20160220 चिनाखँ स्लाय्म व नेपालभाषा साहित्य

राजेन मानन्धर

न्ह्यखँ ः

चिनाखँ जिगु लागा मखुसां छम्ह ब्वमिया नातां चिनाखँ थथे जुइमाः अथवा थज्याःगु चिनाखँ जितः यः धइगु छगू रुचिगत अवधारणा दयाच्वनी । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आः चिनाखँ यक्व धयाथें पुलां पहलं जक च्वयाच्वंगु खनेदु । नेपालभाषाया साहित्य खालि पुलां पह जक यक्व जुल, समसामयिक न्हूगु धारयात लिलाके मफयाच्वन धइगु बिचाः नं झीथाय् वयाच्वन । खनं आः च्वयाच्वंपिं अधिकांश कविपिनिगु विषय, शैली व प्रस्तुतिकरण थौंया मिखाकुलिं पुलांगु खनेदयाच्वन । थज्याःगु अवस्थाय् झी नं छम्हनिम्हस्यां झीगु साहित्य अथे जुइमाल, वा अथे मजुल धकाः शिकायत यायेगु जायज नं खः ।

पश्चात्य जगतं चिनाखँ वा साहित्य ख्यलय् हे यानावयाच्वंगु प्रगति, विकास वा परिवर्तन झीसं स्वयाजक वने तकं थाकु, उमिसं याःयाःथे छकलं यायेगु धइगु ला गन । तर परिवर्तन मवसे मगाः । थज्याःगु ज्या पुलांपिंपाखें सम्भव जुइ तसकं थाकुलिं न्हूपिन्त उमित लँ जक क्यनाबिइफत धाःसा उमिसं थुखेपाखे पलाः न्ह्याकीगु संभावना दु । नेपालभाषा काब्यख्यलं विश्व साहित्यय् जुयाच्वंगु, खनेदयाच्वंगु स्लाय्मया धारलिसे परिचित जुइमा धकाः थ्व बःचाहाकःगु आधारपौ न्ह्यब्वयाच्वना ।

स्वलाति न्हयः छम्ह नेपाली कवि मय्जुया कवितावाचनया भिडिआ फेसबुकया नेपालभाषा साहित्य पुचलय् तयाबिइवं मार्फत नेवाः साहित्यकारपिनि दथुइ छुं छुं साहित्यकार व ब्वँमिपिन्सं थ्व विषयय् चासो क्यनादिल । वयांलिपा नेवाः अनलाइन पत्रिका नेवाः दबू डटकमय् छपु लेख च्वयेवं थुकिया बारे हनं छकः न्यनेकने जुल । आः थुकियाबारे छकः नापं च्वनाः सहलह ब्याकेमाःगु खनेदया छिकपिनि न्हयःने दंवयाच्वना । स्लाय्म धइगु छु खः, गज्याःगु खः, छाय् थुकिया चर्चा जुयाच्वन धकाः बःचाहाकलं कुलेगु हे थ्व आधारपौया उद्देश्य खः ।  

परिचय ः

दकलय् न्हापां थ्व कविता स्लाय्म (उयभतचथ कबिm)या बःचा हाकःगु परिचय बिइगु आवश्यकता ताया । चिनाखँ स्लाय्म धइगु छगू कथंया कवि सम्मेलन ÷ प्रतियोगिता खः गन कवितय्सं थःगु मौलिक कविताया बाचन याइ । उमिगु बाचन वा प्रस्तुतिकरणयात अन स्वयाच्वंपिं दर्शकत व जजतय्गु प्यानलं निर्णय याइ ।

स्लाय्म धइगु अंग्रेजी खँग्वःया सामान्य शाब्दिक अर्थ ध्याम्म खापा तिइगु वा भौंक बस्वायेगु खः । थन नं थ्व शायद थ्व चिनाखँ विम्ब इत्यादिया ग्वहालि कयाः चाःहिइका धायेगु पुलांगु परम्परायात त्वःताः गथेखः अथे हे तप्यं शव्दं प्रहार यायेगु न्हूगु तरिकायात अवलम्बन याइपिं जुयाः थ्व अर्थलिसे स्वापू तयाः हे थुकियात साहित्य ख्यलय् छ्यःगु जुइमाः ।  

