । उमिसं थन अनया रंगित खुसि न्ह्यानाच्वँतले व कंचनजंघा धस्वानाच्वँतले हिया दाजुकिजा जुयाः नापं म्वाये धकाः हिथलय् तुतिथुनाः पाःफयेकूगु धाइ । थ्व थाय्यात सिक्किम सरकारं प्रार्थनास्थल धकाः कयातःगु दु ।

भाषाया समस्यां थौं तःधंगु रुप काल । म्वाः म्वाः धायेक गाइड संजीवं अंग्रेजी भासं कनाच्वन । अले अंग्रेजी थूम्ह पास्कालं तप्यंक फ्रेन्च भासं उमि पुचःयात कनावबिउबलय् जर्मन उर्सुलायात मछिनीगु स्वभाविक जुल । म्हिगः थ्व हे खँय् उमि तम्वयाच्वंगुलिं जिं थौं हस्तक्षेप याना — आवंलि गाइडं अंग्रेजी नवाइमखु, जिं दक्वसित एस्पेरान्तो भासं कनाबिइ । भाय् धइगु थथे संवेदनशिल जुइ इमि । सुनां नं सहयाइमखु करकिया भासं दमन याःगु ।

बाघौति वंकाः लँकथं लाःगु सात कन्या झरनाय् सिथय् पलख न्ह्यइपुकाः जिपिं लाब्राङया पुलांगु गुम्बाय् वना । गुम्बा स्वयाः थ्व बिस्कं । नाकं तखा मजू, ल्वहँतं दयेकातःगु अले च्वय् प्यखेरं बरन्दा नं पिकयातःगु । तर निदँ न्ह्यः ब्वःगु भुखाचं स्यंकूगुलिं आः जिर्णोद्धार जुयाच्वंगु दु, सिँयागु कलात्मक वरन्डाय् रंग तयेगु ज्या नं अनया लामातय्सं हे यानाच्वन ।

अज्याःगु न्यासिजक वयेमाःसा न्हिछि लाकां ज्ययेके मालीगु, पब्लिक यायायातया व्यवस्था मदुगु थ्व दुर्गम थासय् नं मनूत धर्मया निंतिं जक थःगु जीवन फ्यानाः च्वनाच्वन । नयेगु त्वनेगुया तकं थेकान मदु । अले आः ला निभाः त्वः का, चिकुलां ला प्व हे गाइगु जुइ । उकिसं नच्चा नच्चापिं लामात, सयेकः वयाच्वंपिं । जिगु मिखाय् झीगु विलासिताय् दुनाच्वंगु शहरी बुद्धधर्म दं वल । गबलय् सयेकेगु जुइ झीसं दुर्गम गामय् च्वंवनेगु, अले अन च्वंपिन्त बुद्ध शिक्षाया मत क्यनेगु ?

अन च्वंपिं मचामचापिं लामात खनाः पास्कालयात मछिन । न्यन, उमि छु नइ ? सुनां इमित बिचाःयाइ ? गुलि ब्वनेमाः ? अले मां अबुपिन्सं नापलाये दइलाकि दइमखु ? जिं सिउगु कनाबिया । थथे मस्तय्त लामा ब्वंकेछ्वयेगु पक्का नं थाकुगु ज्या खः, तर थ्व हे योगदानया फल, थौं बुद्धधर्म थथे विश्वन्यंक चकनाच्वंगु दु । छम्हनिम्हसिगु जक कुतलं थ्व सम्भव मदु ।

वयां लिपा जिपिं वना अनया उत्तर सिक्किमय् लाःगु गान्तोक स्वयाः ३८ किलोमिटर तापाःगु फोदोङ गुम्बाय् । थनया थ्व गुम्बा सिक्किमया हे छगू नां काये बहगु गुम्बा खनी । १८औं शताब्दीइ चोग्याल ग्युर्मेद नामग्यालं दयेकूगु थ्व गुम्बा काग्युपा सम्प्रदायलिसे स्वाः ।

