स्वनिगः पिनेया नेवाः बौद्ध बस्ती भोजपुरय्

राजेन मानन्धर

थुगुसी भोजपुरया ऐतिहासिक शाक्यमुनि विहारय् श्रद्धेय बोधिज्ञान भन्ते वर्षावास च्वनाबिज्याःगु धइगु न्यनागु । भोजपुर — नां हे गाः, थेरवादी बौद्धय् लागि । बुद्ध जन्म जूगु देय् गथेयानाः राज्यं अले शासकतय्गु चाकरी यायेत हे जन्मेजूपिं बौद्ध भिक्षुतय्त अपराधी सरह व्यवहार यानाः गरेर अले नेपालय् नकतिनि थेरवाद बुद्ध धर्मया पुनर्जागरणं ब्यांचुलि जक हाले त्यंबलय् बुद्ध धर्मयात हे नामेट यानाछ्वयेगु कुतःयाःगु छगू कालखण्डया  छम्ह साक्षी खः थ्व । 

झिंप्यदँति न्ह्यः चैनपुर थ्यन तर भोजपुरतक तुतिं साला मयंकल । अबलय् हे वनेथें वनेथें जूगु खः तर पासापिनिगु सहमति मजुयाः अनं हे लिहाँ वयागु । अथेजुयाः थ्व ला अजबगु हे मौका खः धकाः वर्षावास शुरु जूबलय् हे मतिइ तयागु — भचा भचा धर्म नं अले भचा भचा न्ह्यइपुक चाःहिलेगु कर्म नं जुइ — थ्व पालय् ला थ्व स्वला दुने छकः भोजपुरय् वने हे धकाः मतिइ तयागु । अथेसां कथिनबलय् धाःसा मवनेगु हे मतिइ तयातयागु । सिउ अबलय् थन स्वनिगलं सलंसः उपासिका उपासिकापिं वनी, हुलमुल जुइ, इगःमिगः जुइ । छुं न्ह्यइपुक स्वयेखनीमखु, न्यनेकने याये खनीमखु धकाः । 

तर अथे हे जुल । वर्षावास शुरु जूगु यक्व मदुबलय् तसकं वा वल । वर्षावास धइगु हे वा वइगु ई । वा जक वःगु मखु, तसकं खुसिबाः वल । न्यने दुकथं ५०दँ दत हँ थुलि खुसिबाः मवःगु । स्वनिगलय् ला खुसिया लँ दक्व पार्टीया ज्याकू, रंगशाला, स्कुल कलेज, डिपार्टमेन्ट स्टोर आदि दयेकेधुंकल । जिउथाय् तक ला लालपुर्जा हे दयेका न्यायेमिइ तकं जुल । अले खुसि तं मचाइला ? अथे जुयाःला थुगुसी बागमति विष्णुमति मनहरा हिजाखुसी तुकुचा आदि खुसिं थःगु ताण्डव क्यन । अझ उखे रोशी खुसिइ ला झन हे तकसं हे बाःवल हँ । राजमार्गत दक्व हे ठप्प हँ । चुइकेफक्व हे चुइकल, २५०म्ह ति मनूत ला कय्गू हे काःवन । मेपिं गुलि गुलि अझं तनाच्वनतिनि । थज्याःगु इलय् पिहाँ वनेगु ला मतिइ हे तयेम्वाःल । अले लिपा म्वहनि स्वन्ति धाल, समाज, लोकाचार धाधां व नं या थ्व नं या यायां स्वला अथें फुत । 

पुन्हि निन्हु न्ह्यः विश्व शान्ति विहारय् कथिन जूबलय् बोधिज्ञान भन्ते नापलात । वनेगु मखुला धइगु खँ जुल । वने नं धायेमफु, मवने नं धाये धायेमफु । स्वला स्वस्वं बितेजुल, आःनं मवन धाःसा गबलय् गबलय् । छेँ सल्लाह याना । बहनी तक निम्हं वनेगु क्वःजित । सुथय् न्हापां ला बसय् च्वंवनेमानि । 

०००

थौं २०२४या नोभेम्बर १३, सुथय् ४.३० धाःगु, इलय् हे विश्व शान्ति विहारय् थ्यन । बस यंकी मखुनि धकाःला सिउ अथेसां थम्हं यानाः छाय् लिबाके धकाः मिखा ग्यय् ग्यय् यानाः थःत तयार यानागु ।  मिखा गुजुं तिनि, न्ह्यलय् ला ज्वलय् ला । विश्वशान्ति शिक्षालयया मिम शाक्यदाइ अले जिपिं नापं ब्वनाम्ह कृष्णमान शाक्य दाइ तयार जुयाः दनाच्वनेधुंकल । खिउँगु लँसिथय् मेपिं नं छम्हनिम्ह यायां थ्यंकःवल, गुलिं म्हसिउपिं, गुलिं म्हमसिउपिं । थज्याःगु बांलाःगु थासय् वनेथाय् पक्कां हे भिंपिं हे पासापिं लुइ । 

बस थ्यन । सामान जायेक च्वय् तल । मेगु छगः बस बुद्ध विहारं वल । जिपिं बसय् च्वना । उजुं सुजुं बस मसं । बस न्ह्याःबलय् ६ बजे हे जुल जुइ । लगंख्यलय् नं मेगु बस वल । मुकं जिपिं न्यागः बस जाः खनी ।

धौख्यलय् बिपि राजमार्गय् दुहाँ वनेवं मन भचा हसंमसं धाःथें जुल । समाचार ब्वनातयागु अले भडियो स्वयातयागु व किपा मिखा न्ह्यःने प्याखं हूवल । यःसां मयःसां थ्व हे लँ जुयाः वनेमानि । उकुन्हु खुला तक थ्व लँ चले हे जुइमखु धाःगु, पुवंक दयेकेत निदँ मालीतिनि धाःगु । थ्व बस ला गुलुलुलुं न्ह्यानाय् च्वन । म्हय् जिउ मदु धाःथें जुल । 

