थिंलां बूपिं नेपालभाषा च्वमि, भाषासेवी, साहित्यकारपिनि मंकाः बुन्हि

राजेन मानन्धर

वंग नेसं ११३५ थिंलागा २८ कुन्हु च्वसापासां नेपालभाषाया थिंलां बूपिं हनेबहःपिं च्वमि, भाषासेवी, साहित्यकारपिनि मंकाः बुन्हि हनाज्याझ्वःया आयोजना थःगु हे सभाकक्षय् यात ।

अन मदयावनेधुंकूपिं २०म्ह व आः दनिपिं २४म्हसिया मंकाः बुन्हि हनेगु ज्याजूगु खः । उथाय् मदयावनेधुंकपिनिन्त श्रद्धान्जलि स्वरुप अन धंकातःगु किपाय् स्वां छायेगु व वय्कःपिनिगु व्यक्तित्व व योगदानयात बःचाहाकलं लुमंकाबिइगु ज्या च्वसापासाया छ्याञ्ज्ये भूषण प्रसाद श्रेष्ठं यानादिल । अथेहे आः दनिपिं साहित्यकारपिन्त मूपाहाँ अमितालक्ष्मी सँय्जु व कवि पूर्ण बहादुर वैद्यजुं खादागां क्वखायेकाः सम्मान नं यानादिल ।

मदयावनेधुंकूपिं थिंलां बूपिं च्वमिपिं मध्ये दकलय् थकालिम्ह ख्वपया दकलय् लिपाम्ह जुजु रणजीत मल्ल (बुन्हि नेसं ८२३ थिंलाथ्व १०) खः, वसपोलं नेपालभाषा १०पुं मल्याक्क प्याखं च्वयाबिज्याःगु दु । उकीमध्ये नांकाये बहजूगु म्ये धइगु गथे लुममने नेपाल धइगु खः, गुगु वय्कलं नेपाःगाःयात पृथ्वीनारायण शाहं त्याकाकायेधुनेवं थः नेपाः गाः त्वःताः ववं च्वयाबिज्याःगु खः ।

वयांलिपा धयाम्ह पं जिष्ठानन्द वज्राचार्यजु (बुन्हि नेसं ९७८ थिंलाथ्व ४)खः गुम्हस्यां नेसं १०२९य् दकलय् न्हापां बौद्ध नेवाःतय्सं तसकं हनाबनातयातःगु प्रज्ञापारमिताया २१पु श्लोक नागरी आखलं थाकाः नेवाःसमाय् सर्बसुलभ यानादिल अले थःगु भाय्प्रति ममता हाकनं म्वाकादिल । थ्व बाहेक वय्कःया तसकं नांजाःगु कृति धइगु नेसं १०३४य् पिदंगु ललितविस्तर ग्रन्थ खः । थ्व सफू हे चित्तधरया नांजाःगु कृति सुगत सौरभया प्रेरणाया श्रोत नं जुयाच्वन ।

मेम्ह धम्मालोक महास्थविर (बुन्हि नेसं १०१२ थिंलागा १०) खः । नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया पुनरुत्थान जूगु इलय् बौद्धतय्सं संघर्ष हे यायेमाःगु इलय् थःगु जीवन बुद्धधर्मय् फ्यानाबिज्यात अले उकिया हे लबः धाये वसपोलं २६ गू सफू नेपालभाषां च्वयाबिज्यात । वसपोल चीन भ्रमण यानाबिज्यानाः महाचीन यात्रा नांगु सफू च्वयाबिज्यात सा पेचिङ रेडिओं दकलय् न्हापां नेपालभाषां प्रशारण नं यानाबिज्यात ।


अथे हे धम्मालोकया काय् भिक्षु अनिरुद्ध महास्थविर (बुन्हि नेसं १०३६ थिंलागा ११) नेपालभाषा धर्मोदय लय्पौया संस्थापक सम्पादक ख ः । वसपोलया हे लगन व योगदानं विशेषयानाः नेपालभाषाया बाखं साहित्यं आधुनिक धायेकेगु लँ लुइकल । वसपोल नेपालभाषां बुद्धधर्म सम्बन्धी १५गु सफू च्वयाबिज्याःगु दु ।

