फेसबुक प्रतिबन्धले निम्त्याएकाे विरोध प्रदर्शनमा १९ जनाकाे मृत्यु

सत्ताबाट खोसिएको सामाजिक सञ्जाल फिर्ता लिन, भ्रष्टाचारको अन्त्य र सुशासनको माग गर्दै हजारौँ युवा आज साेमबार सडकमा उत्रेका छन् । यस प्रदर्शनमा साँझ ८ बजेसम्म प्रहरीको गोली लागेर १९ जना प्रदर्शनकारीकाे मृत्यु भएको छ भने लगभग ३०० जना घाइते भएका छन् ।

प्रजातन्त्रिक नेपालकाे इतिहासमा सरकारले सुशासनकाे माग गर्नेहरुकाे प्रदर्शनमा एकै दिनमा यति धेरै मान्छे मारेको यो संभवतः पहिलो पटक होला ।

अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता देउ अनि भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर भन्ने जस्ता नारा लिएर युवाहरु विषेश गरेर २८ वर्ष मुनिका जसलाई आजभोलि जेनजी भनेर चिनिन्छ आज उनीहरु संसाद भवन घेर्न पुगेका थिए । उनीहरु सरकारको भ्रष्टाचार, सामाजिक सञ्जाल बन्द र लोकतन्त्र माथि बारम्बार भइरहेको आक्रमणको विरुद्धमा सडकमा आएका हुन् । मध्यान्हतिरबाट युवाहरु प्रहरीकाे सुरक्षा घेरा तोडेर निषेिधत क्षेत्र पार गरी नयाँ बानेश्वरमा संसद भवनकाे गेटमै पुगेर नाराबाजी गरे । नयाँ बानेश्वर क्षेत्र तनावग्रस्त बन्यो । जिल्ला प्रहरी परिसरले कम्तिमा ४ हजारको संख्यामा युवाहरु भेला भएको भनेको छ ।

आफुकहाँ दर्ता गर्न आएन भन्ने निहुँमा सरकारले जनमानसमा चर्चित र उपयोगी फेसबुक लगायतका सामाजिक संजालहरु बन्द गरिदिएपछि नेपालका युवाहरु पहिले कहिल्यै नभएकाे जसरी स्वस्फुर्त ढंगले जागेका छन् । सामाजिक संजाल रमाइलो गर्ने थलो मात्र हैन अहिले सुसूचित हुने संचार माध्यम विदेशमा बस्ने आफन्तसँग संचार गर्ने उपाय अनि हजारौंको व्यापार प्रवर्धन गर्ने बाटो पनि भएकाे छ ।

 

कुनै पार्टीसँग प्रत्यक्ष संलग्नता नभएका युवाहरुलाई सुरक्षा स‌ंयन्त्रले पहिल्यै देखि आक्रमण गरेर उत्तेजित बनाएकाे देखिन्छ । अुगवाहरुलाई गिरफ्तार गर्ने वा नियन्त्रणमा लिएर स्थितिलाई सामान्य पार्ने भन्दा पनि गोली नै चलाएर दमन गरेरै लाने प्रहरीकाे यो बर्बरतापूर्ण योजना बनाएकाेले पनि यो स्थिति आएकाे हो । सरकारले अपनाएको दमनकारी नीति र हिंसात्मक रवैयाले गर्दा नै यो आन्दोलन यति हिंसात्मक भएकाे हो । अस्पताल भित्र समेत प्रहरी गएर स्वास्थ्यकर्मीलाई समेत आतंकित पार्ने काम भएको छ ।

यसै प्रकारकाे आन्दोलन काठमाडौं लगायत पोखरा बुटवल बिर्तामोड खोटाङ दमक भरतपुर सुर्खेत कालिकोट हेटौंडा धनगढी आदि देशका अन्य भागमा पनि भएकाे छ ।

काठमाडौंमा प्रदर्शनकारीहरू संसद् भवनभित्रै प्रवेश गरेपछि प्रशासनले नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा कर्फ्यू आदेश जारी गरिसकेको थियो र त्यस क्षेत्र लगायतका ठाउँमा सेना परिचालन गरिएकाे थियो । त्यस्तै स्थिति नियन्त्रणमा राख्न नसकेपछि इटहरी रुपन्देही पाेखरा लगायतका ठाउँमा समेत कर्फ्यु लगाइएकाे छ ।

