राजेन मानन्धर
नेपालभाषा गन थ्यनाच्वन, थ्व छगू बहसया विषय जुयाच्वंगु दु, नेवाःत, गैरनेवाःत, नेवाःभाय् ल्हाइपिं नेवाःत अले नेवाःभाय् मल्हाइपिं थःत नेवाः धाइपिं दक्वसिया दथुइ । गनं स्वःसा नेपालभाषा बांलाना वयाच्वंगु खनेदइ, गनं स्वःसा तनावनाच्वंगु खनेदइ–फरक दृष्टिकोणया खँ । स्वइपिनिगु मिखा, क्यनीपिनिगु शीप दक्वं थःथवय् जिम्मेदार दु । विदेशीतय्त क्यने मास्तिवःपिन्त झीगु बजारय् बांलाःगु दृष्य नं दु, बांमलाःगु दृष्य नं दु । सुयात छु क्यनाः फाइदा जुइ व क्यनी ।
थज्याःगु हे थःत क्यने मास्तिवःगु क्यने मालाच्वंगु दृष्य व सन्देश ज्वनाः अमेरिकाय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं विश्वन्यंक नेपालय् नेवाः भाय्या अवस्था प्रचार यायेत धकाः अंग्रेजीभासं छगू डकुमेन्ट्री दयेकूगु दु “रिभाइभिङ नेपालभाषा”। छुं दिं न्ह्यःतिनि थुगु अंग्रेजी भाय्या डकुमेन्ट्री नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् क्यनेज्या जूगु खः । थ्व क्यनेत हे बछि बछि जक नेवाः भाय् ल्हाइपिं थुकिया निर्मातात स्वयं अन उपस्थित जूगु नं खः ।
जिं थूकथं रिभाइभिङया अर्थ नेवाःभाय्यात हानं “म्वाकेगु”वा पुनर्जीवन बिइगु खः । अथे धायेबलय् सामान्य अर्थय् थ्व नेपालय् नेपालभाषा धइगु मदयेधुंकल, मसानय् थुनातये धुंकल, आः उकियात हानं अमृल जलं हाहाः यानाः दक्षप्रजापतियात दुगुचिया छ्यं तयाः म्वाकेथें म्वाकेमाल धइगु जुल ।
आः न्ह्यसः वइ, छु झीगु भाय् अथे मदये धुंकल थ्यंक खःला ? सुयातं नेपालभाषायात रिभाइभिङ धायेगु अधिकार हे नं छाय् गनं दइ ? कित नेपालय् नेपालभाषा ल्हाइपिं सुं हे मन्त आः हानं भुखाचं ल्हाःगु मरुसतः दयेकेथें जगंनिसे दयेकेमाल, नु झी सकलें नेपालय् वनाः दयेकः वनेनु धइगु सन्देश बिइमाःगु अवस्था वःगु धइगु प्रमाणित जुइमाल । कित छिपिं नेपालय् च्वंपिन्सं नेपालभाषा स्यानाछ्वत, जिमिसं म्वाकः वये धइगु योजना वय्कःपिनिगु ल्हातिइ दयेमाल । मखु धइगु खःसा गनं सुनांनं थज्याःगु शीर्षक तयाः नेपालभाषाया आःया अवस्थाया गलत मुल्यांकन अन्तर्राष्ट्रिय बजारय् क्यनेदइमखु । तसकं गंभीर खँ खः थ्व । थ्व हे स्वयाः कन्हय् सुं विदेशीभाषा–पुरातत्वविद् नेपालय् नेपालभाषा मालेत म्याग्निफाइङ ग्लास ज्वनावल धाःसा अथवा सुं भाषा–डाक्टर नेपालभाषाया सासः ल्यंकातयेत भेन्टिलेटर ज्वनाःवल धाःसा व मनू अजू चाइगु अवश्यंभावी दु ।
केन्द्रिय तथ्यांक विभागया प्रतिशतया आधारय् भाय् तनावनाच्वन धाइपिन्सं म्वानावयाच्वंगु दृष्य छाय् मखनी ? नेपालभाषायात खतराया सुचीइ तःगु खनीगु तर थन नेवाःतय्सं नेपालभाषा ल्यंकेत छु छु यानाच्वंगु दु धइगु मखनीगु गथे ? नेपालया सरकारी तथ्यांकया आधारय् खँ ल्हायेत ला गोरखापत्र द हे दुनि अमेरिकाया स्वतन्त्र फसय् ब्वलंपिं, सत्यतथ्य मालीपिं थःगु भाय्यात मतिना क्यनीपिं हे माःला ?