लिक्कसं च्वंगु उमिगु ब्वनेकुथिइ ल्याय्म्ह ल्याय्म्हपिं लामात तिब्बती आखःदूगु धार्मिक सपूmत ब्वनाच्वन । उमिसं थुकिइ हे थःगु जीवन खंकाच्वन, खनं छगू जन्म जक ब्वनां मगाःगु धर्म, अथे जुयाः ला हानं हानं जन्म काःवयेमाःगु हँ उमि, अवतारी जुयाः । धर्मया अध्ययन गुबलें सिधइगु जूसा, धर्म हे नं सिधया वन जुइ ।

त्यानुक्क लिहाँ वयाः ज्यःनां सिधयेकाबलय् ४.३० हे जुइन । अथेसां धकाः तिब्बती संग्रहालय स्वयेत वना । तिनातयेधुंकल खनी । अले लिक्कसं च्वंगु छोर्तेन गुम्बा चाःहिला । सलंसः लामात पाठ यानाच्वन । छगू हे सलं, छगू हे मतापं । भाय् मथूसां उमिगु शब्दं वातारवरणय् छगू सम्मोहन हयाबिउगु दु, थ्व शान्तिया सन्देश बाहेक मेगु छु जुइ ?

याकनं चाःहिले सिधःगु बांहेलात । थौं जिगु विशेष ज्या दु — थनया स्थानीय नेवाः संस्थाया प्रतिनिधित नापलायेगु । सुथय् हे भाजु सुरेन्द्र प्रधान झाःगु जिगु होटलय् । पलख थनया व नेपाःया राजनीतिया बारे ल्हानाः थौं बहनी मुँज्या यायेगु खँ क्वःछिनागु ।

५.३० बजे मीना प्रधान ला होटलय् थ्यंकःवल, जिगु लागि कोसेली न्हापं ज्वनाः । जितः उमिसं क्वःछिनातःगु मिन्ट ट्री माउन्टेन रेष्टुरान्टय् यंकल । छम्हनिम्ह यायां च्याम्हति हे भाजुमय्जुपिं खात । साःसाःगु नयेगु लिसें उमि थःथःगु खँ जुयाच्वन । येँय् वयाः नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यानावंम्ह मीना बाहेक मेपिन्सं नेवाः भाय् मल्हाः । अनया नेवाःतय्गु बारे छुं भति न्यना । लिसः वल । जिं स्वनिगलं हयागु सपूmया पँ सुरेन्द्रजुयात लःल्हानाबिया । पलख लिपा अनया सिक्किम नेवाः गुथिया स्मारिकाया छुं प्रति जितः वल, जितः बियादिल येँय् थ्यंकेत । सिक्किमया नेवाः समाजयात पुलुक्क छकः स्वयेगु कुतः जिगु । येँ स्वयाः थुलि तापाक्क वयाः नं अनया नेवाःतय्के नेवाः जुयागु भावना दु , संगठित दु, थःगु संस्कृति प्रति मतिनादु, आः थःगु भाय् नं बुलुहँ ल्हायेगु सयेकी धइगु विश्वास बियाच्वंगु दु ।

खँ ल्हानाच्वँच्वं भाजु राजेन्द्र भण्डारीयात भीष्म दाइनं बियाहःगु सपूm बिइ हे मलात । मीनायात थ्व सपूm थ्यंका बिउ धकाः इनाप यानावया ।

०००

नभेम्बर १९, मंगलबार । सिक्किम थ्यँहे मथ्यंनि, वनेत्ययेधुंकल । च्वना धायेला मच्वना धायेला । बांलाक तय्जु हे मजूनि । हानं गबलय् वयेगु जुइ । छक्क कस्सिक घयेपुइ हे मखं । थनया नेवाः समाजलिसे सतिक्क च्वना छगू अज्याःगु छुं सिर्जना च्वयेगु म्हगस , गबलय् पूवनी मसिउ । वने न्है ? धकाः नं न्यने ला मन्यने ला । लाःसा वने मतेनि, निन्हुस्वन्हु च्वँ धाइगु जुइ । हानं मतिनाया सिखतं जकं चिनातइगु खःला?