९ बजे जूबलय् ला धाधां जिमिगु बस घान्तां घान्तां यायां खुसिया बगः बगः जुया न्ह्यात । लँ दक्व खुसि बालं चुइकाः आः खुसिया द्यःने द्यःने बस न्ह्याकाच्वंगु जुयाच्वन । दुने बसय् च्वनाच्वनापिं जिपिं फ्यतुना च्वनागुला दनाच्वनागु ला प्याखं जकं हुलाच्वन । ग्वःथाय् ला ताँपु मदया बस हे खुसि छिनाः नं वनाच्वन । 

ओहो, गुलिखे छेँ ला लँय् सिथय् खुसिं त्यांग्रा पुइक हे चुइकूगु जुयाच्वन । छु धाये ग्व, थुगुसिइ खुसि बाः वइतिनि धकाः ला लछि निला न्ह्यः हे उपाय्सकं हल्ला जूगु खः । थौै कन्हय् न्हापं सामाजिक सञ्जालया जमाना, धायेवं हे संसारया खबर थःगु मोबाइलय् वइगु । थन च्वंपिन्सं मसिल खइला? झी नेपालीत अप्वः धयाथें ध्यत्ताः, धाःगु खँ मन्यनीपिं, व खुसि बाः वःसा थथे याये अथे याये धकाः अन चियापसलय् च्वनाः गफ मुइकाच्वनीपिं उपिं हे जुइ । हानं खुसि बाः नं भ्वखाय् ब्वयेथें काचाक्क वइगु ला मखु । का का धाधां हे थःगु जिउ ज्यान बचेयाये लायेमाःगु खः । मनूतय् बुद्धि अप्वः जूगु ला जुइ नि । हानं अज्याःगु सुनसान बन्जर थासय् नं छेँ धाःसा खुसि सिथय् हे दयेकेमाःगु छाय् जुइ? भचा तापाक्क छेँ दंसा अज्याःगु भयं मुक्त जुइगु मखुला? धाइन्हापं, जुजु, लः, मि व खुँ पाखें थःगु श्री सम्पत्ति सुरक्षित यायेमाः धाइ ।

११.४० हे जुल नयेगु थाय् ध्वदूबलय् । क्वाक्क जँय् निभाः पानाः पलख दनाच्वना, तप्यंगु लँ स्वयाच्वना । गुलि मनूत थनं जुल जुइ, गुलि लिहाँ वनीपिं गुलिं शहर वनीपिं । बिचरा लँ धाःसा थनया थन तुं । 

बस न्ह्यात । झ्यालं पिनेया नेपाल स्वयाच्वना । नेपालय् विकास धालकि पीच लँ जक थुइकीगु । लँ वल कि विकास वल । अले गामय् च्वंपिनि नं थः ब्वलंगु गांया लँया बारे खँ ल्हायेम्हाः येँय् न्हूसतक अथे जुइमाः थथे जुइमाः धकाः स्यं वयाच्वनी । लँ सिथय् न्हून्हूगु छेँ धस्वानाच्वन, व स्वयाः लिउने छु्र कथंया मानवीय गतिविधि हे खनेमदु । मनूत हे जकं थन मच्वंगु ला? अथे ला थौकन्हय् गामय् मनू सिइसा उठेयाइपिं, सनाः वनीपिं तकं मदु धाइ । झीगु देशया विकासया मोडल हे थःथाय् विकास हयेगु स्वयाः विकास दुथाय् वनेगु जुयावल, लः वंथाय् न्या वंथें ।

खोटाङ दुहाँ वनाबलय् ५ बजे जुइन । जिमित अनया हलेसी नगरपालिकाया साइनबोर्डं लसकुस यानाच्व । नां जक नगरपालिका का । थन अथे नगर धायेगु छुं दुसा लँ सिथय् ततःखागु छेँ, नये त्वनेथाय् हे जक जुइ । मेगु ला ग्व सुयात छु माःगु जुइ ? हलेसी बजारय् थ्यंबलय् तिनि भचा चहलपहल खनेदत । 

द्यः खिउँसे च्वनेधुंकल । ७ बजे जुइन हलेसीया हे लुखा क्वय् थ्यंबलय् । खला हलेसी धाःगु थाय् अनसं धाःगु खः, तर खिउ्ँसे च्वंगुलिं सुयां वने थें मच्वन । बरु प्वाः खसखस वयेधुंकूलिं थन हे ब्यले यायेगु खँ जुल । भोजपुर थ्यंकेत लिबाइगुलिं थन हे बाय् च्वनेगु नं खँ जुल । जिउ नं धाःगु खः । तर अचानक हे बस न्ह्याइगु खँ जुल । छुं छुं नयाच्वंपिनि कथ्ुइ थाक्क थाक्क बसय् दुहाँ वयेमाल ।  बस हानं थःगु मतापय् ब्वात । गनं सुल्ल सुल्ल, गनं घान्तान्क घुन्तुन्क । छगः बसं तारंतार दुख बियाच्वन । थज्याःगु तःहाकःगु लँय् हयेत कि बांलाःगु बस हयेमाः, कि बांलाक सर्भिसिङ यानाः जक हयेमाः धकाः जिमि खँ जुयाच्वन । 