जिं व न्हय्दँ बिकाःदयेकूगु धाःगु डकुमेन्ट्रीइ प्यंगःथांया उल्लेख व छम्ह शिक्षिकां नेवाः भाय् ल्हानाः स्यनाच्वंगु बाहेक अज्याःगु रिभाइभिङया ज्या जुयाच्वन धइगु क्यनीगु छुं दृष्य, वर्णन वा जानकारी स्वयेमखन । नेपालय् नेवाः भाय् ल्हाइपिं मदु, थुकियात संरक्षण व विकास याइपिं थन सुं मदु धइगु हे सन्देश जक बियावन थ्व डकुमेन्ट्रीं । थन अनुमान याःथें २१औ शताब्दीइ ९० प्रतिशत नेवाःतय्सं भाय् हे त्वःतीगुसां आःवइगु ८५दँला झीगु ल्हातिइ दनि । अंग्रेजीभासं नेपालभाषा मन्त, मदयावन, ल्हाइपिं मदु अले जितः नेवाः, नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी भाय् ल्हायेवः धाधां डकुमेन्ट्री सिधइ । थुकथं थीथी हुनिं नेवाःतय्सं नेवाःभाय् ल्हायेगु त्वःतल, खय् भाय् व अंग्रेजी भाय् ल्हानाहल धइगु हे जक थुकिया सन्देश थें च्वन ।
अथे धायेबलय् नेपालभाषायात सरकारं सिखलं चिइधुंकाः थ्यंमथ्यं सछि दँनिसें नेवाःतय्सं थःगु तंगु, स्यंगु मदुगु भाय्यात दयेकेत कुतः यानाच्वन व थ्व फिल्म दयेकूगु पुचलं मखंगु जुयाच्वन उकिं वय्कःपिनिगु निंतिं नेपालभाषाया पुनर्जीवनमाल (लुमंकादिसँ अज्याःगु अवस्थायाय् जेलनेल भोगेयाःपिन्सं याःगु ज्यायाततकं झीसं पुनर्जीवनवा रिभाइभिङ मधया, पुर्नजागरण जक धया) ।
अथे धायेबलय् गांगामय् खय्भाय् तकं मसःपिन्सं मांभाय् ल्हानाच्वंगु, नेवाःभासं च्वयातःगु द्वलंद्वः सफूत, पिदनाच्वंगु पत्रपत्रिकात, संकिपात, म्येचाःत, नेपालभाषा केन्द्रीय विभागलगायत मांभासं ब्वंकीगु स्कुलत, इलय्ब्यलय् दबुलिइ दंवइगु प्याखंत, एफएम स्टेशन, टिभि स्टेशन, टिभिइ व एफएमय् वःगु ज्याझ्वत, वेबसमाचारपत्रत, वेबसाइटत, ब्लगत, नेवाःभाय् जक छ्यलीगु फेसबुक पेज व ग्रुपत, थःगु भाषिक अधिकारया लागि ल्ह्वंगु ल्हाःत छुं हे मखुत । द्वलंद्वः भाषासेवीपिन्सं थःगु मांभाय्या लागि विदेशय् वनाः थःगु जीवनया व्यक्तित्व, वृत्तिविकास व थःगु जीवनशैली बांलाकेगु अल्याख अवसर त्वःताः थ्व हे चा–लखय् पाःगु जीवनया मू मन्त । उमिसं याःगु ज्यायात सरकारं ला कदर मयाःमयाः नेवाः भाय्यात माया याना धाःपिंपाखें तकं न्याय मजुल । थःगु छेँ च्याःगु हे खःसां तापलय् च्वनाः दुरबिनं स्वयाः“भचा मगाः”जक धायेगु लाकि लः ज्वनाः वयेगु ?
