कोरोनाया सरकारी सहलह जूथाय्
राजेन मानन्धर
ज्या नं मदु खँ नं मदु । नल द्यन, नल द्यन । क्या मोज भाइ । भुतुलिइ नयेगु दतले जक ला खःनि । मन्तकि देखाजायेगा । स्वयेगु हे मन्त कि त्रु स्वइला? ततःधंगु खँ ल्हायेगु स्यनीगु जागिरय् नं ज्या मयाःकुन्हुया तलब मदु । प्वाथय् ल्वहमां त्ययेकाः नं ततःधंगु खँ ल्हाना हे च्वनेमाः । पत्रकार पित्रकार धालकि समाजय् भचा इज्जत दुनि, हुइ नं मजिउ फ्यये नं मजिउगु इज्जत लकडाउनया उपहार ।
थौ न्हिछिया हे स्वंगू फिलिम स्वयाः द्यं वना । गन न्ह्यः वइ धकाः । कोरोना, चीन, इटली, स्पेन, बेलायत, अमेरिका धाधां फांगाया च्वना वांन्यानाच्वना । पियां पिइ मफयेधुंकल अथेसां कुने चःबिइ तक वनाः यानावयेधायेफूगु मखु । बल्लं चःबिइ वने धकाः दुहाँ वना । त्वाल्ल का थिनाच्वंगु । जिमिगु चःबिइ च्वंगु जिरोवाट मत ला हेलोजिन जुयाच्वन ।
यमाय्सा । थ्व गन थ्यंगु जि? गपाय्जि बांलाःगु बैठक कोठा । टेबुलया लिक्क नेपालया झण्डा । दक्व दक्व तक्वाः तपुलि, दौरा सुरुवा, उकिइ द्ययःने बेलायति कोट । क्या शान का उमि ला । दक्वस्या न्ह्यःने मिनरल वाटरया बोटल । टेबुलय् रिकापि रिकापिइ दालमोट, निम्कि, कुकिज नं । च्या त्वनाच्वन, खँ ल्हानाच्वन । जिगु मिखा छम्ह धुंकाः मेम्हसिया ख्वालय् तक्यनाच्वन ।
— संसारय् थज्याःगु विपत्तित वयां च्वनी, वनां च्वनी । ग्याये मजिउ । हरेक विपत्तियात न्हूगु संस्थागत सुरुआतया अवसर धाइ । थुकथं स्वयेबलय् थ्व धइगु झीगु देय्यात समृद्धिपाखे यंकेत हे थ्व कोरनाया महामारी वःगु खः धकाः धायेमाः ।
— यानां मजिउगु छु दु? यायेगु का । भ्वय् ला खःनि । ग्यायेगिइ म्वाः ।
— धाथें धायेगु खःसा ला झीगु पार्टीयात सत्र लाःगु धायेमाःमा । उमिसं भुखाय् ब्वःबलय् गुलि कमेयात खं ला? वया डबल कमे यायेमाः । झीगु पार्टीयानां हे ला डबल ।
— झीसं नक्कलीगु किट हयाःलि सेनायात ब्यापार याकाः नं बांलाःगु हे ज्या यानाका हला झीसं । कमिसन ला झीसं थम्हं प्लेन गयाः सामान काःवनागु स्वयाः यक्व वःका । सीमा रक्षा यायेमफुसां ज्या वः झी सेना ।
— कोभिड–१९ या विश्वव्यापी महामारीं आम मानिसतय्के भय, तनाव व अनिश्चितता हयाबिउगु दु । थ्व हे का मौका धइगु । थज्याःबलय् दाःसां आया धाइमखु, थ्वाःसां स्यात धाइमखु ।