वथें मेम्ह थिंलां बूम्ह भाषा सेवी धइम्ह दक्वस्यां मारसाःब धकाः म्हसिउम्ह खड्गमान मल्लजु (बुन्हि नेसं १०३७ थिंलाथ्व ५) खः । न्हापा राजकीया मान्यता हे दूगु जूसां नेपालभाषा लिपा छ्यलेहे मदयेकाः बिइधुंकाः नेवाः भासं सफू पिकायेत स्वीकृति बिइगु धकाः गोर्खाभाषा प्रकाशिनी समिति दयेकल गुकिं नेपालभाषां च्वयातःगु सफूयात गुगुं त्वहतयाः सेन्सर हे जक यक्व यात । व इलय् नेसं १०६७कौलाय् मल्लजुयात अड्डाय् निरिक्षक यानाः नेपालभाषाया सफू पासयायेत विभाग चायेकाबिल । सेन्सर विभाग चासांनिसें २००७य् प्रजातन्त्र मवःतले प्यदँया दुने १२५ गू सफू सेन्सर यायेत वल । वय्कलं नेपालभााया पर्यायवाची शब्दकोष पिथनादीगु दु ।
थिंलां बूम्ह मेम्ह भिक्षु सम्यकज्योति महास्थविर (बुन्हि नेसं १०४४ थिंलागा १०) खः । धर्मोदय सभा नेपाःया सिघः विहारय् वयेधुंकाः वसपोल अनसं च्वनाबिज्यात । वसपोलं नेपालभाषां १३ गू सफू च्वयाबिज्याःगु दु ।

अथे हे च्वमि केशवलाल कर्माचार्य जु (बुन्हि नेसं १०४५ थिंलागा ९) थ्व लां बूम्ह च्वमि खः । पेशां शिक्षक जूगुलिं नेपाःभासं मचासफू च्वयादिल । अथे हे वय्कलं नेपालय् प्याखं दयेकेगु चलन मदुबलय् सिनेमा नांगु पत्रिका पिथनादिल अले े शरद्चन्द्रया सफू दर्पचूर्ण नेवाःभासं भाय् हिलादिल ।

थः नेवाः मखयाः नं नेपालभाषायात माक्व सम्मान व मतिना यानादीम्ह केदारनाथ न्यौपाने (बुन्हि नेसं १०४८ थिंलाथ्व ५) खः । कन्यामन्दिर माविया संस्थापक न्यौपानेजुं स्कूलय् नेपालभाषा शिक्षणयात माक्व ग्वहालियानादीगु दु । अथे हे नेपालभाषाया समर्थनय् मग्यासे च्वयादीगु दु ।

च्वसापासाया हिनू धायेबहम्ह स्वयम्भूलाल श्रेष्ठ (बुन्हि नेसं १०५१ थिंलाथ्वः २) थ्व लां बूम्ह मेम्ह भाषा सेवी खः । नेपालभाषाय् न्हापा मदुकथंया श्रेष्ठ सिरपा पलिस्था यानाः वय्कलं नेपालभाषा साहित्यया विकासय् ज्वःमदुगु योगदान यानादीगु खः वय्कलं । नेपालभाषयात विद्वान भदन्त आनन्द कौशल्यायनं च्वछायेवं पूर्ण प्रसाद व्राम्हण धइम्ह मनुखं उकिया विरोधय् पर्चाबाजीयात । थुकिया लिसः कथं वय्कलं थःगु मचा पत्रिकाय् कुगाक्क हे लिसः बियादिल ।

सामान्य मनुखं जन्मकाछि च्वयेमफइथेंच्वँक्व सफू च्वयाः योगदान यानादीम्ह धर्मरत्न शाक्य त्रिशुली (बुन्हि नेसं १०५१ थिंलाथ्वः ४) थ्व लां बूगु खः । वय्कलं मुख्यतयाः बुद्धधर्मया २७गु सफू च्वयादीगु दुसा वय्कःया मेगु ६०गुलिं मल्याक सफू पिदनेमानि । वय्कःया पाखें झीसं प्रेरणा कायेमाः ।

थिंलां बूम्ह मेम्ह च्वमि मदनमोहन मिश्र (बुन्हि नेसं १०५२ थिंलाथ्वः ३) खः । वय्कःया तःगु सफू नेपालभाषां पिदंसां २२सालय् नेपालभाषा सम्मेलनय् वय्कः यक्व धयाथें थासय् वय्कःया मचाम्ये जिमि नानी ज्ञानीजूसा धाःगु म्ये तसकं लोकंह्वाः ।

नेपालभाषाय् मचासाहित्य च्वइपिं म्हो च्वमिपिं मध्ये मेम्ह धु्रवकृष्ण दीप (बुन्हि नेसं १०५४ थिंलाथ्वः १२) खः । वय्कःया योमरि मचाम्ये पिदनाच्वंगु दु ।

ल्याःचाः हे मदयेक नेपालभाषां च्वयादीम्ह छम्ह च्वमि व. आ. कनकद्वीप (बुन्हि नेसं १०५५ थिंलागाः ३०) वा कनकद्वीप वज्राचार्य खः । छकः वय्कलं नेपालभाषां स्वद्वलं मयाक्क च्वयागु दु धकाः धयातःगु जुयाच्वन ।

डा. शान्तिसुरभ मानन्धर (बुन्हि नेसं १०५६ थिंलाथ्वः १०) छम्ह सक्रिय च्वमि व भाषा सेवी खः । वय्कःया फुतिफाति नांगु कविता पिदना च्वंगु दु सा मेगु निगू सफू खिमिलाय् तिमिला व ग्वाज्यः गन दु सिइके मफुनि ।