स्लाय्मया इतिहास ः

अमेरिकन कवि मार्क स्मीथं सन् १९८४या नभेम्बरय् शिकागोया गेट मि हाइ लाउन्ज धाःथाय् दकलय् न्हापां चिनाखँ स्लाय्म यात । जुलाई १९८६य् थ्व ग्रीनमिल ज्याज क्लबय् स्थायी रुपं न्ह्यात । अगस्ट १९८८य् न्यूयोर्क सिटीया नुयोर्कन पोएट्स क्याफेय् बोब होल्मनं दकलय् न्हापां चिनाखँ स्लाय्मया आयेजना यात । थुकथं स्लाय्मया चलन अमेरिकाय् न्यनावन । १९९०य् फोर्ट मेसन, सान फ्रान्सिस्कोय् न्हापांगु राष्ट्रिय चिनाखँ स्लाय्म जुल । अन सिकागो, सानफ्रान्सिस्कोया टीम व न्यूयोर्कया छम्ह कविं ब्वति काःगु खः । अले ला मनूत मुकं स्ल्याय्म कवि जक नं जुइगु यात, उमिगु ज्या हे थाय् थासय् वनाः अज्याःगु स्लाय्मय् थःगु चिनाखँ बाचन यायेगु । 

२००१या सेप्टम्बर ११य् आतंकवादी हमला जुइवं अज्याःपिं कवितय्त प्रभावित यात । अबलय् उपिं गनगन च्वनाच्वंगु खः अन हे थात । अले उमिसं आतंकवादयात थःगु विषय दयेकल ।

थौंकन्हय् स्लाय्म ः

कवित ईया धालय् न्ह्यायेसल । थज्याःगु ज्या अमेरिकाय् व मेमेथाय् नं दँय् दसं राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय रुपं जुयाच्वंगु दु । २०१४य् अन राष्ट्रिय चिनाखँ स्लाय्म जुल गन ७२गू प्रमाणि पुचलं न्यान्हु बिक प्रतियोगिताय् ब्वति काल ।

अष्ट्रेलियाय् वार्षिक स्लाय्म सिड्नी अपेरा हाउसय् जुइ । तोक्यो पोएट्री स्लाय्म हिल्टन होटल शिन्जुकुइ् जुइ । भारतय् देलही पोएट्री स्लाय्म दु । उकिं फेब्रवरी १३कुन्हु श्रुती चौहानलिसे वर्कशप यात । मार्च १३ कुन्हु केन्याय् पोएट्री स्लाय्म अफ्रिका जइ । आः २०१६या विश्व चिनाखँ स्ल्याय्म न्यूयोर्कया ब्रुकलिनय् मार्च ९ निसें १२ दुनेजुइत्यंगु दु । थुकथं लगभग हरेक देसय् आः स्लाय्मया लहर वयाच्वंगु दु ।

स्लाय्मया स्वरुप ः

साधारणतयाः स्लाय्मय् कवितय्त आयोजकं दर्शक अले निर्णायक ल्ययाः सःती । निर्णायक त न्याम्ह वा स्वम्ह जुइफु, अले उपिं कवि हे नं मखयेफु । हरेक कविं अने थःगु चिनाखँ न्यंकी । निर्णायकं चिनाखँयात उमिगु हिसाबं ल्याः बिइ – थन थःथःगु तरिका दयाच्वने यः ।  थाय् अनुसार थ्व नियम पानाच्वने नं यः । सु न्ह्यःने वन, सु मवन क्वःछिइ, अन्तय् छम्हसित त्याम्ह धकाः घोषणा याइ । थुकिया प्राविधिक पक्षयात कुलेगु थन कुतः मयाना । गुगुं स्लाय्क ओपन वा न्ह्याम्हं वनेजिउगु जुइसा गुगुं धाःसा सःतातःपिं कविपिं जक वनेगु जुइ । अले थीम स्लाय्म धकाः छगू बियातःगु विषयय् चिनाखँ धायेमाःगु नं व्यवस्था दइ । गनं गनं मदयेधुंकूपिं कविपिनिगु चिनाखँ बाचन यायेगु नं याः । यक्व धयाथें चिनाखँ स्वंगू मिनेटं सिधयेकेमाः । 