— विकसित, शक्तिशाली, स्वास्थ्य पूर्वाधार व जनशक्ति पर्याप्त दूगु गुलिखे दे्य् ला फाताफाता पुलाच्वन । अज्याःगु धनी मुलुकय् ला कोरोना भाइरस संक्रमण नियन्त्रण स्वयाः पिने थ्यनाच्वन धकाः झीगु सरकारी टिभिइ, रेरवाय् व गोरखापत्रय् न्हिं न्हिं फुके यायेमाल, अले ध्यबा बियाः जिल ला बियर त्वंकाः जिल, मेमेगु पत्रपत्रिकातय्त नं थ्व हे धायेकेबिइमाल । अले व अनलाइन इनलाइनतय्त नं । उमित माःसा बरु अमेरिका, ब्राजिल, रुस, भारत आदि छारुवाः देय्या उदाहरण बिइकि । बरु जर्मनी, दक्षिण कोरिया, जापान, भियतनाम, न्युजिल्यान्ड आदि देसं थःत छुं हदतक व्यवस्थित याःगु खः कंकेमते । उलि जुल धायेवं झी थन न्हिं न्हिं ह्याकुला मुइकाच्वंसां सुनां नं छुं धाइमखु ।
— धन्न इलय् हे लकडाउनया जुक्ति पिकात का । व जुक्ति बिउम्हसित प्रोमोशन यानाबिउ न्है । मनूतय्त कोरोना सरेजुइ धकाः छेँय् कुनाबिउ । थुखे झी यःयःथे यानाच्वने दत । मखुसा अथे मयाः थथे मयाः धकाः हालाः जक हे छ्यं स्याकीगु ।
— का का । आः दकलय् न्हापां उकुन्हु चीनय् प्लेन छ्वयाः सामान झिकेयाकागुया कमिसनया हिसाब यायेमाल ।
— झीथाय् ला न्ह्यागु धाःसां जिउ । कोरना धइगु फ्याटीय तत्व धाःसां जिल, हलू लः त्वनाः, हाच्छ्युँ यानाः कोरोना बिसिकेफइ धकाः बैज्ञानिकतय्त सल्लाह बिइम्ह प्रधानमन्त्री हे झीगु न्ह्यःने दसेंलि झीसं नवानाच्वने म्वाःल । वय्कःया हे नेतृत्वय् न्ह्यानाच्वंगु देसय् थुलि जक महामारीयात यक्व स्वयाः म्हो हे जू धायेमाः ।
गुलिस्यां गुलिस्यां थुकियात पाकः बुद्धि अले प्रधानमन्त्रीयात एसएलसि फेल इत्यादि धयाः गिजेयानाच्वन । तर झीके दुइतिहाइ दु धइगु उमिसं मसिउ । थ्व सरकारी दाबीयात कालान्तर तक नं लिसा लिसा कयाः कनाच्वनेफत धाःसाः सःबसः जक मखु द्वलंद्वः हे नेपालीत कोरोनां झ्वकनीसां नेपाल व नेपालीया लागि सौभाग्यया हे खँ जुयाच्वनी ।
— गुलिस्यां गुलिस्यां आः भाइरस संक्रमणया प्रवृत्ति अले देसय् लिपा खनेदयावःगु आँकडायात कयाः थन कोरोना ज्वालामुखी मुइथें मुइतिनि, थन लाखौं मनूत सिइतिनि धकाः हल्ला यानाच्वन । उमित याकनं थेगान लगेयायेमाल । सरकारी खःसा वयात जगेडाय् छ्वयेमाल, अले पत्रकार खःसा साइबर क्राइम लगेयानाः कुनाबिइमाल ।
— बरु भाइरस समुदायय् फैलेजुइधुंकूगु खनेदुसा, लक्षणसहितया बिरामीत यक्व क्यनाहलसा वा उपिं थः हे अस्पतालय् वःसा वा मृत्युदर हे अप्वयावःसा झ्याप्प परीक्षण दिकाबिइमाली । अले गनं खनी संक्रमण?
