20160429 झीगु सम्पदा, उमिगु मतिना

राजेन मानन्धर

बिल माक भाजुयात म्हसिउगु थौं मखु । झिंछदँ न्ह्यः हे जिथाय् छेँय् वयाः च्वनावनेधुंकूम्ह व । योकोहामाय् जूगु एस्पेरान्तो महाधिवेशनय् नं नापलाना वयात जिं । व भियतनामी रेष्टुरान्टय् च्वनाः विश्व बौद्ध गतिविधिया बारे खँ मुइकाच्वनागु । अबलय् धाःगु ला खः वं, वं छु मसिउ संस्कृत बौद्ध सुत्रयात एस्पेरान्तो भासं भाय् हिलागु धकाः, खःथें मखुथें जक च्वंगु । खःगु खँ खःगु धकाः सिलकि हे जक खःथेंच्वनीगु जुयाच्वन का । 

थी थी खँ जुयाच्वनी वलिसे नेटय् । छकः हानं नेपाः वयेगु खँ कंगु वं । अले वल व उकुन्हु, जापानया मेम्ह विद्वान यानो मिचिओ भाजु ज्वनाः, निम्हं अनया क्योतो विश्वविद्यालयया शोधार्थीतकथं । वज्र होटलय् च्वनाच्वना धाल, उमि उमिहे छुस्याबहाः व मेगु गन छथाय् वनाः थनया बौद्ध वास्तुकलाया अध्ययन नं यात, नेवाः बुद्धधर्मया आःया अवस्थाया बारे जानकारी नं मुंकादिल । गनं संरक्षण खन, गनं दुर्गति खन ।

म्हीग वयागु होटलय् वनाः नापलाना । न्हापा नापलानागु यक्व ला ल्वः हे मनेधुंकल । न्हापा वःबलय् हे बुद्धधर्मय् स्नातकोत्तर यानाः अबलय् नेपालय् वयाः थी थी ध्यान शिविरय् च्वनावंम्ह । नापलायेवं हे नेपाःया बौद्ध वृत्तया बारे तताः दृष्टिकोणं खँ जुल – थेरवाद व नेवाः बुद्धधर्मया आःया अवस्थाया बारे । जिगु थेसिस, भिक्षुणी, गृहस्थ वज्राचार्य, नेवाः बौद्धतय्गु जातप्रथा अले जागिर नयेत बुद्धधर्म ब्वनीपिं विद्वानतय्गु बारे नं । गबलें वय्कः आलोचनात्मक जुइ गबलें जि । सत्ययात सत्यया रुपय् कायेगु क्षमता वय्कःयाके दु, अले विश्लेषण यायां व्यवहारिक नं जुइ, थज्याःगु अवस्था अन नं दु थन नं दु, थ्व जिपिं निम्हस्यां बांलाक थू । 

वय्कलं थन थुपालय् वयागु हे मुख्य यानाः थनया प्राचीन ग्रन्थतय्गु अध्ययन यायेत जूगुलिं राष्ट्रिय अभिलेखालयय् वनागु अले आः आशा सफूकुथिइ वनेमाःगु उकिं जिकय् ग्वहालि फ्वनागु कनादिल । जिं जितः थुलि ग्वहालि याये दयाः भाग्यमानि हे तायेका, खला जितः भाग्यभिग्य धयाच्वनेगु यःगु मखु । 

वय्कलं न्यादिल, “अन ला ग्रन्थया फोटोकपि कायेत न्हय्सः डलर पुलेमाः धाल, थिकय् मखुला?” जितः ला खुँ ज्वंथें ताल । गुलिं जिं आशा सफूकुथि हे जिमांया क्वसः थें फुँइ यानाजुइ, तर थ्व धाःसा जिं मसिउ । न्हापा ला नांजकया ध्यबा कयाः दक्वसित अनया धुकू उपलब्ध यायेगु याः धाःगु न्यनातयागु, जिं गबलें अथे पुरातात्विक ग्रन्थ कयाः ब्वनेनंगु मखु । प्रेमबाःनं अपाय्जि सफूकुथि ध्यबा कमेयायेत ला दयेकूगु खइमखु धइगु जिगु विश्वास । 

जिं खिउँथाय् चागलं कयेका, “जिं नं थ्व बांलाक मसिउ । उलिमछि ला खइमखु । थ्व ला ध्यबा कमेयायेत मखु, अध्ययन याइपिन्त अःपुक्क उपलब्ध यायेत हे नीस्वनातःगु । तर जुइफु, न्हापा नं न्यनागु, अनया ग्रन्थया प्रतिलिपि कयाः आर्थिक लबः कायेत स्वःगुलिं वितरण सिमित याःगु जक जुइ । कन्हय् हे सिइ दइ ।”

क्वःछिनाथें म्हिगः नभेम्बर २३, २०१५ कुन्हु जिं वयात आशा सफूकुथि क्यनेयंकेगु भाला जिगु । जिं यंका । खयेत ला काशिनाथ सरयात नं नापलाये धयाच्वंगुलिं अन हे झायेत इनाप यानागु, तर वय्कःया इलं मलाःगु दिनय् जूगुलिं व सम्भव मन्त । 