गनं थज्याःगु ज्यायात ओरल पोएट्री, परफोर्मेन्स पोएट्री व स्पोकन वर्ड पोएट्री नं धाइ । थ्व सन् १९४० पाखेया अमेरिकाय् ब्वलंगु बीट पोएट्री व फ्रान्सय् च्वनीपिं हाकुपिं कविपिनिगु नेग्रिच्यूड आन्दोलनलिसे नं सतिइ । 

स्लाय्मय् चिनाखँ ः

स्लाय्मय् चिनाखँया विविधतायात स्वीकार याइ । थन वाचकया सः, शैली, साँस्कृतिक परम्परा अले च्वयेगु व प्रस्तुति यायेगु तरिका नं विविध जुइ । गनं थ्व हिपहम संगीतलिसे सतिइ, गुम्हं डब पोएट्री वेस्ट इन्डियन संस्कृति लिसे स्वाःगु तालगत व राजनीतिक विधालिसे सतिइ, गुम्हं अन्यानुप्रासमदुगु वर्णनात्मक तरिकां बाचन याइपिं दु । गुम्हं सामान्य कथं वाचन याइ, गुम्हस्यां सःया लिसें प्याखंपाः नं काइ । 

चिनाखँ स्लाय्मया छगू उद्देश्य धइगु हे छगू स्थापित प्राधिकरणयात चुनौति बिइगु खः, गुम्हस्यां साहित्यया मूल्य थथे हे जुइमाः धकाः स्यनाच्वनी । अथे धइगु हे सुयातं चिनाखँया गुणस्तरया निर्धारक मदयेकेगु खः । अन हरेक दर्शकं नं न्यनागु भरय् थःत यःम्ह कवियात त्याकी । उकिं थज्याःगु प्रतियोगिताय् समालोचक, निर्णायक व दर्शकया भेद ल्यनाच्वनीमखु, दक्वस्या समान अधिकार दइ चिनाखँयात बांलाः व बांमलाः धायेगु । उकिं ला थुकियात काव्यया प्रजातान्त्रिकरण नं धाः । 

विशेष यानाः थ्व आः किशोर–किशोरी वा टीनएजर्सतय्गु आत्म–प्रकाशनया चल्तीगु माध्यम जुयाच्वंगु दु । उकिं थज्याःगु स्लाय्म चिनाखँ वर्कशपत अज्यापिं किशोर–किशोरीतय्गु निंतिं जुयाच्वनी । उमिगु इच्छा, भावनाया अभिव्यक्ति यायेत अःपूगु माध्यम थ्व जुयाः हे युवातय्सं थुकिइ रुची क्यनाच्वंगु जुइमाः । 

चिनाखँ स्लाय्म व स्लाय्म चिनाखँ ः

खतुं स्लाय्म कविता धइगु छुं विस्कं विधा मखु । च्वय् धायेधुन, स्लाय्म धइगु छगू कथंया प्रतियोगिता खः । थन कवि मखुपिन्सं तकं निर्णय याइ । थुकिया अर्थ धइगु कवितायात दक्वस्यां ब्वति कायेजिउगु दयेकेगु कुतः खः । अथेसां थुइकं वा मथुइकं स्लाय्मय् ब्वनेगु थज्याःगु चिनाखँयात आः वयाः स्लाय्म चिनाखँ धकाः तकं धयाहःगु दु । अर्बन डिक्सनरी डट कमं ला स्लाय्म चिनाखँया परिभाषा हे दुथ्यात, गुगु थुकथं दु ः स्लाय्म चिनाखँ धइगु काव्यया छगू प्रकार खः, अन मनूया व्यक्तिगत बाखं व÷वा संघर्षयात साधारणतयाः तीव्र आवेशपूर्ण शैलीं व्यक्त याइ । तसकं शक्तिशाली, इमानदार व प्रभावशाली । अले मेकथं थ्व मब्वनीपिनिगु दथुइ ब्वलनाच्वंगु काव्य खः। थ्व इमानदार व बांमलाःगु काव्य खः । स्लाय्म कवितय्सं ततःसलं हालकि उमिगु काव्य बल्लाइ धाइ । 