गणेश अपार (बुन्हि नेसं १०५८ थिंलागाः ११ ) नासलं लिक्क मचासाहित्य च्वयादीम्ह कवि खः । वय्कःया कतांमरिचा मचा कविता व म्येचाः नं पिदंगु दु ।

श्यामसुन्दर सँजय्जु (बुन्हि नेसं १०६० थिंलाथ्वः ३ ) नेपालभाषाय् न्हूकथं व क्लिष्ट कविता च्वइम्ह छम्ह विस्कं कवि खः । गुम्हस्यां थःगु बिस्कं कविता सफू पिमदंनि । नेपालभाषा विकास मण्डल, झी पत्रिका व च्वसापासा लिसे सतिइ । वय्कलं नेपालभाषां मृत्यु दर्शनयात कयाः तःगु कविता च्वयादी । वय्कःया हाइकु मुना पिदनेत्यंगु दु, अले मेगु चिनाखं मुना पिकायेगु झीगु कर्तव्य खः ।

नेपालभाषा साहित्यया प्रारम्भिक कालय् स्वनिगलं पिनेया साहित्य सिर्जना यानादीपिं, उकिसं मिसाम्ह च्वमि मध्ये छम्ह पुष्पलता श्रेष्ठ (बुन्हि नेसं १०६२ थिंला ) खः । तानसेन पाल्पाय् च्वनाः यक्व न्ह्यः बाखं च्वयादीम्ह वय्कःया किगः बाखंमुना पिदनाच्वंगु दु । वय्कलं ६० न्ह्यः च्वयातःगु तंगु तपचा थौंकन्हय् बाखं च्वयाच्वंपिन्सं ब्वनाः च्वसा न्ह्याकेगु बांलाइ ।

नेवाः पहवयेक संगीत तयेसःम्ह संगीतकार द्वारिकालाल जोशीजु (बुन्हि नेसं १०६८ थिंलाथ्वः ७ ) खः । दुर्गालालया यक्व लोकंह्वाःगु म्ये वय्कलं लय् तयादीगु खः । वय्कःया यक्व म्ये मेपिन्सं थःगु यानाकाःगु दु अले वय्कलं नं मेपिनिगु संगीत थःम्हं तया धयादीगु दु । वय्कःया स्वचाः नेपालभाषा म्येचाः तसकं लोकंह्वाः ।

नेपालभाषाया हरेक खँग्वःया दुग्यंक अर्थमालाः च्वयादीम्ह च्वमि ज्यापु पञ्च (बुन्हि नेसं १०७१ थिंलाथ्वः ४) खः । वय्कःया सि व पुया नेवाः नां व खँत्वाः खँभाय् व छुनाखँ छपुचः पिदनाच्वंगु दु ।

मदयेधुंकीपिं थिंलां बूपिं च्वमि भाषाप्रेमित मध्ये दकलय् क्वकालिम्ह एल्भिस जोशी (बुन्हि नेसं १०९४ थिंलागाः ३०) खः । वय्कः सन्ध्या टाइम्सय् च्वनाः च्वज्या यानादी । म्हो उमेरय् नं नेवाः पत्रकारिताया ख्यलय् विशेष यानाः मिसा व मचा अधिकारया ख्यलय् वय्कःया योगदान ज्वःमदु ।

उकिया लिसें उगु ज्याझ्वलय् अन थुगु लां बूपिं च्वमि आः दनिपिं च्वमिपिन्त खादागा क्वखायेका भिन्तुना देछायेगु ज्या नं जूगु खः । वय्कःपिं थथे दु — विपेन्द्र महर्जन, सुरेन्द्रमान श्रेष्ठ, सत्यभाभा माथेमा, प्रेममान, नानीमैंया मानन्धर, विष्णु चित्रकार, कनककृष्ण तुलाधर, रमेशकाजी स्थापित, श्याम आशा, जुही सुवाल, मेनकादेवी तुलाधर, रमा कर्णजीत, अमृतमान स्यस्यः, राजभाइ जकःमि, श्रीराम श्रेष्ठ, सुधिर ख्वबि, महेशमान लँजुवा, बद्री वेदना, अगिव बनेपाली, सुगतरत्न सिन्दुराकार सिल्भिया राजोपाध्याय, सुनिल वज्राचार्य व माणिक उराय् । थिंलां बूम्ह कुलधर्मरत्न तुलाधर निवाःन्ह्यः जक मदूगु जानकारी अन जक थ्यंगु खः ।

थौंतक नेपालभाषाया नितिं यानावयाच्वंपिं दक्वसित लुमंकाः यानावःगु बुन्हि हना खः । थज्याःगु ज्या च्वसापासां च्याला न्ह्यःनिसें यानावयाच्वंगु दु ।  थुकिया सभापतित्व च्वसापासाया संस्थापानाकालंनिसें ग्वहालियानावयाच्वंम्ह कवियत्री सत्यभामाजुं यानादीगु खः ।
न्ह्यब्वया ः राजेन मानन्धर