सुथ न्हापां सुमनयात वयागु सीमकार्ड लित बियावया । यःसां मयाःसां थौं होटल डेलामेरलिसे बायेगु निश्चित जुल । होटल जक छु सिक्किमयात हे त्वतावने त्यल । थनया यचुपिचु, व्यवस्था व शान्ति छम्हू जक नेपालय् पुसा ह्वलेथें ह्वलेदुसा झीगु नेपाल नं थ्व थें जुयावइगु जुइ नि । काचाक्क गान्तोकया छम्हू फय् ज्वनाः म्हिचाय् तया । थ्व फय् स्वनिगलय् ह्वलेमानि ।

लिहाँ ववं बिचाः याना वयाच्वना । नेपालय् जातीय राज्य वइ धकाः मनूतय्त ख्यानाच्वन । थ्व छु राज्य ले ? थ्व भारतया छगू अज्यागु राज्य खः गन भारतया हे मेमेगु राज्ययापिं भारतीयतय्त तकं अःपुक दुकाइमखु । थन मेमेगु राज्यया मनूत दुहाँ वयाः बसोबास यायेगु, लजगाः यायेगु ला तापाःगु खँ । उकिं थन लँय् फोहर याइपिं मदु, बँपसः तइपिं मदु, खण्ड व अखण्डया राजनीति नं मदु । जनसंख्या हे ६लाख १० हजार ति, येँया छगू निर्वाचन क्षेत्र ति जक । दुसां थःत मदुसां थःत, अले मजुइ ला शान्ति, सुशासन अले विकास ?

झी नेतात इलय्ब्यलय् सिक्किमीकरण धकाः धिमय् थानाजुइ । तर थन च्वंपिन्सं सिक्किमीकरण धइगु छु धइगु मसिउ, उमिसं सिउसा अथे धइगु विकास खः, रोजगारी ख, स्थायीत्व खः, शान्ति खः । मसिउ जिं थ्व मार्को पालिसं खंगु सिक्किम लाकि बिएस दासं खंगु सिक्किम लाकि जिं खनागु सिक्किम । ग्व । मनू जुइत छु माः ? अथे ला आः अन थःगु राज्य धकाः धाइपिं हे गुलि दनि जुइ । उकिसं ८० प्रतिशत ला नेपालं वयाः च्वंवःपिं हे जक । झी सत्ताय् वनेत युद्ध यानाच्वना, अन विकास यानाः सत्ता घय्पुनाच्वन । इतिहास ल्यनाच्वनी, ई न्ह्यानाच्वनी । जिमिगु मोटर थें ।

कुहाँ ववं १२ बजे जूबलय् जिपिं छकलं मेगु दुनियाय् थ्यंथें जुल । न्हासय् छुं माकुगु सिचुगु दुहाँ वंथें । प्यखेरं चियाबारीं प्याखं प्याखं हुलाः जिमित लसकुस यानाच्वन । नेपाली भासं खँल्हाइपिं स्थानीय मिस्तय् बजि नयेगु ई खनी, लँ सिथय् फ्यतुनाः खँ सयेकाः सयेकाः नयाच्वन । ज्या यायां त्यानुचाःगु लंकेगु अले कथुया प्याःचाः लंकेगु नितां जुयाच्वन ।

कञ्चनजंघा झं सतिना वल । बतासे लूपय् थ्यंबलय् घडीं स्वताः थात । जिपिं थ्यँजक थ्यंगु, छुकछुके रेल जिमित गिजेयानाः प्याखंपाः कयाः वन । हिलकार्ट रोडया शहिद स्मारक — भारतया स्वतन्त्रताया निंतिं ज्यान बिउपिं भारतीय सेनाया गुर्खा सैनिकत । झी नेपालीत दार्जिलिङय् थ्यन कि थः नेपाली जूगु लुमनीगु थाय् नेपाःया गुर्खा सैनिकतय्सं याःगु युद्धया घ्यः धकाः तइगु थाय् ।