स्लाय्म चिनाखँया रुप ः

अथे धायेबलय् स्लाय्म कविता (स्लाय्मय् ब्वनेगु चिनाखँ) धइगु चिनाखँया छगू विशेष रुप वा उपविधा जुइम्वाःल । अथेसां थज्याःगु चिनाखँ अन ब्वनेबहजूगु जुइत छगू कथंया जूसा बांलाः । अथे जुयाः स्लाय्मय् वनेगु कविता थथे जुइमाः धकाः धयातःगु दु पावरपोएट्री डट ओर्गं ः

१. कविता मौलिक जुइमाः 

२. स्वंगू मिनेट दुने धायेसिधइगु जुइमाः 

३. साधारण व धायेअःपूगु जुइमाः । न्हापां न्यनाखतं हे श्रोतां थुइगु जुइमाः । न्यंकःवने न्ह्यः थः पासापिन्त न्यंकाः थू मथू प्रतिक्रिया काःसा बांलाः । विषय ल्ययेबलय् नं मनूतय्गु जीवनलिसे स्वाःसा जिउ, गथेकि, सम्बन्ध, राजनीति, धर्म, असुरक्षा, परिवार व सामाजिक मुद्दात आदि । कवितां छगू स्पष्ट सन्देश बिइमाः ।

४. तालबद्ध अले आवेशपूर्ण जुइमाः । कविताय् ताल दयेमाः गुकियात आवेशपूर्ण प्रस्तुतिमार्फत क्यनेफयेमाः । थुकिं श्रोतायात भावपूर्ण दयेकी । कविताया विषयवस्तुया लिसें कथेयानाः बाचन यात धइगु नं महत्वपूर्ण जुइ । 

५. थःगु कवितायात मल्टिमिडिया दयेकाः न्ह्यब्वयेफु । अथे धइगु भिडिओ दयेके, रिकर्ड याये (पृष्ठभूमिइ संगीत नं छ्यलेफु), पावरप्वाइन्ट दयेके (किपा नं तयेजिउ), थ्व मध्ये निगू स्वंगु मिडिया नापं छ्यले नं जिउ, छपु कविता छगू बःचाधंगु म्यूजिक भिडिओथें हे नं जुइफु । 

आन्दोलनया रुपय् स्लाय्म ः

चिहाकलं धायेगु खःसा स्लाय्म धइगु १९९०या दशकया छगू तसकं महत्वपूर्ण व सशक्त काव्यिक आन्दोलन खः । थुकिं अबलय्या जनतातय्के चिनाखँ न्यंकेगु छगू न्हूगु उत्साहया सञ्चार यानाबिल । थुकियात अप्वःधयाथें युवा पुस्ताया कवितय्सं ययेकल । थी थी पृष्ठभूमिं वःपिं युवातय्गु निंतिं थ्व जातीय, आर्थिक व लैंगिक विभेद व अन्याय आदि समसामयिक घटनाक्रम व विषयवस्तुइ थःगु खँ वा बिचाः जोडदारकथं तयेगु दबू जुयाबिल । थुकियात उमिसं पद्यया प्रजातान्त्रिकरणया छगू लँपुया कथं तकं काल । मेगु भासं धायेगु खःसा थ्व परम्परागत वा शास्त्रीय साहित्यया विरुद्धया पलाः खः, थन भाषा, शब्द, विषयया बन्देज दइमखु, धायेमास्तिवःगु खँ न्यनामिपिनिगु ख्वालय् धयाक्यनेगु अभिव्यक्तिया स्वतन्त्रता दइ ।

अन छ्यलातःगु भाय्, विम्ब, प्रतीक, रोमान्स, प्रकृतिप्रेम वा शास्त्रीयताया ल्याखं मखुकि कविया विचार, शब्द, जोश, ढंग व प्रस्तुतिकरणया शैलीया कारणं न्ह्यःनेलाइ । उकिं छपु चिनाखँयात थ्व स्लाय्म पोएम धायेगु स्वयाः पोएट्री स्लाय्मय् दुथ्याःगु चिनाखँ धकाः धाःसा बांलाइ । मेकथं धायेगु खःसा पोएट्री स्लाय्म धइगु छगू प्रतिस्पर्धा खः, गन कविपिन्सं थःगु मौलिक कविता पाठ याइ (अप्वःस्यां ला भ्वं मस्वसे हे)। चिनाखँ विद्वता जक मखु मिखाय् बुयावइगु विद्रोह, असन्तोष, वितृष्णा व घृणा न्हापं चिनाखँया शब्द जुइ । वयागु वक्तृत्व शक्ति, भाव, ख्वाःया अभिव्यक्ति, म्हया भाय्, नाटकीय प्रस्तुतिकरण इत्यादियात नं दापू दयेकी । थज्याःगु प्रस्तुतियात विविन्न कोणं दानाः दकलय् च्वय् सु वन धकाः हिसाब याइ । अमेरिकाय् दँय्दसं थज्याःगु चिनाखँ स्लाय्मत जुयाच्वनी । न्हापान्हापा थज्याःगु हे चिनाखँयात परफोरमेन्स चिनाखँ नं धाइगु खःसा व स्वयाः न्ह्यः विशेष यानाः वेष्टइन्डियन तय् थज्याःगुयात डब पोएट्री धाइगु खः ।