स्थितिकाे गंभीरता नबुझेका प्रधानमन्त्री केपी ओली भने देशकाे कानुन नमान्ने सामाजिक संजाल प्रयोग गर्न पाइँदैन भनिरहेकाे थिए । जनताको मागलाई जहिलेपनि हेप्ने वा हँसी मजाकमा उडाइदिने अनि सबैलाई अर्ति उपदेश दिएर आफुलाई विद्वान भनेर चिनाउन खोज्ने प्रधान मन्त्री अझै गंभीर भएकाे जस्तो देखिँदैन । उनी भन्दै थिए — देशलाई हेपेको सहन सकिँदैन अनि अहिले केही मान्छेहरु विरोधमात्रै गर्ने पात्र पुतलीजस्ता भएका छन् ।

सर्वसाधारणलाई फेसबुक चलाउने नपाउने निर्णय गराउने प्रधानमन्त्री केपी ओलीले भने अझै फेसबुकमा आफ्नो गतिविधि जारी नै राखेर आफ्नो नैतिकताकाे धज्जी आफैले उडाएकाे कुरा पनि यहाँ प्रासंगिक हुन आउँछ । अरुले गर्न नदेख्ने ओलीको सचिवालय पेजमा समेत एमालेको विधान महाधिवेशनसम्बन्धी पोस्ट भएको थियो ।

 

सरकारले फेसबुक, युट्युब, वाट्सएप, इन्स्टाग्राम लगायतका सामाजिक सञ्जालमा लगाएको प्रतिबन्धविरुद्ध सर्वोच्च अदालतमा रिट दायर पनि भएको थियो । तर ती सामाजिक सञ्जाल खुलाउन सर्वोच्चमा १२ रिट त पुगै तर ती रिट न दर्ता भए, न दरपिठ भएर अल्झेर बसिसहेकाे थिए ।

सरकारले सामाजिक संजालमा प्रतिबन्ध लगाउँदा सत्तामा रहेका तथा अन्य पार्टीहले पनि केही छुटपुट नेताहरुले व्यक्तिगत रुपमा असन्तोष जनाए पनि पार्टी नेतृत्वले भने मौन रहेर सहमति देखाइरहकाे थिए । उनीहरु आफै पनि ढिलो चाँडो सत्तामा जानै पर्ने अनि सत्तामा पुग्दा जनताकाे विरोध सहन नसक्ने रोग भएकाेले उनीहरु यस प्रतिवन्ध प्रति सकारात्मक नै देखिन्थे ।

फेसबुक युट्युव जस्ता सामाजिक संजाल बन्द गरिनुको पछाडि नागरिकका आवाज निषेधित गर्ने एक मात्र नियत थियो भन्ने कुरा स्पष्ट थियो । यो २१औं शताब्दीमा जनताको मुख थुनेर सत्तामा टिक्न सकिँदैन भनेर अहिले सरकारमा जानेहरुले नबुझेको देखिन्छ । हुन त युवाहरुले भिपिएन आदिको प्रयोग गरेर ती निषेधित साइटहरुमा प्रवेश गरिरहेकै थियो तर यसले एकातिर सामान्य पुरानो पुस्ताका मानिसहरुलाई कठिनाइ भइरहेकाे थियो भने यस्तो निषेध देशकै अभिव्यक्तिमाथिको स्वतन्त्रता हनन थियो भन्ने युवाहरुकाे ठम्याइ थियो । हुन पनि यो काम सरकारले आलोचना दबाउन र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि नियन्त्रण गर्ने भनेर सबैलाई थाहै छ ।

फेसबुकले गर्दा सानो ठुलो घटना बारे सबैले तुरन्त जानकारी पाइरहेका थिए । ठुला पत्रिकाहरुले नछोएका विषयका बारेमा पनि चर्चा हुन थाल्यो । यसले गर्दा देशमा भएका सबै प्रकारका अनियमितता भ्रष्टाचार गलत निर्णय लेनदेन पदकाे दुरुपयोग अनि सार्वजनिक पदमा रहेका मानिसहरुकाे गलत आचरणका बारेमा पनि जनता सुसूिचत भइरहेका थिए । अनि जनताले पनि हरेक घटनमामाथि प्रत्यक्ष रुपमा आफ्नो कमेन्ट राख्ने स्वतन्त्रता पाइरहेकाे थियो ।