नां जक नगर, गनं छुं स्वयेगु दूगु मखु । उखे स्वःसा झाः व सिमा, थुखे स्वःसा यमां धाये मलाइगु भीर । का का, फुत फुत, हरे धाधां काचाक्क न्ह्यःने च्वंगु सीट घय्पुयाः यात्रा यानाच्वना । पलखं आनाहाँ न्ह्यःवःथें जुइ, पलखं हानं भ्वखाय् ब्वःगु थें थातामाता याइ । अथेसां जिमित छगू कथंया आनन्द दु — जिमिसं मनं मनं भोजपुरया व ऐतिहासिक बस्ती, शाक्यमुनि विहार, ऋषि महाप्रज्ञा, श्रामणेर अमृतानन्द खनाच्वना । व चुगलि याइपिं थःगु हे समाजय् च्वंपिं महिताःत, व सैनिकत वयाः ज्वं वःगु, आसे आसे धायेक निम्हसित सातुमतु सालाः यंकूगु दृष्य स्वयाच्वना । ओहो व इतिहासयात प्रत्यक्ष थियाः स्वयेत वनाच्वनाजिपिं । 

०००

अथे हे सुथय् ४ बजे ती जुल जुइ, लँ सिथय् छखानिखा छेँ पुलुपालु खनेदुबलय् । छेँ ततःखा, बरन्दा आदि खनेदुबलय् जिमित जिपिं भोजपुरय् थ्यन धइगु संकेत वल । आनन्दया सासः ल्हाना । 

अन ला थनला धयाच्वच्वं बाघौ बिइत । बस दित, थन हे कुहाँ वनेगु धाल । दक्वं छम्ह छम्ह यायां वन । जिमिसं नं तुति चकंकेथें कुहाँ वना । लँ सिथय् निखें झ्वः झ्वः छेँ । न्ह्इपुसे च्वन । बजार धइगु बजार हे जुइगु जुयाच्वन । दक्वसित माःगु बजार, बजारयात माःगु दक्व थाय्यापिं मनूत ।

तर कुहाँ वयां गन वनेगु धकाः धाइपिं सुं मदु । लँ क्यनीपिं सुं हे मदयधुंकल । जिमित बजारय् वानाथिकूगु ला जंगलय् वानाथिकूगु ला धायेगु हे मसिल । न्हाचः पिने भन्तेपिं दक्व थनया भिन्तुना होटलय् धाःगु तक ताःगु । भिंतुना होटल मालाः लुइका । तर शटर बन्द यानातल , दुहाँ वनेगु ह्वः प्वाः छु्र हे मदु । 

बस गनं वनीमखुत । जिपिं आताहाँ । मुख्य विहार बाघौति कुहाँ वनेमाः, ट्याम्पुया व्यवस्था जुइ धाल । जिमि छु यायेगु धयाबिइपिं सुं मदु ।

बुलुहुँ प्वाथं त्यलाहल, सुथय् वनेमाः थाय् माले माल । माल धकाः सुयागुं छेँय् लुख घाराघारा नं याये मजिउगु । बल्ल छगू पसःय् धयां क्वय् गालय् चःबि दु धकाः क्यन । नां जकया । चःबिया दुर्गतिया छु खँ ल्हाये । न्ह्यागुसां ज्या सिधयेका । 

जःखः स्वयां सुं मदयेधुंल । मेपिं सु सु गन गन वन, पत्ता मदु । जिमिसं धाःसा अनसं ससःततापिं च्वनाच्वंगु किराती इन धाःगु होटलय् च्वनाच्वंपिन्थाय् वनेत स्वया, तर लुखा मचाःनि । पलखं चिकीचाधंगु चियापसलय् प्याःचाः लंका । अले होटलया लुखा चाल । तता, भिनाजु, कका, काकी सकलें नापलात । पलख न्ह्इपुक खँ जुल । अले बुलुहुँ कुहाँ वया । थ्व थाय्यात डाँडागाउँ धाइगु जुयाच्वन ।

भोजपुर थ्व । न्हापा इतिहासय् तामाकोशी व अरुणया दथुइच्वंगु थ्व थाय्यात किरातीतय्गु थाय् धयातःगु । अनं लिपा माझकिरात दुने लाःगु छगू थाय् जुल । लिपा थ्व मकवानपुरया सेन राज्य दुने लात, हानं स्वतन्त्र जुल, लिपा गोर्खा राज्यया अधिनय् लात । शायद सन् १८१४ पाखे जुइ, थन सिजः व नया खनी दु धइगु सिइका, उकिया महत्व थुइकाः थन नेवाःतय्त हयाः बस्ती बिस्तार याकूगु अले थन उमित कला व कौशल क्यनाः टक अथवा ध्यबा दयेके बिउगु । उकथं थ्व विकट थासय् नेवाःतय्गु बस्तीया विकास जुल । नेवाःत गन गन वन अन अन कलाकृतिं जाःगु छेँ दयेकी, थम्हं पुज्यानातयापिं द्यःपिनिगु द्यःगः दयेकी, अले थ ःगनं वयागु खः अनया धर्म संस्कृति, जात्रा पर्व नखः चखः इत्यादियात निरन्तरता बिइ । 

थन थुकथं ध्यबा दयेकेगु ज्या न्ह्यात । थ्व थाय्या नां हे टकसार जुल अले थ्व छगू वैभवतां जाःगु नेवाः बस्तीया रुपय् विकास नं जुल । 

उलि जक मखु, शिक्षाया ख्यलय् नं थ्व भोजपुर न्ह्यलुवा । थन इस्वी १९२०पाखे हे स्कुल चायेकेधुंकल । थ्व ऐतिहासिक भुभिइ जिगु पलाः लानाच्वन । गथे गथे जिगु भन भावुक थें जुयावल । 