स्लाय्मया आलोचना ः

दक्वसित दक्वं ययाच्वनीमखु । चिनाखँ स्ल्याय्मयात गुम्हं गुम्हं समालोचकतय्सं तसकं मयेकू । उमिसं थथे साहित्ययात प्रतियोगिता मार्फन निर्णय यायेगुयात मययेकू । थुकियात बेकार, अर्थहिन व कलाया मृत्यु तकं धाल । गुलिस्यां धाःसा कला व प्रतियोगिता पाय्छि मखु, थथे जुलकि साहित्य नं अमेरिकन आइडलथें जक जुइ नं धाल । 

नेपालय् स्लाय्म ः

नेपालय् नं स्ल्याय्मया लहर वयेधुंकूगु दु । विशेष यानाः अमेरिकी दुतावासया ग्वहालिइ डिसेम्बर २०१०य् अमेरिकी स्ल्याय्म कवितलिसे क्युहोते कोभं छगू ज्याझ्वः यायेवं थ्व थन दुथ्याःगु जुल । आः वर्ड वारियर नामं छगू पुचः स्वनातःगु दु, थथे कविता कंजुइपिनिगु । उमिसं स्कुल स्तरीय स्लाय्म प्रतियोगिताया आयोजना याः । जनवरी २०१६य् उमिसं ज्ञानकुञ्ज स्कुलय् १३दँ निसें २५दँयापिं ७०म्ह युवातय् दथुइ स्वन्हुयंक वर्कशप याःगु दु । वंगु फेब्रुवरी १४कुन्हु हे नं बखुन्डोलया छगू रेष्टुरान्टय् थज्याःगु काविता बाचनसहितया छगू ज्याझ्वः जुल । 

नेपालभाषाय् स्लाय्मया प्रवेश आवश्यक खः ला?

च्वय् धयाथें नेपालभाषाया काव्य ख्यः तसकं पुरातन शैली न्ह्यावयाच्वंगु यक्वस्यां अनुभव यानाच्वंगु दु । गुलिं पूर्वीय साहित्य सिद्धान्तकथंया शास्त्रय् उल्लेख जूगु बिम्व त्वःते मफुपिं, गुलिं हाइकु, मुक्तक, गजलय् तक्यनाच्वंपिं, गुलिं पीदँ न्ह्यः दुतवःगु नःलि कविताया लँपुइ वनाच्वंपिं जक खनेदयाच्वंगु दु । अज्याःगु विधाया थःगु महत्व दु । तर थौंया पाठक व श्रोतां मालाच्वंगु व मखयेफु, उकिं थौंया ईया मागयात सम्बोधन मयाःगु जुइफु । थौंया पाठक वा श्रोतायात सन्तोष यायेगु खःया आःया नेपालभाषा काव्य ख्यः विश्वय् न्ह्यावयाच्वंगु धारलिसे परिचित मजुसे मगाः । जुइत ला विश्व काव्य ख्य तःकथं विकसित व व्यापक जुइधुंकूगु दु । उकिइमध्ये स्लाय्म छगू लँपु खः धकाः तायेकाः नेपालभाषा कविपिन्सं थज्याःगु कथंया कविता च्वयाः स्लाय्म यायेमाःगु खनाच्वना । 