हुन पनि एक पल्ट चुनाव जितेको भरका सरकार बनाएर अरुलाई सुन्न थाहा पाउन समेत नदिएर भित्र भित्र नेटवर्क बनाएर आफुले सात पुस्ताले देख्न नपाएको सम्पत्ति लुटने अनि सामान्य जनताले गरिखाने समेत वातावरण नपाउने भनेको कसैगरी पनि सह्य कुरा होइन । गएकाे आधा शताब्दीदेखि यो देशकाे ढुकुटी उनीहरुकाे खल्तीमा छ । हेर्दा हेर्दै पेशा व्यवसाय नगरी आफ्ना कार्यकर्तालाई पैसा बाँड्न सक्ने, उनीहरुको जीवन शैली विलासी हुने अनि उनीहरुका छोराछोरी पनि कामै नगरी धनाढ्य जीवन बिताउन सक्ने भनेको उनीहरुले देश लुटेको प्रमाण नै हो । कति चुप लागेर बस्छन् त जना ?

एक पल्ट सत्तामा पुगेपछि कसैगरी पनि सत्तामा टाँसिरहने शरीरले काम गर्न छोड्दासम्म पनि सत्ताकै वरीपरी बसिरहन मन पराउनुकाे कारण पनि सत्ताबाट टाढा भयो भने जनताले धुलोपिठो बनाउलान् भन्ने डर पनि हो । जुन उनीहरुमा हुनु पनि पर्छ ।

जहिले पनि जुनै पार्टीबाट पनि ७० आसपासका बुढाबुढीहरुले मात्र शासन गर्ने, सत्तामा जानका लागि जस्तो सुकै खेल पनि खेल्ने र युवाहरुकाे मागलाई सम्बोधन नगर्ने परिपाटी भएकाे देशमा यसरी युवाहरुले एकै दिनकाे विरोध प्रदर्शनले सरकारलाई यो पाली झुक्न बाध्य बनाउने देखिन्छ ।

 

साँझ तिर पुगेपछि बल्ल सत्तामा सहभागी पार्टीहरु र अन्य पार्टिहरुले यसकाे प्रतिबन्ध र सरकारी दमनको विरोध गर्न थालेका छन् । प्रधानमन्त्री तथा गृह मन्त्रीले राजिनामा दिनु पर्ने अनि आन्दोलनरत युवाहरुसँग सरकारले वार्ता गर्नु पर्ने कुरा निकालेका छन् । सरकारलाई कुरा बुझाउनलाई १६ जना नेपालीको बलि दिनु नै पर्ने ?

यस आन्दोलनलाई चर्चित युवा नेता रवि लामिछानेले तथा काठमाडौंका युवा मेयर बालेन साहले तथा अभिनेता दयाहाङ राईले ऐक्यबद्धता जनाएका थिए ।

फिलिपिन्स, इन्डोनेसिया, बंगलादेश श्रीलंकालगायतका देशमा जस्तै नेपालमा पनि युवाहरुकाे ‘नेतृत्वविहीनहरुको आन्दोलन’ ले केही दुरगामी परिवर्तन ल्याउने संकेत देखाएकाे छ ।

00

१९ जनाकाे ज्यान गएकाे छ । गन्न सक्छौं ती लासहरु ? ए सरकार तिमीलाई तानाशाह बन्न सरकारमा पठाएकाे हैन, देश बनाउ भनेर पठाएकाे थियो । बनाएकाे त देख्न पाइएन तर देश भने भ्रष्टाचारमा डुबिरहेकाे छ । ती युवाहरुले त्यही भ्रष्टाचारकाे नियन्त्रण गर्न माग गरेका थिए तिमीहरु, तिमीहरुको छोरी छोरी कसरी विलासी जीवन बिताउन सक्ने भयो भनेर सोधेका थिए । अनि सडकमा आउन नपर्ने गरेर सामाजिक संजालमा तिमीहरुकाे कालो करतुतकाे जानकारी लिने अवसर मात्र मागेका थिए । उनीहरुले तिमीहरुले खाँदै आएकाे भाग पनि खोस्न आएका थिएनन् र उनीहरु आफ्ना कुनै अमुक नेतालाई सत्तामा राख्नलाई सडकमा आएका पनि थिएनन् ।


अब फेसबुक हैन ती युवाहरुकाे रगतकाे मोल माग्छ जेनजीले । तिर्न सक्छौं ? एक एक थोपा रगतको हिसाब हुन्छ अब ।