बुलुहुँ निभाः त्वयावल । बजारय् चहलपहल खनेदत । मनूत मनू खनकि लय्ताइगु जुयाच्वन । थःत थम्हं सुरक्षित तायेका । थ्व भोजपुर बजार, अले क्वय् टकसार धइगु पुलांगु नेवाः बस्तिइ च्वंगु विहारय् कथिनया ज्याझ्वः जुइगु धइगु सिल । अले सकलें चिया छगू हानं त्वनाः म्हसिकाया कालबिल याना । अनं लिपा क्वय् वनेगु धका तयार जुया । 

पीच लँ जुयाः कुहाँ वना । जिलिसे खँ ल्हाना वनाम्ह विजय दाइयागु खँ न्यनाः प्रभावित जुया । अजू हे चाः । धरानय् थुभनं बुद्ध धर्मयात पुरोहितवादया पञ्जां लिकयाः शुद्धगु थेरवाद पाखे न्ह्याकेगु अभियान यक्व न्ह्यः हे जूगु जुयाच्वन । थथे न्यनेबलय् थेरवाद बुद्ध धर्मया थी थी आयामयात विश्लेषण याइपिं दइगु धइगु सुखद खः धकाः तायेका । 

“थ्व हे खः भोजपुरया टकसार । आः थनं दुने बस्तीइ वनेगु झी,” बिजयदाइनं धयादिल । थुलि न्हाय्पनय् वनेवं जिं जिगु मनयात तयार याना । का आः जिगु यात्रा शुरु जुल ।

बाघौति वनेवं जवय् क्वय् झ्वःलिक नितँ स्वतँ जाःगु छेँ खनेदत । तुइक पानातःगु, अप्वःधयाथें जस्तापातां पलिं चिनातःगु । अले उखें थुखें तुयगु गुम्बज शैलीया द्यःगःत नं खनेदत । 

दुहाँ वनेवं जिमिगु पुचःयात म्हसिउपिं झ्वः झ्वः । दक्वस्या दक्व हे थःलाः । उपिं ला जिमित हे पियाच्वंपिंथें । लसकुसया वातावरण तयार जुल । जिमिगु पुचलय् भोजपुरय् थः दुपिं नं दु । अन च्वंपिन्सं म्हसिइवं जिमित लुमुक्क लसकुस यात । वर्षौ जक मखु दशकौं लिपा नापालाःपिं थःथिति, उकिं हःगु आत्मीयता, स्नेह अले भय्बिउगु आनन्द । थ्व सुख वर्णन यायेगु  शब्द जिके जक मखु शायद सुयाकें दइमखु जुइ । 

ह्याउँगु आखलं लसकुस च्वयातःगु फ्लेक्सया ध्वाखां दुहाँ वना । तुयुगु गुम्बज दूगु पुलांगु द्यःगःया न्ह्यःने धस्वानाच्वन व म्हगसय् तकं खनेधुनागु शाक्यमुनि विहारया सिमन्तिं दनातःगु म्हासगु लुखा अले दुने तग्वःगु चीबाः । अले नितँ जाःगु पुलागु छाँटया नितँ जाःगु विहार । 

मचा बलय्निसेंया म्हगस पुवंगुथें जुल, लसताया खुसि बाः वःगु थें जुल । ब्वनातायगु न्यनातयागु दक्व लु जिगु मिखा न्ह्यःने प्याखं हूवल । थ्व छखा छेँ जक मखु, थनया बौद्धतय्गु श्रद्धाया प्रतीक जक नं मखु, थ्व ला थनया बौद्धतय्के वःगु जागरण अले राज्यं बौद्धतय्त याःगु दमनया इतिहास नं खः ।

प्रेम बहादुर श्रेष्ठ, जन्मं शिवमार्गी, तर भगवान बुद्धं क्यनाबिज्याःगु लँया बारे न्यँन्यं थःत थम्हं हिलायंकल । अले जुल वसपोल भिक्षु महाप्रज्ञा ।  अबलय्या राणा शासकं नेपालय् बुद्ध धर्म पुलांगु परम्परा स्वयाः पिहाँ वयाः  प्रचार याःगु अले समाज सुधारया खँ ल्हाःगु मययेकल । अले न्हापांगु पुचलय् प्यम्ह भिक्षुहरुलाई देश निकाला यात । व देश निकाला यानातःपिं भिक्षुपिं मध्ये छम्ह महप्रज्ञा राजधानी स्वयाः तसकं विकट थाय् भोजपुरय् धर्म जागरण यानाबिज्यानाच्वंगु जुयाच्वन ।सरकारी चुगलीखोरतय्सं थ्व खँ सरकारयाथाय् तक थ्यंकल । थ्व खँ न्यनेवं उखें हे हुकुम जूकथं वसपोल भिक्षुयात झ्यालखानय् तल हले हानं देश निकाला यानाबिल । थ्व इलय् वसपोललिसे होनहार किशोर श्रामणेर अमृतानन्द नं दूगु जुयाच्वन । 

भगवान बुद्धया जन्म नेपालय् जूगु धकाः तिंतिं न्हुइपिं, विदेशय् ब्यानर ज्वना फोटो कायेकीपिं अले नेपालय् लम्बेतान टिभीि कार्यक्रम दयेकीपिन्सं शायद थ्व हाकुगु इतिहास मसिउ । थज्याःगु खँ उमिगु न्हाय्पनय् तक थ्यंके माःगु दु । अले थौंकन्दय् ला धार्मिक स्वतन्त्रता दु । माथं वंगु दबू तयार दु, न्ह्याम्ह प्याखं हूवःसां जिउ । आःया अवस्थाय् जिमिगु यान तःधं छिमिगु चीधं काः नानाभाँती पण्डित्याइँ यानाजुइपिन्त नं थ्व खँ न्यंकेमाःगु दु । 