हुँइहुँइ फय् वयाच्वन । धस्वनाच्वंगु बतासेया स्मारक इकधिक मसं । उकियात स्वयाः छ्यं क्वछुनाच्वंम्ह गुर्खा सैनिकं नं चिकुल मधाः । लिक्कसं दनाच्वंम्ह तिरंगायात छुं परवाह मदु । निगूत्या दर्जन गुर्खा सैनिकतय्गु नां घासय् थसःपानाच्वन । थःगुनिम्तिं मखु करकिया निंतिं जक ल्वायेफुपिं झी वीर गुर्खात । ज्या वतले ज्याकयाः मवयेव ह्वगंगु कसौरि थें सागालय् वांछ्वयातःपिं गुर्खात । छगू कथं ला पाय्छि नं खः, उमिं थःगु देय्या निंतिं ल्वात । व उमिगु थःगु देय् जिगु देय् मखयाच्वन । सु गन च्वनी व उमिगु देय् जुइ । उलि इमानदारी ला दु नि उमिके ।

मोटर हे पास मजुइगु गल्लीचा, ग्वाः ग्वाः मोटर, हानं लँय् दिकातःगु मेमेगु मोटरत । जिपिं गान्तोकय् मखुत धइगुया संकेत । होटल सेभेन सेभेन्टिन थ्यंबलय् ४.३० जुल । दक्व तिब्बती पह वःगु, चिकिचाकूसां बांलाक छाय्पियातःगु । पलख झासु लना ।

टिभिइ हानं नेपाःया चुनाव । थौं चुनाव जुयां त्वःतल । पत्याः हे मजुइक मनूतय्सं ब्वति काल हँ । नेकपा बैद्यया उमिमछि ख्याच्वःया अर्थ मन्त । जितः छाय् छाय् थ्व चुनाव भिंगु जुइया निंतिं जुयाच्वंगु थें मच्वं । खला आः तक छु भिंगुया निंतिं जुल नेपालय् धइगु नं न्ह्यसः दु । याइगु व हे खः...उकुन्हु तिनि बिएस दासया “सिक्किम गाथा” ब्वनागु । चुनाव खनाः हे ग्याना वः जि ।

बाघौ लिपा दक्व पिहाँ वनेगु धाल । ग्वतुलाच्वनाम्ह जितः जिं हे थनाः क्वत ब्वनायंका । फसं कुचुकुचु नकल । न्ह्यःनेसं शाक्य ज्वेलर्स । येँया गल्लि थें — फोहर, लँ स्यं, उगुथुगुं वां छ्वयातःगु । झ्याजःमाजः तार, लँ चिबाला, छेँ ततःजाः । लँय् नं गज्याःगज्याःपिं मनूत ।

जिपिं ला छकलं चौरस्ता थ्यन । भानुभक्तया शालिक जिमित खनाः फुरुङ्ग जुल । जिपिं अनया गोल्डनटिप्स धाःगु च्यापसलय् दुथ्यन । अन पालंपाः जिमित चिचिग्वःगु कपय् प्यताजि च्या त्वंकल । छु छु हँ । अले तिनि भाः कन, सातु हे वंक ।

अनं पिहाँ वयाः बजारय् सररर मिखा ब्वया । नेपालं वःगु सामानत, चीनं वःगु सामान, भारतया हे सामान । दक्वं छथाय् हे दसेंलि अन वनाः न्याये थन वनाः न्याये छाय् ? बांलाःगु बजार ला मखु तर नं छेँजः लुमंकाः छतानिता सामान ज्वना । छेँ लुमंकेथें जक जुल । जि छकलं छेँय् थ्यन ।