खः, झीगु भाय् गनं गनं छुं हदतक न्हनावनाच्वंगु दु, भाय् ल्हाइपिं म्हो जुयावनाच्वंगु दु । गनं राज्यया भाषा व शिक्षानीति अले गुम्हं गुम्हं अबु मलिउ ब्वाःजु लिउ जुयाच्वंगु दु, भाय् ल्हाइपिं व भाय्यात मतिना याइपिं देसय् च्वने मछुयाः तपाः लप्तेय् भ्वय् नःवंगु नं कारण मखइमखु । झीसं थःगु भाय् ल्हाकेत यायेमाःगु ज्या बांलाक याये मफयाच्वंगु नं दु । थज्याःगु खँयात खायु भासं आलोचना यायेमाः । थन थज्याःगु खँय् आलोचना जुयाच्वंगु नं दु अले उकियात सकारात्मक रुपं कयाः ज्या याइपिन्सं न्हून्हूगु पलाः न्ह्याकाच्वंगु नं दु ।
तर थन थ्व छु जूगु ? नां बांलाकेगु धायेगु तर स्यना वनाच्वन धकाः जक क्यनेगु ? अथे अमेरिकाय् च्वनाः स्वयेबलय् नेपालय् नेपालभाषा सिइधुंकूगु जक खनीगु खःसा, थन वयाः हनेबहपिं सत्यमोहनजोशीजु, चुन्दा वज्राचार्यजु, नरेशवीर शाक्यजु व सुरेश किरणजुलिसे अन्तवार्ता कयाः नं नेवाःतय्सं थःगु मां भाय् म्वाकाच्वंगु दु धइगु खँ थुइके मफुसा, अझ वय्कःपिन्त नवाकाः झीगु भाय् न्हना वनाच्वन धकाः क्यनेगु खःसा उकिं यानां नं “डाइङ नेपालभाषा” (सिना वनाच्वंगु नेपालभाषा) धकाः तयाबिउसा छु स्यनी ? अमेरिकां “डाइङ नेपालभाषा” नांगु डकुमेन्ट्री दयेकी, व प्रमाणित जुल धाःसा जिमिसं थन नेपालं उकिया लिसलय्“ रिभाइभिङ नेपालभाषा” नांगु डकुमेन्ट्री दयेकेत कुतः याये ।
थन खँ ल्ह्वनागु शीर्षक व सन्देशया जक खः । नेपालय् संस्कृति न्हना वनाच्वंगु क्यन, अले अमेरिकाय् संस्कृति संरक्षणया ज्या अले विशेष यानाः अमेरिकाय् च्वंगु छगू संस्थायागु ज्यायात जक छाय् च्वछायाः क्यन धकाः जिं कुलेगु आवश्यकता मतायेका । डकुमेन्ट्री हे मदयेकूसां नेपालय् च्वंपिं नेवाःतय्सं विदेशय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं गन गथे छु ज्या यानाच्वन धइगु सामान्य जानकारी तयातयागु दु ।
थन नेवाःतय् पुचलय् छम्ह नेवालं नेपालभाषाया आन्दोलनयात कयाः मगाःमचाःगु खँ ल्ह्वनकि नकारात्मक जूगु आरोप बिइ, कप्तानचां कयेकल धाइ, चस्मा हिलेमाल धाइपिं दु । छथ्वः थन सुनां सुयातं आलोचना याःगु न्यने मयःपिं भजन जक हालाच्वँ धाइपिं दु । तर उपिं अमेरिकाय् ब्वलंपिं अले नेपालभाषा आन्दोलनया दुग्यंगु अनुभव दुपिनिगु लिधँसा दुपिं नेवाः–अमेरिकनतय्सं झीगु भाय्यात कयाः नेपालय् ला नेपालभाषाया मृत्यु जुइधुंकल, घःसू भ्वय् न्यायेकेत्यल धकाः अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलय् गलत सुचं प्रवाहित यायेगु कुतःयाःसां मुक दर्शक जुयाच्वनी । थज्याःबलय् नेपालय् अथे स्यन थथे स्यन दयेकेमाल धकाः संसारय् बय्बय् यानाः प्रोजेक्ट दयेकीपिं डोनेशन मुंकीपिं विदेशय् यक्व दु, जिमिसं मखनागु नं मखु । तर अथे यायेत जक गलत सन्देश विश्वय् बिइगु अधिकार सुयाकें दयेमजिउ ।
Link: http://tinyurl.com/razen20151015
No comments:
Post a Comment