थुकथं स्वयेबलय् स्वनिगः पिने थ्व हे नेपालया दकलय् पुलांगु थेरवाद बौद्ध जूवइ । अले नेपालय् दकलय् न्हापां थेरवादीतय्सं बुद्धया मूर्ति जात्रा यानाः  बुद्ध जयन्ति हंगु नं खनेदत । थुकथं थ्व नेपालया थेरवादीतय्गु लागि प्रेरणाया श्रोत नं खः धायेछिं । 

विहारय् सुथय्या ज्याझ्वः सिधयेवं जिपिं चाःहिउवना भोजपुरया टकसार । गुगुं इलय् म्हगसय् वा पुर्वजन्मय् जकं वयेधुंगु थाय् खःला धयाथें च्वं थनया झ्वः झ्वः दूगु नेवाः पहः दूगु छेँझ्वः । वलिसें अन स्वधाः हिति, शिवालय, राम द्यःगः, करुणामय द्यःगः, चीबाहा, गणेश द्यःगः, भिन्द्यःया द्यःगः दक्व लँय् च्वनाः थःगु समृद्ध इतिहासया बाखं कनाच्वन । यशोधरा माध्यमिक विद्यालयया न्हूगु भवन न्ह्यःने भराय्ग्वःगु करुवां अनया कलाकौशलया बयान यानाच्वन ।

लँय् गबलें सुया सु नाप लाइ, गबलें सुया सु । रमझमया माहौल हे मेगु जुयाबिल । सकलें लँ धुछि थः मचाबलय् थन छु छु यानागु धकाः बाखं कनाः यंकाच्वन । गुम्हं मचाबलय् हुसुलुं चुइपिं, गुलिं दुगुचा झ्वःवनीपिं । सुया छेँय् छु नयेगु ज्वरेजुल धइगु सकस्यां सिइगु व ई । दक्व छखा हे छेँथें मिलय्चलय् जुयाः च्वनाच्वंगु वे जीवन्त बस्ती, नक्वसिया न्ह्यपुइ हानं बुलुहुं म्वानावल । 

ई न्ह्याबलें गन वथें हे जुइ धकाः । भगवान बुद्धं हे कनाबिज्याःगु नि संसारया दक्व खँ अनिन्य खः धकाm । छन् भनेर । राजनीतिक परिवर्तन जुल, प्रशासनिक इकाइ थनं मेथाय् यंकूबलय् थन मनूतय् आवागमन ठप्प जुल । आखिरय् निसःदँ न्ह्यः थ्व बन्जर थाय्यात मतिना यानाः स्याहार याःपिं हराभरा याःपिं नेवाःत गुम्हं गन गुम्हं गन बाय् माःवन । न्हापा न्हापा निभाः त्वसांनिसें सिजः व लिँया घः करुवा करुवा इत्यादि दयेकीपिनिगिु ताङ ताङ तिङ तिङ तायेदइगु धाइ । आः ग्वंगः हाःसां झ्याः चायेकाः स्वइपिं तकं मदु । छखानिखा छेँय् आः नं ज्यासः दनि, ज्या यानाः बछि ल्यनाच्वंगु बसजाः पियाच्वंगु दनि तर ज्या धाःसा खास हे जुयाच्वंगु खनेमदु । गुगुं छेँय् मेपिं च्वंवयाच्वंगु दु , गनं तालं ग्वयातःगु दु, गनं ह्वाङ्ग लुखा चाः । अझ गनं ला लखं नयाः छेँ हे ध्यचुलाच्वन । स्वइपिं मन्त धायेवं छेँ दुनेत नं ई मकाः खनी । गुलिं अंगः पःखाः त भुगुलुं च्वनाच्वन, गुलिं गुलिं ला पाःताः हे जुइधुंकल । स्वयाच्वच्वं नुगः पउँसे च्वनावः । चाःहिलाच्वच्वं अले अन च्वंपिनिगु नुगःखँ न्यन्यं ई वंगु मचाः । लिपा त्यानुसे च्वनावल, सकलें लिहाँ वया ।

न्हिनय् बसय् च्वनाः न्हापा महाप्रज्ञा व अमृतान्दयात कुनातःगु धाःगु थासय् तक वना । मेपिं हानं च्वय् द्यःगलय् वनेगु धकाः वन । जिपिं धाःसा अल्सि जुयाः लिहाँ वया । लँखतं बरु तता छम्हसिगु पसलय् च्वना क्वाक्क चिया त्वनाः लिहाँ वया । 

बहनी विहारय् लिथ्यंबलय् ख्वाउँसे च्वनेधुंकल । पलख विहारय् ज्ञानमाला भजन न्यना । खःथें न्यंक भुतुलिइ नं भचा ग्वाहालि यायेथें याना । स्थानीय मनूत दक्व जानाः कन्हय्या ज्या सफल यायेत तनमन बियाः ग्वाहालि यानाच्वंगु खना । 

निन्हु च्वनेत च्वय् बजारय् हे आरामदायी होटलय् च्वनेगु धइगु खँ जूगु खः । तर जिं धाःसा क्वय् टक्सारय् गनं गनं छेँय् होमस्टे चायेकातःगु धइगु न्यनागुलिं व हे अनुभव यायेगु इच्छा प्वंका । धाथें छखा छेँय् जिमिगु बाय् मिलेजुल । विहारय् वयाः ग्वाहालि यानाच्वंम्ह उपासिकाया छेँ जुयाच्वन ।  ब्यले सिधयेका जिपिं व हे उपासिका केहेँमय्जुलिसे द्यनेत वना । सुनसान स्वधाःहितिइ कलकल लः बाः वनाच्वन । 

०००

सुथय् त्यलं हे दना । क्वाक्क द्यनाच्वनागु ला खः, हानं न्हूगु थाय् अनया ज्याझ्वः त्वःफित कि उलिमछि कसा नयाः वयागु फि न्ह्ययेथें जुइ धकाः जुरुजारुं दना । पुलांगु पहला चःबिया अनुभव । कागति च्या तयाबिल जिमित व छेँ थुवाः ततां । 