फोटोहरु  विभिन्न अनलाइनहरुबाट साभार लिइएका हुन् । 

देशबासीया नामय् जुजु श्री ५ बानरेन्द्र महाराजया सन्देश

 राजेन मानन्धर

यःपिं देशबासीपिं,
न्हापा न्हापा लावण्यदेशया जुजु जक किसिं स्वामां क्वखायेकाः दयेकीगु । गोमय्जुया काय् नवराजयात ध्याक्वय् सुला च्वंसां जुजु मजुसे मगात । थनया बाखं च्वमिं नं अथे च्वयाबिल, कि थन छम्ह जुजु माल । अथे जुयाः जि जुजुया भूमिका म्हिता च्वना । जितः जुजुया रुपय् स्वीकार याःगुलिं छिपिं गणतन्त्रया प्रजातय्‌त सुभाय् ।

तर जि धाःसा किसिं स्वामालं क्वखायेकाः मखु यमितय्सं भोटं क्वखायेकाः जुजु जुयाम्ह । यमितय्गु ज्या हे जुजु दयेकेगु । जुजु छम्ह दयेके खनकि उमि स्वर्गय् थ्यनाति ग्यनीगु । न्हापा ला येँयाः न्यायेका च्वंबलय् पिरिपिरि नारांचित ध्वाखा चायेकाः हे जुजु दयेकूगु । व हे पुलांम्ह जात्रापात्राया जक खँ ल्हाइम्ह नेवाः जुजु तयातयां झीगु प्रगति मजुइगु खनाः ग्वाय्फुइँ याइम्ह खय्चा जुजु हःगु । अबलय्निसें नेवाःत धुसुकुस जुइक हे विकास जूगु धालनि । बासाठ्ठी हरण निसें कयाः भूमि सुधार व गुठी संस्थान व हे जुजुया देन ला खःनि । महेन्द्रमाला ब्वना मदिया ला ? तर छु याये कुलंकार जनतां हानं जनताया शासन माल धकाः दरवार हत्याकाण्डं थिइमफुम्ह जुजुयात छु छु यानाः नागार्जुनय् छ्वयाबिल । अले ला आः छकःनिकः ख्वपय् यलय् चाःहिउ वइबलय् जय जय धकाः हाःसां वयात हानं जुजु दयेके खनी ख्वाः मवः । उकिं ला न्हापा नं जुजु धाधां भाजु दयेकीगु । बालं च्वंम्हसित नं भाजु दयेकीगु । गुम्हं झापाय् च्वंम्ह भाजु, गुम्हं गोरखाय् च्वंम्ह भाजु । गुम्हस्यां क्यने जिउम्ह भाजु, गुम्हस्यां क्यने मजिउम्ह भाजु । भाजुपिं दयाः नेवाः ससःमां ससःबौपिनि किसि न्हाय् ।

आः वयाः देशया काल परिस्थितिं नेवाःतय्त हानं छकः जुजु हे दयेकेगु मौका बिउगु दु । अथे जुयाः ला बासः दँया अनुभव‌ं न्ह्यानाच्वंगु पार्टीतय्सं तालय् मलाःपिं जक उम्मेदवार थनाः, उकिसं बासः धयाथें च्वापुकाःतय्सं मेयरया थासय् करौंती उम्मेदवारी बियाः जितः जुजु यानाः त्याकल । गुलिस्यां नेवाःतय्सं जितः भोट बिइ हे मखु, नेवाःतय्सं भोट मबिइकं जि त्याइ हे मखु धकाः धयाच्वंगु खः । तर मेमेगु थाय्या छु खँ ल्हायेगु, कोर एरिया धकाः नांजाम्ह पुलांम्ह मेयर हालाच्वंगु थासं नं जितः हे भोट वल ।

नेवाःतय्त दक्वं यः, नेवाः मेयरत जक मयः धकाः ला न्हापा हे सिउ नि । थथे धायेबलय् नेवाःतय्सं भोट मबिउगु जुइला ? खला जितः नेवाःतय्सं जुजु दयेकूगु धायेबलय् पाप लायेफु । छाय् धाःसा थन उमिसं छेँबुँ मियाः दुकयातःपिं गैर नेवाः बासिन्दातय्गु मताधिकार नं ल्याःखायेमाः । उमिसं भोट बियाः त्याकूगु धकाः नं धायेफु । तर नेवाःतय्सं छेँ बुँ ममिउगु जूसा व गैर नेवाःत थन च्वने खनी ला ? अले उमिसं भोट कुरके खनीला ? आखिरय् जस बिइमाःगु ला नेवाःतय्त हे जुल नि । न्ह्याथे यानाःसां त्याकूगु नेवाःतय्सं धकाः मधासें मजिउ । जि जुजु जुइखनाः छु मख्ख जुइ, व स्वयाः जितः जुजु दयेके खनाः नेवाःत मख्ख ।