०००

२० नभेम्बर, बुधबार कुन्हु सुथय् क्वथाय् च्वनेमफुत । सुथंनिसें नेपाःया चुनावया समाचार गसू दुहाँ वनेथें जिगु न्हाय्पनय् । वाथाइथां दनाः छझाः चाःहिउवना । छाय् छगू शहर सफा छगू सहर फोहर जुइ ? व हे हि दुपिं नेपाली मूलयापिं मनूत च्वनीगु गान्तोक गुलि यचुपिचु, थ्व दार्जिलिङ छाय् खिखांमुगःथें ? गल्लिं गल्लिं छझाः चाःहिलाः क्वय् बसस्टपय् तक वना । लँय् चिया मियाच्वंपिन्थाय् मिखां मिखां क्वाक्क छगिलास चिया त्वना । ध्याचः, फोहर, धः ल्वाकज्याःगु ला पसः दूगु गल्लिचां जुयाः थाहां वया ।  विकासलिसें व्यवस्था वइ, व्यवस्थाया लिउ लिउ अव्यवस्था वइ । थज्याःगु हे अवस्थाय् लानाच्वंगु दु थ्व दार्जिलिङ ।

अंगलय् निपाः प्यपाः स्वतन्त्रताया पोष्टर प्यपुनाच्वन । गुलिसितं स्वतन्त्र गोर्खाल्याण्ड माः, गुलिसितं सिक्किमय् प्यपुनेदुसा जिउ । तर पश्चिमबंगालया मुठ्ठीइ दुने अनच्वंपिं नेपालीभाषीतय्सं थःगु सासः स्वतन्त्र जुल धकाः धायेफयाच्वंग मदुनि । भारत दुने सु स्वतन्त्र, गुलि स्वतन्त्र ।

सोनादा जुयाः जिपिं कुहाँ वया । मन्ह्यं मन्ह्यं दनाच्वंपिं गाडित, इल्लबिल्ल नेपाःमि ख्वाःवःपिं मनूत । उकिइ पाय्छि अःखः बंगाली ख्वाःवःपिं मनूत । लँ बांलाःगु गनं मदु , व हे लाथेपाथे, घारांघुरुं ।

खर्साङया बस स्टेशन त्वःतावया । छगू वाउँगु स्वर्ग । स्वर्गया रंग गज्याःगु जुइ व ला मसिउ, तर थनला वाँउगु हे स्वर्ग खः । नागबेली काःगु लँ जुयाः कुहाँ कुहाँ वया । रोहिनी मार्ग — दयेकेगु इच्छा व विकासया ध्वाँय् ब्वयेकेगु लक्ष्य जक माः न्ह्याथासं न्ह्यागुं दयेके जिउ खनी ।

कुहाँ वःलिसे ताःन्वयावल । जि गबलय् न्ह्यवल, जिं मसिउ । १२ बजे ती मोटर घ्याचाक्क दिउबलउय् ला जिपिं भारतया सीमा अध्यागमन रानीगंज थ्यनेधुंकल । वयांलिपा नेपाःया अध्यागमनया ज्या दक्व सिधयेकाः हानं अनया हे लोकल माइक्रोलय् लँ तप्यंका ।

घ्याताताता सःवइगु माइक्रोबस, छतय् तयाः नं मन्ह्यंगु जिमिगु सामानया द्वँ, जिपिं झिंनिम्ह अले ड्राइभर बाहेक मेपिं निम्ह मिजंत यानाः जिमिगु मोटर जाल । गुलि वन उलि मोटर तिंन्हुयाहल, भःभःन्हूम्ह सलथें । जिपिं दुने डोकों त्वपुयातःपिं खाचातथें वाथावाथा ।

नेपाःया लँ । वहे थ्वाथःगु ह्वह्वगंगु, त्यातःगु लँ क्यनाः संविधान सभाया चुनाव तक वनेगु लँ दयेकीपिन्सं जनताया लँया छु वास्ता याइ ? नेपाःया लँ व संविधान सभाया लँ उथें हे । जिमिगु मोटर संविधान सभा पाखेन्ह्यात ।

Publishes in Naali bi-monthly in 1134 Thinla9/2 (68) "Refresshing Sikkim" in 20140114