नकतिनि पिल्लर थनाः छतँया धलान यायेधुंकूगु विहार न्ह्यःने झःझः धायेधुंकल, भ्वय् न्याःगु छेँ थें । दक्व थःथःगु संस्थाया परिचय न्ह्यब्वयेथें ब्यानर ज्वनाः अले मिस्त संस्थाया सामुहिक यानातःगु ज्वरा ज्वरा परसि सिनाः चचं धायाच्वन । थःगु ब्यानर न्ह्यने लाकाः फोटो कायेगु लहर नं वया हे च्वन । पलखं कथिन दातापिं न्ह्यःने वःगु खनेदत । थुकथं शोभायात्रा झःझः धयाच्वन । ओहो, दक्व दक्व हे स्यनीपिं — अथे यानाः वा थथे यानाः वयेमते, सु न्ह्यःने वयग्ु, सु लिउने च्वनेगु धकाः आदेश बिइपिं हे ग्वाः ग्वाः । न्ह्याम्हेस्यां यानाः नं शोभा यात्रा धाथें शोभायमान जुइमा धइगु सकसिया चाहना । थौं नोभेम्बर १५, पुन्हि, अथे धइगु थन कथिन उत्सव जुइगु दिं ।

दकलय् न्ह्यःने धिमय्, अनं ब्यानरया लिउने वर्षावास च्वनाबिज्याम्ह बोधिज्ञान भन्ते, अने कथिन दाता, व परिवार अनं भन्तेपिं, गुरुमांपिं अले वयां लिउलिउ थी थी थासंनिसें वःपिं उपासक उपासिकापिं । अनं छिंगु मछिंगु, तप्यंगु पाःलगु, तगिं तगिं दूगु लँ जुयाः यात्रा न्ह्यात । गुलिं न्ह्यःने च्वनेत हथाय्पिं गुलिं पासा त्वःफिनाः अलमलजुयाच्वंपिं । सुनसान भोजपुरय् पलख गुलजार जुल, तःदँतक द्यनाच्वंपिं भोजपुरबासीतय्त न्ह्यलं चायेकेगु कुतः नं जुल थ्व । 

अपाय्मछिधंगु हलय् च्वनेथाय् हे मन्त । सकलें उतिकं उत्साहित । शिलप्रदान बुद्धपूजा इत्यादि जुल । कथहं महान कथिन चीवर दान जुल । अष्टपरिष्कार दान नं जुल । अनंलि कोण्डन्य भन्तेपाखें कथिन चीवर दानया महत्वयात कयाः अले थुगु ऐतिहासिक शाक्यमुनि विहारया इतिहास अले महाप्रज्ञा भन्ते व अमृतानन्द भन्तेपिन्त ज्वनायंकूगु प्रसंगसहितया धर्मदेशना नं जुल । 

व धुंकाः विहार निर्माणया लागि चन्दा संकलनया ज्या न्ह्यात । भोजपुर त्वःताः पिने च्वनाच्वंपिं अले स्वनिगलं वःपिं उपासक उपासिकापिनिगिु दान यायेगु उत्साह च्वछायेबह जू । आः याकनं हे थन विशाल विहारया भवन तयार जुइगु खँय् जि विश्वस्त जुया ।

नां हे कथिन । बुद्ध धर्म अष्टमहाकुशल दान मध्ये दकलय् च्वय् तयातःगु दु कथिनयात धाःगु न्यनागु । ख नं सुनां नं ध्यबा दत, यायेगु मन जुल धायेवं काचाक्क याये मदइगु दान थ्व । दछिया छम्हस्यां छथाय् छकः जक हे यायेगु अवसर दइगु । अथे जुयाःला थुकियात थन थुलिभनं महत्व बियातल नि । भगवान बुद्धया जीवनकालय् भन्तेपिं वर्षावास च्वनेगु जुल, अबलय्निसें कथिन चीवरदानया ज्या न्ह्यानावयाच्वन । थज्याःगु पवित्रगु ज्याय् थः नं सरिक जुइखन ।  

थुकथं क्वचाल ५५ लिपा थुगु शाक्यसिंह विहालय् न्याःगु कथिन उत्सव । थुगु दिन वयेत हे पियाच्वंगु जुइ भोजपुर । थुलि यायेत ला धायेमाल नि येँया विश्वशान्ति विहारया प्रमुख बोधिज्ञान महास्थविर थन वर्षावास च्वनेत विज्याःगु नं । थुकिया लागि भोजपुरया शाक्यमुनि बौद्ध संघ अले येँया श्रीघः विहार बुद्धपूजा पुचः कथिन दाता कथं न्ह्यचिल । अले थ्व ज्या सफल यायेत स्वनिगलं बिज्याःपिं भिक्षुपिं गुरुमांपिं लिसें भोजपुर टकसार, भोजपुर, चैनपुर, खाँदबारी, धनकुटा, धरान, उर्लाबारी, दमक, पोखरा अले स्वनिगःया येँ, यल, ख्वपनिसें उल्लासपूर्वक सहभागी जूपिं उपासक उपासिकापिनिगु नं महत्वपूर्ण योगदान दूगु जुल । थुलि मजूगु जूसा जिगु मिखां शाक्यमुनि विहारया व चाया बुद्ध मूर्ति गलय् खनीगु जुइ, हानं अबलय् थज्याःगु कथिन दान जूगु हे नं स्वये खनीगु खःला मखुला । थथे हे बिचाः यायां ज्याझ्वः क्वचाल । 