तर छता खँ सुटुक्क धाये ला? मेपिन्त धायेमते न्है? जितः न नेवाःतय्सं जुजु दयेकल, न गैरनेवाःतय्सं जुजु दयकेकल । थ्व ला मचा खँ का । खास ला जितः वं व दयेकल गुगु व थः हे जुइ मखनाः वाथावाथा कनाच्वंगु खः । थुल ला ? न्ह्यागुसां जि जुजु जुल, जि जुल जुजु ।

नेवाःतय् कय्ता मदुसां मास्क तयेमाः, च्वनेगु बाय् मदुसां भाय् धकाः आन्दोलन यायेमाः । उकिं थ्व हे खँयात बिचाः यानाः खय् भाय्या लिसें नेवाः भासं नं सपथ कयाबिया । उलि दसेंलि मेगु छु माल नेवाःतय्त, जि जक जिउसा छेँखा पतिकं छम्ह छम्ह म्हाय् हे बिइ हइला धइथें च्वंक लय्ताल दक्व नेवाःत ।

तर छु धाये । चुनाव त्यानाः जुजु जुइ जकं अःपु का । जुजु जुइकथं ज्या यायेगु ला, अबुया ब्याहा खनी । गबलें वडा सदस्ययागु ज्याया तकं अनुभव याना मच्वनाम्हसित भाग्यं जुजु दयेकाबिल । हँय् काये ला ख्यँय् काये ला यानाबिल । चुनाव प्रचारय् नं खास हे योजना दयेकाः वयागु मखु, व हे निम्ह प्यम्ह नेवाःचातय्सं ग्वाहालि यानाः न्ह्यज्यानागु खः । आः धाःसा आपत । तर जिं सिउ जुजु गथे यानाः जुइमाः धकाः । उकिं ला जनताया सुविधाया नामय् छुं मबिया । जनता धइपिं हे छेँय् छेँय् ध्यबा सइगु सिमा दुपिं खः, उकिं उमित सम्पत्ति कर, घरबहाल कर धकाः ककुइ ज्वना ल्ह्वका कायेगु हे जक शासन यायेगु खः । उमित सुविधा बिइम्ह जुजु माःसा महिन्द्र मल्लयात सःता हजि ।

जुजु जुइ साथकि छु धाये छु धाये जुयाः धयाबिया आः महनगरपालिकां चःबि दयेकेगु मखु, गन गन चःबि दयेकातःगु खः व हे निशुल्क धकाः प्रयोग याःहुँ धकाः । ओहोसा, थज्याःगु महान बुद्धि न्हापायापिं मेयरपिन्के मदु खनी । सकस्यां तारिफ यात । अथे हे धयाबिया जिं, आः लँय् फ्वने दइमखु, बँ पसः तयेदइमखु, फोहर नं ध्वगीगु व ध्वमगीगु निब्वथलाः जक वायेदइ, पिने गनं मि च्याकेदइमखु, आदि आदि । धायेगु जक ला खःनि, सिन्का छपु त्वथुले माःसा जिमांया काय् । थ्व येँया जनतातय्त धाइम्ह मालाच्वंगु खः, ज्या ला निद्वःदँ न्ह्यः हे यानातयेधुंकल नि ।
थ्व संसार हे क्यनीपिनिगु खः ।

क्यंगु जक खनी, कंगु जक न्यनी । थ्व हे जिगु शासन यायेगु मूल मन्त्र खः । वयेसातकिं धमास बियाबिया । जि जिगु देशया बैठकया प्रत्यक्ष प्रसारण याये धकाः । गोपनियता व ओपनियताया खँ वल । मुसुमुसु जक न्हिला च्वना । तर लिपा ला जितः जिमि वडा अध्यक्षपिन्सं थाथामाथा याःगु दक्वस्यां खन । का धकाः थ्व नं उगुं थुगु त्वह तयाः बन्द यानाबिया ।