— बरु लकडाउन कडा यानाः जनतायात छेँय् कुनाति । मनूत पिहाँ वलकि कथिं बाम्हसिक्क हे दायाबिउ । मनूतय् छेँय् च्वनाः भचा मगाः, माःगु पिहाँ जुइमाःगु ला व धकाः सरकारया हे तारिफ याइ । जिमिसं सिउ नि मनूतय् पुलिसं जनता स्याःगु, दाःगु स्वये यः धकाः । न्हापा जिमिसं युद्ध यानाबलय् मनूत सिइगु मस्वसे मनूत जा हे कुहाँ मवं ।
— गनेशमानं थनया मनूतय्त छु धाःगु? उकिं स्वास्थ्य सतर्कता, सुरक्षा व्यवस्था, आम जनताय् सचेतना अभिवृद्धि व स्वास्थ्य सुविधा विस्तार थज्यःगु संक्रमण नियन्त्रणया ज्याय् ई सितिकं छ्वयाच्वनेमते । छु थूपिं धकाः व जनता? भचा भचा पीसीआर परीक्षण यायेगु, भचा भचा तथ्यांक कनेगु । बय्स । उलि हे का यायेमाःगु । अले शंकास्पद अवस्थाय् सितकि तिनि संक्रमण पुष्टि जुल धकाः न्यूज छ्वयाबिउ । मनूत ग्यानाः हे सिइ, आत्महत्या यानाः हे सिइ, कोरोनां सिइमखु ।
— गुलिस्यां गुलिस्यां फेसबुकय् सरकारयात लाथेपाथे धयाहल हँ । सरकारय् च्वनीपिनि लज्जाबोध मदु हँ । छम्हसित हे बाँकि तयेमजिउ उमित । पुलांम्ह सचिब हे जूसां त्वःते मते । हासा दयाः भौ ख्यायेमाः झीसं ।
— झी कमपिं ला ख हे मखु नि । दँय् दसं वइगु खुसिबाः, चलः अले गबलें गबलें थ्यंकः वइगु भुखाय् धइपिं झी गुरुपिं खः । उमिसं झीत थज्याःबलय् गथेयानाः सरकारी सम्पत्ति च्वायेमाः, अले जनतायात गथे यानाः लखय् मिखा कंकेमाः धकाः स्यनाथिकी । का, नेपालय् नं कोरोना भाइरस संक्रमणयात इलय् हे नियन्त्रण, रोकथाम व व्यवस्थापन यायेत माक्व सम्भावना व ई दूगु खः । भचा भचा जक अन्तर्राष्ट्रिय हवाई यात्रुतय्गु आवागमन जुइगु व चीनया वुहान धइगु थासय् थ्व भाइरस फैलेजुइवं हे नेपालय् सामान्य जनता सजग जूगु खः, सरकारयात अथे या थथे या धकाः स्यं वःगु खः । तर झी जक कम चलाख ला ? न्हाय्पनय् कपाय् तयातःगु उमिसं सि हे मसिउ । क्वाराक्वारा हाला जक च्वन । माघ ९ गते मखुला न्हापां संक्रमण खने दूगु? अबलय् धाथें खःका धकाः नियन्त्रण, रोकथाम व उपचार व्यवस्था याःगु जूसा झी मस्तय् मोटर न्यायेत, अमेरिका चाःहिइकेत अले त्यांकिइ स्वथनातय्त ध्यबा दइला? अबलय् सरकारं फूगु तक नं मयानाः जिं स्वये तसकं दूरदर्शी ज्या यात ।
— उकिसं सत्तासीन छपुचःचा मनूतय्गु भिं जुइकेत अज्याःबलय् चां चां स्वास्थ्य सामग्री न्यायेत अले लकडाउन धाधां मनूतय्त लुखाखरु हाचां गायेक मबियाः आः झी थथे मोज यायेखन नि । नोट यायेमाः थ्व खँ । अले थज्याःगु खँ मिडियाय् वःबलय् गथे सरकारं कट्टु हे त्वःताः क्यनाबिल, उलि साहास ला सुं नकचरां नं यायेफइमखु । का थ्व नं नोट या ।
— नेपाल भारत । न्ह्यागु जूसां रोटी बेटी धाल कि सात खून माफ । अनं छाय् छाय् व सलं सः मनूत खुल्ला बोर्डरं धकाः दुहाँ वल नं उमित क्वारेन्टाइनया व्यवस्था यायेमफइगु, दूगु थासय् नं बांलाक्क नयेत्वनेगु व्यवस्था मदइगु, अले पखाः हे तिंन्हुया वंसां लातां केरा स्वःथें सरकारं अथें स्वयाच्वंगु मखु । उपिं हे ला खःनि झीगु आम्दानीया श्रोत । गथे खँ मथूगु धइगु का । नेपालय् बुयावइगु रोग मखु थ्व । थथें पिनें वःपिन्त असंया द्वहँ त्वःतेथें त्वःतूसा धकाः कोरोना बांलाक फैलेजुइ । अले मजुल ला झी मालामाल? अले सुया फुर्सद दु नाकाय् नाकाय् वनाः स्वःवनेगु? थन सिंहदरवारया एसि दुथाय् तयेहयेमालका वा नाकानिकात दक्व । मखुला मारसाब?