ज्याझ्वः नं क्वचाल, वयां लिउ सकसियां भोजन नये नं सिधल । हलय् छम्हनिम्ह यायां उपासक उपासिकापिं म्हो जुजुं वन । दक्वसिया थःथःगु ई व रुचिकथं गुम्हं गन गुम्हं गन वन । अनंनिसें थन तक वयेधुंसेंलि ईया सदुपयोग यायेथें सकथें थ्वःचा थ्वःचा जुयाः देशाटनय् वन — गुम्हं च्वय् गुम्हं क्वय् । सुथय् पलाः तयेथाय् मदुगु व तःधंगु हल खाली जुल । सोफासेट, मेच टेबल सुथय् गन गन तयातःगु खः अन अन हे । गुलिं मेच टेबुल ध्यचू, गुलिं  ग्वतू । सुयां ल्ह्वनाः व्यवस्थित तकं यायेमलात । जिमि नं ज्या मन्त । म्हिगः वयाकथं हथासं छचाःहिलागु, मगाःनिं थें जुयाच्न । हानं व हे लँपुलिनाः अन हे वना, व हे स्वधाः हिति जुयाः वना । थनया हरेक थासं, स्मारकं, सम्पदां जितः सम्मोहित थें यानाच्वन, जि नं छुं मचाःथें गन गन साल, अन अन वनाबिया ।मेमेगु नेवाः बस्ती थें थन नं बौद्ध व हिन्दु नेवाःतय्गु समिश्रण दु, सहअस्तित्व अले सहकार्य दु । उकिसं थनया नेवाः बौद्धतय्सं थःगु धर्म ल्यंकातयेत गुगु ज्या यानावन, व नेपाःया बुद्ध धर्मया इतिहासय् हे गबलें हुइमजिउगु आखलं च्वयातइ । जिगु छगू कथं मतिना च्वन व भोजपुरलिसे । 

जिमिगु पलाखं जिमित थनया तसकं नां जाःगु मरि पसलय् यंकल । मेमेगु थें हे सामान्य खनेदुगु छतँ जाःगु जस्ताया पलिं चिनातःगु छेँ थनया परिचय जुयाच्वंगु दु । पलिइ छगू साइनबोर्ड यखानातःगु दु — टक्सार होटल । दुने बँ इलातःगु पसः, कुंचाय् तप्वाःगु ग्यासया भुतुलिइ घ्यः दायेकातल । भाजुम्ह भुतुलिइ, अले मय्जु बँय् तुति झ्वःलंकाः मरि क्यलाच्वन । तफि यानाः प्यकुंलाक्क चानाः ग्वाराग्वारादाःगु चिकनय् पाख वंक छुइगुयात उमि खजुरी धाइगु जुयाच्वन । अथे हे थन मेगु साःगु मरि धइगु बमइसन खनी, झीथाय् गुदपाख धायेथें । चाकुसे माकुसे, झीगु थःगु कथंया सवाः दूगु मरि नया, साक्क चियात्वना, छे्ँय् यंकेत धकाः छप्वः मरि नं कया । अले उखें थुखें यानाः जिपिं स्वंगः ट्याम्पुइ च्वनाः च्वय् भोजपुरय् वया । 

अनं तताया होटलय् सामान दिकाः हानं मेगु ट्याम्पुइ च्वनाः थनया सिद्धकालीइ वना । द्यःया थाय् तालं ग्वयातल । व स्वयाःपिने थां छगः दथुइ धंकातःगु खना, अले लिक्क ग्वःसिँ छगः ग्वतुइकातल, घाः घाः दुगु । बँय् हि पातः पातः निभालं गनाच्वन, भुजिंत भुनाच्वन । गुलिस्यां थन द्यः लय्तायेकेगु नामय् गुलि पशुयात चदंक पाल जुइ, गुलिस्या छ्यं चहिकातयेधुंगु म्ह फाताफात सन जुइ, गुलि गपः चहिइधुंकूगु मिखां ख्वबि फुति सुलुहुँ बाःवन जुइ । अले द्यः लय् ताल जुइ ला? थ्व सुनां मसिउ । थौतक सुं द्यवं, छिमिसं जितः पशुया म्वाःहि त्वंकल, जि लय्ताल, छिमित थ्व थ्व बिइगु जुल अथवा बियागु जुल धकाः धाःगु मन्यंनि । बस, बलि बिल कि द्यः लय्ताइ धकाः पुरोहितं धाल, उकिं जजमानं पशु हयाः द्यःगःलय् न्ह्यःने अथवा द्यःया मूर्तिइ हे हि म्हुकल, मन मनं द्यः लय्ताल धकाः मख्ख जुल । आखिर द्यः व लाया दथुइ छु स्वापू दइ? तिकिझ्याः प्वालं छकः स्वया । झ्वःलिक भारतीय शैलीं कापतं तपुनातःपिं द्यःत । 

हानं च्वय् थाहाँ वने ला मवनेला जुल । भचा भचा त्यानु नं चाल । अथेसां पलाः न्ह्याका । भचा च्वय् भ्यु टावरथें दयेकातःगु जुयाच्वन । अनं डाँडाया छ्यनय् च्वंगु हिसिचा दूगु भोजपुर बजार स्वयेखन । लिक्कसं सतः थज्याःगु बारं चिनातःथाय् भुइभाइदंगु बुद्धया मूर्ति खना । धुलं गःगु अले स्यंगु मदयेकुे तयातःगुलिं थन मूर्ति जक दु उपासकत मदु धइगु क्यं । 