थन ततःखागु शपिङ्ग कम्पलेक्स खन कि जितः गन गन चासुसे च्वनावइगु । थन छकः कुतिकुति याःसा मिडिया भुंवइगु गोप्य खँ सिउ । अले मेमेगु खँ छखे तयाः पाक्वया आरबि कम्प्लेक्स, सुनधाराया काठमाडौं मल, बानेश्वरया अल्फाबेटा थज्याःगु निखास्वखा छेँय् डोजर यंकाः अन अंगलय् निकःस्वकः थ्वाकथ्वाक नकाबलय् जि ला देयस् दक्व हे नक्सापास स्वयाः मेकथं दयेकातःगु छेँत भांगरांभुंगुरुं थुनबिउगु थें जस वल । थ्व महानगर दुने गुलि अज्याःगु छेँ दु जिं मसिउ, तर जनताया मिखा वनीगु निखा स्वखा छेँयात धाःसा संकेमाःगु दु । आः थ्व न्यादँया जुजु जि, थन गुलि अज्याःगु दु गनंनिसें थुनेगु धकाः हिसाब यानाच्वंसा ला हानं मेगु चुनाव वइ का । सुनां मिडिया मवइगु मेपिन्सं मखनीगु गल्लीगिल्लीइ डोजर यंकाः अवैध संरचना स्यंकाच्वनी । जि नियम मानेयाकेत वइम्ह खःला ? उकिं ला मेपिन्त पार्किङ बिउ धाइम्ह जि थःगु न्हूसतकय् च्वंगु नगरपालिका भवनय् धाःसा पार्किङ मतया । अथे हे थाय् थासय् च्वंगु वडा ज्याकुथिइ नं पार्किङया व्यवस्था मयाना जिं । जनतायात सुख बिइम्ह नं जुजु जुइ ला? बरु छायादेवी कम्प्लेक्स थज्याःगु जनताया गुथि न्यायेकेमाःगु जग्गाया द्यःने दयेकातःगु भवनाय् धाःसा जिगु ल्हाः मवं । व ला जिमि मालिकयागु हे अप्रत्यक्ष लगानी दूगु थाय् जुल नि । थिलकि च्वाइँक्क पुइ धकाः सिउ जिं ।

जुजु जुयागु गुलिचां मदुबलय् न्ह्याबले वयाच्वनीगु समस्या हानं थ्याक्राक्क जिगु न्ह्यःने दंवल । व खः फोहरया समस्या । ए बाबा, जि फोहर फिहर मुनेत जुजु जूवयागु ला ? आः हानं न्हापा न्हापाथें नुवाकोटया स्थानीय मनूतय्सं थी थी माग यानाः थनया फोहर उठे याके मबिउ बाः । जि नं छु कम, जिं ला आः दीर्घ कालीन उपाय मालाच्वनागु धकाः फोहर हे उठेयाना मबिया । ज्या याःसा मेयर जुक जुइगु, ज्या मयाःनाः ला जि जुजु का ।

उलिमछि जि योजनावद्ध कथं ज्या यानाच्वनां हे मनूतय्सं जितः भारतीय खुफिया धकाः लितुमुतु लिनाच्वन । अथे जुयाः मौका लाकाः आदिपुरुष धाःगु फिलिमया निग्ति खँयात कयाः येँ दुने दक्व हलय् भारतीय फिलिम हे चलेयाके मबिया । थुलि यानाः द्याःबलय् हलवाला त जक द्ययात, तर भारत मयःपिं दक्व जनतां जितः वाहवाह यात । जिगु हाइट बढेजुल ।

धयाजक बिइमाः थन । नेवाःतय्गु अय्लाः ब्राण्डिङ याये जक धयाबलय् दक्व हे लय्ताः थन । अझ नाय्खिं छकः थानाबियाबलय् ला दक्व हे नेवाःत भुतुक्क । अथे जुयाः ला ज्यापुतय्गु ल्हाः फोहर जुइ धकाः धाःसां जनता लय्ताः । गुरुजुयागु मुखः यंका म्ये हालीम्हसिगु छ्यनय् पुकूसां जनता लय्ताः । यम बुद्दयागु पार्क दयेकेगु धकाः सना । जनतां बिरोध यात । जिं ला धयाबिया जिगु हे तलबं सां दयेके धकाः । जितः तलब दइ लाकि दइमखु धकाः हे मसिउ । धायेगु जक ला खःनि थन । धायेत आइतबार माः ला?