— नक्कली सर्टिफिकेट ज्वनावायपिं खःसां ब्वनामतयापिं सां, कानून हे जक ब्वनातयापिं जूसां जिमिसं नं सिउ छु यायेमाल धकाः । कम्तीइ नं दक्व जिल्ला अस्पतालय् पीसीआर परीक्षणया सुविधा थ्यंकेगु, संका दुपिं बिरामीतय् परीक्षणयात सहज यायेगु, अस्पतालय् माक्व भेन्टिलेटर दूगु आईसीयु दयेकेगु, देय् न्यंक दूगु निजी स्वास्थ्य सेवप्रदायकतय्गु सेवा कायेत उमित मूलप्रवाहीकरणय् हःगु सा काम तमाम जुइगु नि । तर अथे लः त्वनेथाय् हे मदुथाय् मनूतय्त यंकाः स्यायेगुलिइ मज्जा हे मेगु का । उकिं ला प्राइभेट अस्पतालयात जिम्मा मबियागु । खँ थुल ला?
— खयेत ला संघीयता, तर स्वनिगः धइगु स्वनिगः हे जुयाच्वन । थन च्वंपिं मनूत फाताफाता पुलाः मसिइतले झीत नयागु सवाः हे वइमखु । उकिं चां चां मनूत थन दुकयाहयाच्वनागु दु । किपुलिं प्वाथय् दुम्हसित दुकायेमखु धाःबलय् जिमिसं तमासा हे क्यनाबिया । अथे हे न्हियान्हिथं सरकारी गाडी व एम्बुलेन्स छ्यलाः थन त्वाः त्वालय् संक्रमित मनूत स्वथनेहयागु दु । उकियालागि झी माननीयपिन्त न्ह्याक्व सुभाय् बिउसां गाइमखु । कन्हय् त्वाःत्वालय् मदिक्क सिथं हःगु स्वये खनकि तिनि जिमिगु मिखा सिचुइका । बरो राजधानी धकाः धयाच्वनीपिं ।
— हानं थ्व नेवाःत छेँखा पतिकं बालं तयाः नइपिं का । थुमित काकेगु थ्व हे मौका खः, अर्थमन्त्रीनं छकः बाः बिइम्वाः धयाबिइवं बालंच्वनीपिन्त थः च्वनाच्वनागु छेँ थःगु हे जूगुथें जुयाच्वंगु दु । आः पुली नि उमिसं बैंकय् ऋणया किस्ता हँ । बालं जकं पुले म्वाः धाःगु का, ऋण ला कलाः मियाः सां पुलेमाली । थथे यानाः ला खःनि थ्व नेवाःचातय्त कजेयायेगु । पत्रकारत दक्व बालं च्वनीपिं जूगुलिं उमिसं पुलेम्वाः धकाः च्वयाबउिगुलिं झन् मज्जा जुयाच्वंगु दु ।
— राहत या खँ छु ल्हायेगु हला । धाथें जिमि म्वहनि न्याःगु धइगु राहत इनेदयाः का । राहत धालकि न्ह्याम्हस्यां न्ह्याम्हसितं न्ह्याक्व नं बिइ दुगु । आफ्नो हात जगन्नाथ धाधां थः पार्टीया कार्यकर्तातय्त, उमि ससःखलः, थःछेँ खलः, ससःकेँहेँयाथाय् तकं तयेजिक्व बियाछ्वया । थःगु छेँय् उलिमछि जाकिबजि, केँ, तरकारी ला उमिसं जिन्दगीइ गबलें थःथाय् खंगु तकं खइमखु । अले जय कोरोना मधासे गात ला?
— आः ला संघीयता । संघीयता माल माल धकाः आन्दोलन याःगु मखुला संविधान च्वयेगु इलय् । का न आः । स्थानीय व प्रादेशिक सरकारत धाःपिन्त थप भूमिका व जिम्मेवारी बियाः क्रियाशील यायेगु धकाः धायेगु तर सिंह दरवारय् झीत चाकरी मयायेकं सिन्का छपु हे उखेथुखे याके मबिइगु । अथे याःसा पिनेच्वंपिं भाजनय् तयातःपिं न्या जुइ जनता दक्व ।
— न रहे बाँस न बजे बाँसुरी धइगु उखान हे दु नि । आः थुलि म्हो जक परीक्षण जुयाच्वंगुया मू कारण पर्याप्त परीक्षण किट व नमुना संकलन यायेगु बट्टा आदि आधारभूत सामग्रीया कमी हे खः । स्वंगू करोड जनसंख्या दूगु देसय् प्रधानमन्त्रीनं सार्वजनिक रूपं हे जनसंख्याया २ प्रतिशत जक मनूतय्त पीसीआर परीक्षण यायेफइ धकाः धयाबिइगु धइगु पराक्रमया खँ खः । दक्व मनूतय् परिक्षण यायेत हे सलंसः दँ मानि । निदँत्या लिपा ला थ्व सरकार हे लासाफांगा ज्वनाः वनेधुंकी । अले मोज मखुला ?