न्यय्दँति जक दुम्ह बिल भाजु व ख्वीदँ पुलेधुंकूम्ह यानो भाजुयात कुथि झिंछताः मजुइकं मचाइगु जूगुलिं पलख विजयासलय् यंका । अनया हरेक चिजं वय्कःपिन्त आकर्षण यात । उमिसं न्हापा ब्वनातयेधुंगु, वा गनं म्हगसय् खंगु थासय् थ्यंथें लय्ताल उपिं । न्यनाजक तःगु खँत दक्व मिखाया न्ह्यःने वःगुथें तायेकल । जिं सिउगु छतानिता खँ कनाबिया । नेवाःतय्गु बौद्ध विहारय् बुद्धधर्म व हिन्दुधर्मया चिं न्ह्यइपुक्क छम्हूचिनाः कलाया मार्फत धर्म इनीगु झीगु तीर्थस्थल व । ध्याक्वय् लाःगु, चिकनं प्यानाच्वंगु, वथंगःगु ल्वहँपतिं उमित काचाक्क हे सालीगु । पतिंचां थियाः थियाः अःपुक्क ब्वनी प्रचलित नेवाः आखलं च्वयातःगु व ऐतिहासिक “झीगु” दस्तावेजत । 

अनं वना जिपिं सीघलय् । छगू हे थासय् नेवाः बुद्धधर्म, हिमालयन बुद्धधर्म व थेरवादया विहार दूगु अनुपम थाय् व । अन छखिनाच्वंगु न्हूगु पुलांगु, झीत खंक मखंक लुफिं हाकीगु तःधंगु चीधंगु मूर्तितय्सं जिमित लसकुस यात । अन नं च्वय् च्वंगु निगू शिलालेखं उमित आकर्षण यात । काचाकाचां संवत् माली, गुलि पुलां धकाः हिसाब याइ, ओहोसा धकाः लय्ताइ, उलि पुलांगु अभिलेख थम्हं ल्हातिं थियाः स्वयेखन धयाथें मुसुं न्हिली । अध्ययन याइपिन्त झीथाय् ध्याक्वय् ध्याक्वय् ज्ञानया भण्डार दु । 

उमित आशा सफूकुथि स्वये आय्बुइधुंकल । जिं कनायंका, थ्व बासः दँ पुलांगु सुयागुं नेपालभाषाया द्यःगः दयेकेगु म्हगस खः । आः ज्वलय् खनेदयाच्वंगु दु, छगू ऐतिहासिक भाषिक संस्था च्वसापासा, मंकाः सफू धुकू, विशेष यानाः भाषाह्यमिपिन्सं भाषाख्यलय् छुं यायेत नीस्वनातःगु मंकाः धुकू अले थःगु हे प्रेस दूगु सन्ध्याटाइम्सया मंकाः केन्द« जुयाः धकाः । 

लिबात धाधां आशा सफूकुथिइ थ्यन । पिनेंनिसें उमि क्यामरातय् लिमलात । भचा लिबाइ धयादीम्ह शरद्दाइ नं थ्यंका च्वने धुंकल खनी । थ्यनेवं वय्कःपिन्सं थम्हं जापानय् हे इन्टरनेटय् अनया ग्रन्थ धलः स्वयाः टिपेयानाहःगु जिमित थ्व थ्व सफू ब्वनेमाल धकाः नां धलः न्ह्यने तयादिल । अथे म्हगसय् खंगु खँ नं ज्वलय् लुइके फइला? अन ला जुल का अथे हे । वय्कःपिन्सं अनया चिकिचापाःगु निवेदनय् थःगु म्हसिकानिसें थम्हं स्वयेत वयागु सफूया ल्याः नं च्वयाः न्ह्यःने तयादिल । शरददाइ व विमलं कम्प्युटरय् डिजिटल प्रति चायेकाः उमित मेचय् फ्यतुकल । 

जि लिउने च्वनाः वय्कःपिन्सं सवाः काकां प्रचलित नेवाः आलखं च्वयातःगु ज्योतिष व नवग्रहया सफू सललल ब्वनादीगु स्वयाच्वना । जि छकः छकः कम्प्युटरया स्क्रिनय् आखः ब्वने, छकः छकः उमिगु ख्वाः स्वये । न्ह्यइपुसे जकं च्वनाच्वन जितः । झी झिंस्वंगू लाख मध्ये थथे नेवाः आखः ब्वनेसःपिं नेवाःत ग्वःम्ह दु जुइ धकाः कल्पना याना । यक्व नवायेम्वाःम्ह यानो भाजुं नोटकापिइ ल्ह्ययाच्वन, बिल भाजुं ला थःगु ल्यापटपय् तप्यंक हे रोमनं टाइप यानादिल, व नं डाइक्रिटिक चिंत न्हापं तयाः हे । 

यानो भाजुं थः न्ह्याबलें नेपाः वयाच्वनेगु सम्भव मदुगुलिं थन दूगु ग्रन्थया डिजिटल प्रतियात इन्टरनेट मार्फत हे न्यानाकाये दुसा जिउ धइगु मन्तुना ब्वयादिल । 