वयां च्वय् चकंथाय् दथुइ दनाच्वंम्ह महमाद्यःया मूर्ति तयाः चौतारा दयेकातःगु खना । थ्व थाय्या बगैंचा यइपुसे च्वं । थनं च्वय् हानं मेगु बस्ती वल । धयान यानातःगु लँ यचुसे च्वं । नितँ स्वतँ जाःगु छेँ जःखः झ्वःलिक थितुंथिइक दनातःगु दु । स्वये हे नेवाः पह बस्ती पह वः । तर थन नं अथे हे — मनूत हे जू मदु, गनं गनं छम्ह निम्ह मनूत छेँ पियाच्वंपिं बाहेक थ्व नं मृत बस्ती थें च्वन । मनूत मदूगु बस्ती वने हे झिाझांमिझां दं । वयां च्वय् छगू तिब्बती बौद्ध परम्पराया गुम्बा खना । तर शनिबार बाहेक मेबलय् लुखा चाइमखु धाःगुलिं जिमि दुहाँ वने मखन । 

त्यानुगुलिं वयां च्वय् थाहाँ मवनेगु जुल । बरु पुलांगु भोजपुरया केन्द्र धयातःगु चाँदनीचोक जुयाः कुहाँ वया । लँय् नेवाः पहयागु न्हय्धाः हिति व स्वताः हितिया ख्वाउँगु लखँ छकः छकः ख्वाः चायाः लिहाँ वया । थन हे दु खनी हप्ताया छकः बजार लगेजुइगु थाय् नं । थौ बजारय् हे ब्यले यानाः लिहाँ वनेगु खँ जुल । धाधां खिउँसे च्वनावल । बिहारय् थ्यंबलय् अनया चैत्यय् चकाःलिं मत च्याकातल । ओहो थौं पुन्हि । मन आनन्द जुल । 

००० 

धाधां थौं १६ नोभेम्बर, लिहाँ वनेगु दिन । उलिमछि सास्ति नयाः वया । निन्हु धइगु ला छुं हे मखुथें बित । लिहाँ वनेगु खँ दिन जुल । बस याकनं न्ह्याइ, जिमिसं यानाः लिबाइ धकाः सुथ ज्या सिधयेकाः खिउँलं हे पिहाँ वया । दक्व वयाच्वनेधुंकल । 

छगः छगःयायां स्वंगः बस न्ह्यात । जिमिगु बस न्हयायेत्यःबलय् स्टार्ट हे मजुल । जिमिसं भचा भचा  घ्वानां नं इकिधिकि हे संके मफुत । लिपा च्वय् वनाः मेकानिक हे काःवन । प्वाः खस्स च्वनावल । नः वने थाय् दूगुमखु । विहार ला सुनसान हे जुल । लिपा कृष्णमान दाइनं छथाय् यंकाः चिया त्वंकादिल । मन याउँसे च्वन । 

धाधां निघौ हे लिबान जिमिगु बस न्ह्याःबलय् । सुथय् हे धोखा बिउगु बसं हानं छगु याइ गथे याइ धाधां यात्रा न्ह्यात । सकलें शान्त अले तृप्त खनेदु । व हे वाउँगु पहाड डाँडा, नागबेली काःगु लँ यायां जिपिं हिले थ्यंबलय् साडे ११ बजे जुल । काचाकाचां भन्ते व गुरुमांपिन्त भोजनया व्यवस्था यात । जिपिं नं छिंछिंथे वनाः प्वाः जायेका वया । 

जि न्हापा वयागु हिले लुमन । अबलय् जिपिं चैनपुरय् वनेगु झ्वलय् थन बाय् च्वनागु । अबलय् या हिले व व थ्व आकास जमिन धइथें पाः । अबलय् चिकिचाबालागु लँ, निखेरं झ्वःलिक चिचिखागु छेँ । च्वय्या तल्लाय् बरण्डा पिकया रंगिचंगी स्वां पिनातःगु लुमनावल । दुबातय् दथुइ दयेकातःगु तोम्बाया मूर्तिया लिक्क भचा दनाः जँ पाना । थः थःगु संस्कृति थःत थःत यइ । उमिसं थुकिइ हे थःगु सभ्यता अले एकताया प्रतीक खन जुइ । उकिं थज्याःगु मूर्ति धस्वाकल । 

लँ ववं खँ जुल, बस न्ह्याःगु लिबात । थ्व इलय् वनां येँ ला गुगु हालतय् थ्यनी मखुगु जुल । अथे जुसेंलि कि थौं सिन्धुलीइ बहनी थ्यनी अले अन बाय् च्वनाः न्हापां दनाः वनेमाली धइगु खँ जुल । हानं व सिन्धुली उलिमछिसिथ थाय् दूगु होटल दइला मदइ ला, बहनी बाय् मामां हैरान जुइगु जुल । अथे सा बरु सकलें धरानय् हे च्वनेगु, अले सुथय् मन तयेक वनेगु धइगु खँ क्वःजित । 

धरानया बुद्ध विहारय् च्वनेगु व्यवस्था मिलेजुल । अन थ्यंबलय् रमना ततां जिमित लसकुसा यानादिल । धरान थ्यनकि ससःततायाथय् मवंसे जिइ ला? दक्वं थन हे विहारय् च्वनेगु खँ जूगु खः, तर जिपिं धाःसा खुसुक्क वना । ख्वाउँगु थासं वयागु जुयाःला थन ला लुमुसे लुमुसे जुयाच्वन ।

००० 

थौं ला नोभेम्बर १७ । न्हयाथे यानाःसां येँ थ्यंकेमाःगु जुल । सुथय् ४ बजे वनेगु खँ जूगु । धाथें जिपिं थ्यंबलय् बस तयार जुयाच्वनेधुंकल । जिपिं नं काचाकाचां च्वनाछ्वया । बस उघरिमय् न्ह्यात । न्हिछिया वहे खुसिं चुइकूगु लँ, बगः बगः जुयाः घारांघुरुं यायां येँय् थ्यंबलय् खिउँसे हे च्वन ।