— जिमि सरकार चले याये म्वाःला? का कर पू वा धकाः सूचना जारी यानाबियागु दु । लकडाउन जूसां लुरुलुरु कर पूवमसे गाइला? पसः मचाः हँ, उद्योग बन्द हँ, अफिसय् तलब मबिउ हँ । अथे धयां सुख ला? कर ला पुलेमाल का न्हासं चुयाः सां । मेबलय् उखेथुखे वने मबियासां कर पूवने धालकि न्ह्याम्हं न्ह्याथासं वनेदइगु नियम दयेका । अन महारानीया चःबि हिलेमानि, कार्पेट हिलेमानि, बुरापिं मन्त्रीतय् जिमखानाय् ब्यायाम यायेमानि, कर मकासे जिल ला?
— लकडाउन जुत्तले लकडाउन । आः ला चायेकबियागु दु । ख्वालय् कय्तां चिनाः न्ह्याम्ह न्ह्याथासं वने जिउ । उकिं लँय् मनूतयगु जमघट व भीडभाड अप्वयावल । सार्वजनिक यातायात चाल । पिने जिल्लां मनूत हानं वयेगु लँ चाल । थथे माःगु व्यवस्था यायेगु व संक्रमितया व्यवस्थापन यायेगु ज्या मयासे थःगु जिम्मेवारी पूरा पुरा यायेगु पलेसा अपजस वइगु पाखें बचेजुइत, अर्थतन्त्रयात चलायमान यायेगु धाधां सरकारं श्रमिक, कार्यस्थल व स्वास्थ्य सुरक्षाया प्रबन्ध हे मयासे थथे लकडाउन चायेकेवं सक्रमणय् जोखिम अप्वल । थ्व हे ला खःनि झीत माःगु । कन्हय् छुं धाःसा जनता हाल, उकिं चायेकाबिया धायेगु, आखिरय् सिइपिं धइगु जनता ला खःनि । टेलिफोनय् सुनां सुयातं फोनयात कि व हे न्यनेमयःगु सः छता न्यनकि कोरोना तनावनी धकाः जनता धुक्क ।
— छुं धालकि अर्थतन्त्र धायेगु का । लकडाउनं लथालिंग जूगु अर्थतन्त्रयात प्रत्यक्ष राहत बिइगु ज्याझ्व सरकारं मतः । अले देय्या अधिकांश चिकीधंगु उद्योग–व्यवसाय हानं सञ्चालनय् वइगु अले उत्पादन र रोजगारी सुचारु जुइगु लक्षण हे मदु । थथे जुइगु धइगु भारतं यक्व स्वयाः यक्व सामान झिकेयाकेगु व थःथिति ठेकेदारयात ज्याबियाः झी कमिसन नयेत लुखा चायेकेगु थें खः ।
— अले थथे जुयाच्वनकि तिनि झीसं विश्व बैंक आदियाके हानं ऋण कायेखनी । अले मजुल ला मोज?
मोज? जि दक्व सिया ख्वाः जक स्वयाः मोजं मेचय् फ्यतुनाच्वनम्हसित छकलं ख्वाउँसे च्वनावल । म्वःल्हुयावयागुथें का । लकडाउन जुलकि मनूत वँय् चायेयः धाःगु खःलाकि छु ।
अन खँ ल्हानाच्वंपिं मध्ये छम्ह जुरुक्क दनाः जितः पतिंचां सुयाः क्यन । व हलाहल — सु व पाकःचा? सुनां धयाः वःम्ह? थन झी थः पत्रकारतय्त जक दुका धकाः धयां लाःलाःपिं मनूत दुकाल का । सुनां धयाः दुकाःगु वयात?
जितः इक्कुसे च्वन । का मजिल थनं बिसिउँ वनेमाल धकाः मेचं दनेत्यनां ला सुरुवाः प्याःगु चाल । इमाःसा । सुनां प्याकल? जि गय् थन लखय्? का, उइमअबु । ह्वासाक्कका नवःगु । छु थ्वः ।
का स्यात । जि ला लासाय् हे तिनिका । च्वनां च्वने मजिइक नवयेक जिं ला थन हे यात खनीका । चबिइ वने धाःम्ह ला जिं म्हगसय् सिंह दरवार थ्यन खनीका । आः कलाःचां तुफिं मुइकीगु जुल भगवान ।
Published in Naali Monthy 2020 08