नेपालभाषा साहित्यय् नं स्लाय्म चिनाखँ (स्लाय्मय् कनीगु थज्याःगु चिनाखँ) वयेमाल धइगु आवश्यकता महशुस जूगु दु तर स्वभाविक खः, माल धायेवंतुं गनं वयाः च्वंवइगु मखु, झीसं हे दयेकेगु खः । झीके छु दु व झीसं दयेकागु खः । छु मदु, व दयेके मफुगु खः । 

खय् भाय्यापिं कविपिन्त छगू संस्थां वर्कशप हे यानाः ट्रेनिङ बियाः सार्वजनिक स्थलय् अज्याःगु कविता ब्वनेत तयार याःगु दु । झी नं अथे गनं सम्भावना मालेमाःगु दु । मखुसा, अथे झीगु लागि सुं मदइगु खःसा उपाय झी दुने हे नं लुइफु । थथे धइगु झी दुने हे सःपिन्सं हे मसःपिन्त स्यनाबिइगु आवश्यकता दइ । अथवा, झीगु भाय्या प्रकृति, झीगु समाज, झीगु राजनीतिक, सामाजिक व साँस्कृतिक मुद्दायात झीगु हे कथं ल्हवनेत स्लाय्मय् वइगु थज्याःगु शैली झीसं हे विकास यानाः झी पाठकपिन्त बिइफइगु संभावना झीके दु । 

हं धाःम्हस्यां खापा खनेथें जुइ, तर सुं थ्वपाखे ज्ञां दुपिं दुसा न्ह्यचिलाः हे थुकिया बारे दुग्यंक कनाः निन्हु–प्यन्हुुया वर्कशप हे यानाः न्हूपुस्तायात ध्वाथुइका बिइमाःगु दु । उकिया लागि नेपालभाषा ख्यलय् खदेदुपिं पश्चिमी साहित्यया विज्ञतय्सं योगदान यायेफइ । थथे जुल धाःसा उपिं आः झीके दूगु विधाय् यानाच्वनागु अभिव्यक्ति व सिर्जनाय् सन्तुष्ट जुइमफुगु खःसा थुखे पलाः न्हयाकी धकाः भलसा कायेछिं । 

लिखँ ः

थ्व अवधारणापत्रं सन्देश स्लाय्म हे दक्वं खः, व बाहेक मेगु साहित्य मखु धायेत्यंगु मखु । थ्व छगू धार खः, मन दुपिं थुकिइ वनी, मदुपिं मवनी । आःया नेपालभाषा कविपिं छगू थासय् दिनाच्वंगु खःलाकि धइगु आशंकां, आः उपिं समयकथं न्ह्यायेमाल धइगु आग्रहलिसें उमिसं थःत परिवर्तन याइगु आस आःया पाठकपिन्सं ज्वनाच्वंगु तायेकाः थ्व खँ न्ह्यब्वयागु जुल । झी कविपिं मध्ये सुं छम्हनिम्ह जक सां झीगु भासय् थथे च्वइपिं, न्यंकीपिं दत सा प्रतिनिधित्व जुइ, अले उकियात पाठकपिन्सं ययेकल धाःसा झी नं समकालीन काव्यधारलिसे परिचित जुल धकाः मन सन्तोष यायेथाय् दइ धइगु सम्म जक खः । अले झीसं च्वयाच्वनागु, न्यनाच्वनागु स्वयाः भिन्न ढंग जूगुलिं थुकिया सवाः कयाः थः गुगु लँय् लानाच्वन धकाः आत्ममूल्यांकन जक यानाबिउसां झीगु साहित्य ख्यः बहुश्रुतया स्तरय् तक सां तब्या जुइगु संभावना दु । 

०००

सन्दर्भ वेभसाइटतः 

http;|/poetryslam.com/

https;|/www.poets.org/poetsorg/text/brief(guide(slam(poetry

http;|/www.powerpoetry.org/actions/5(tips(slam(poetry

http;|/www.urbandictionary.com/define.php?term.lSam+Poetry

http;|/www.delhipoetryslam.com/

https;|/en.wikipedia.org/wikif|Poetry)slam

https;|/www.facebook.com/PoetrylSamInc/

https;|/www.youtube.com/watch?v.x5GxVJQ|Cn\s

https;|/www.youtube.com/watch?list.PLdBiAZCnqMK2cOhxOv)j9WykM(Lf5d6kp&v.fFkiSYoLDb4

.

http;|/tinyurl.com/razen20151229