जितः मतिइ वयाच्वन, थज्याःगु अमुल्य ग्रन्थत उलिउलिमछिस्यां दुखयानाः संरक्षण जुयाच्वन, डिजिटाइजेन न्हापं । दक्वस्यां ब्वने दयेमाः धकाः हे डिजिटल प्रति मियानं च्वन । तर सुं चंखम्ह विद्वानं थनया प्रति यंकाः जिं हे लुइकागु धकाः रिकार्डीया नेवाः–इटालीभाय्या शब्दकोशथें प्रकाशित यानाः थिकय्गु भावं बजारय् हल धाःसा छु जुइ ? जिं स्वये थनया डिजिटल प्रति पितबिइबलय् हुइमजिइक वाटरमार्क तयाः जक बिइमाःथेंच्वं । खला थन मसिउपिं मदु, दक्वं सिउपिं हे खः । 

पलख जायेवं नारानदाइयागु च्या वल । वय्कःपिन्सं आः थ्व दक्व थन हे ब्वनाः क्वचायेके मफइगु जूगुलिं थःथःगु थ्यासफूया डिजिटल प्रति कयादिल । आकिवं थ्व दक्व अध्ययन यायेत लां लां हे थन च्वनेगु इच्छा नं प्वंकादिल । खँय् खँ जुयाच्वन । झीके दूगु पञ्चाङ्गया प्वः न्ह्यने तयाबिल बिमलं । विशेष रुपं ज्योतिष विद्याय् रुचि जूपिं जुयाः वय्कःपिं लय्ताल । यानो भाजुं ला थम्हं हे पञ्चाङ्गया प्रोग्राम दयेकादीगु जुयाच्वन, सितिकं डाउनलोड यानाकायेजिउगु । नेपाल संवत्या खँ जुल – थ्व, गा, अनला अले सुद्र्यः लूगु ईयात उगु दिंया तिथि नालेगु नेवाः चलनया बारे नं । न्हूदँ नेसं ११३६या छगू छगू प्रति नगुमाः नं वय्कःपिन्त लुमन्तिया चिं जुल । 

अन हे न्ह्यनेसं दूगु नेवाःभाय्या पत्रपित्रकात सन्ध्याटाइम्स, पेजथ्री, लहनाया लिसें नेवाः आखःया लुँआखः व लिपिपौ नं न्ह्यनेतयाबिया । 

शरददाइनं उमित तलय् यंकाः अन सुरक्षित कथं स्वथनाःगु न्याद्वः स्वयाः मल्याक नेवाः भाय् व मेमेगु भाय्या बुद्धधर्म, हिन्दुधर्मया लिसें साहित्य, ज्योतिष, इतिहास, कला इत्यादिया सफूत तयातःगु सिँया दराजत नं क्यनादिल, लिसें भ्वंया बाकसय् तयातःगु तापौत नं । बिल भाजुं अनया सफू धलः छगू नं न्यानादिल ।

थन स्यूचो ताकाओका, बुद्धिष्ट लाइब्रेरी, टोयोटा फाउन्डेशन, इयान आल्सप, नाओको ताकागि, बेरी मय्जु व मेमेपिन्सं थ्व सफूकुथि धस्वाकेत ग्वहालिया खँ जुल । यानो भाजुं थन दुर्लभ ग्रन्थया थज्याःगु वैज्ञानिक ढंगं जुयाच्वंगु संरक्षणया तारिफ यानादिल । थुकिया निंतिं जापानी व मेमेगु संघसंस्थां यानावयाच्वंगुया सराहना नं वय्कलं यानादिल । 

न्हाचः तिनि बिल भाजुं नेवाः भाय् सयकेमास्ति वल धायादीगुलिं पिने मंकाः सफूधुकुतिइ ज्वजलपा धइगु नेवाः भाय् स्यनीगु सफू छगू न्याका । इलं मलाःगुलिं तलय् वने मखनीगु जुल । 

लँय् नेवाःत, नेपालभाषा साहित्य व भाषा आन्दोलनया पलख खँ जुल । भचा भचा ला ब्वनातःगु दु उमिसं । जिं बिल भाजुयात न्हापा नेवाः भासं साहित्य सिर्जना याःगु कारणं जेलय् च्वनेमाःपिं अले न्हूदँया भिंतुना धाःगुया कारणं पुलिसया कथि नयेमाःपिनिगु खं छतानिता कना । 

बिल भाजुं धयादिल,“थःगु हे परिश्रमं थःगु मांभाय् व सम्पदाया संरक्षण यायेगु ज्या थुलि तक जुइगु धइगु तसकं बांलाःगु खँ खः । तर थ्व ख्यलय् यक्व स्वयाः यक्व ल्याय्म्हल्यासेपिन्त हयेमाःगु दु, उपिं मदयेकं थज्याःगु ज्याय् निरन्तरता दइमखु । थ्व खँ गंभीर जुयाः बिचाः यायेमाः ।”

Published 20160429 in Sandhya Times