थनया दकलय् अःपूगु व न्ह्यइपूगु ज्या धइगु बँ पसःतय्त ख्यायेगु खः । थ्व छगू जक ज्या अज्याःगु जुइ गुगु थनया नेवाःतय्त यः तर जिमि हे समर्थकतय्त मयः । अले नेवाःत भचा पाय्छि जक धाल कि उमित जिमि हे सेनां किमि सिक्क स्याइ । क्या मज्जा वः । अथे जुयाः ला जिमि नगरप्रहरीत नं मेगु झिगू ज्या त्वःताः नं थ्व ज्याय् सुथेनिसें कम्मर कसेयानाः ब्वाँय् वनी । जितः थन बँ पसः तयेमा, मतयेमा, थुकिइ खास हे चासो मदु । तर उमित पसः तयेकेबिइगु अले जिमि प्रहरीतय् म्हाइपुलकि, कलातं ब्वह बियाहःगु तं प्वंकेमालकि, कलाःचित न्हून्हूगु वसः पुंकेमालकि, साक्क तरकारी नयेमालकि उमित अन लछारपछार व्यवस्थापनय् इपिं हे खटेजुइ । नगर व्यवस्थापन ला याये हे माःगु मखु, बरु थुकें उमि छेँ धाःसा व्यवस्थापन जुइ । छखें तयेके बियातयेगु, मेखे तयेदइमखु धकाः सिटी पुइगु, ठेलागाडा ल्ह्वनाः ट्रकय् तयेगु, अले हुलमुलय् लाकालुकु यायेगु । पत्रकारतय् थज्याःगु दृष्य साप स्वये यः । पत्रकारतय्त नं भचा भचा मसला बियाच्वनेमाल नि ।

येँ राजधानी शहर खः, मनूत थन व्यस्त, न्यासिवनां मब्याः । अथे जुयाः गुलिस्यां साइकल, गुलिस्यां मोटर साइकल गुलिस्यां मोटर गइगु स्वभाविक हे खः । जितः अज्याःगु मोटरसाइकल व मोटर चाःचाःहिलाच्वनीगु धाःसा यः, तर गनं दिकाः मनूत कुहाँ वयाः ज्या याःवनीगु, वा सामान न्याः वनीगु धाःसा मयः । जिं जिं मयः धालकि जुइमखु जुइमखुका थन । अथे जुयाः न्हूसतकय् मोटरसाइकल मोटर पार्किङ यायेदइमखु धयाबिया । छम्ह जिम्ह अथे याये मजिउ धायेवं जिं उमित तप्यंक पार्किङया ध्यबा नयाच्वंम्ह धकाः आरोप लगेयाका, सकलें चुप जुल । अन पार्किङया ध्यबा सुनां म्हयाच्वंगु धइगु सुनां मसिउ, जिं जक सिउ । खास ला जिगु योजना ला अपाय्मछि धंगु तिंख्यलय् अन्डरग्राउण्ड पार्किङ दयेकेबियाः १०/२० अर्बया टेण्डर थःयम्ह ठेकेदारयात लाकेगु खः, तर उखेयापिं जनता भचा तकसं जान्नेसकार जुयाः याके मबिल । अथे जुसेंलि खुल्ला मञ्चय् फुटलबल ग्राउण्ड दयेकेगु धकाः योजना दयेका । अलछिनाः जनतां व नं याके मबिल । मुरुमुरु तं वयाच्वंगु जितः अन ।

अले जिं अन च्वंगु निगू स्वंगु शपिङ कम्पलेक्सय् तं दिका । छेँदिइ पार्किङ याकेगु धकाः नक्सा पास यानातःगु छेँय् धमाधम पार्किङ याका । उलिं जक गन गाइ, समस्या ला विकराल हे खनी का । अले प्यदँ न्यादँ निसें दयेकेसिमधयेकुसें तयातःगु महानगरयागु हे पुलांगु बसपार्कया छेँदिइ पार्किङ या धया । मोटर साइकल मोटर दिकाः २० मिनेट न्यासि वयाः न्हूसतकय् सामान न्यायेसा न्याःहुा मखुसा कलंकीइ वनाः न्याःहुँ धकाः । अथे नं मजिसेंलि जिगु जुजु स्टाइल पिकया — थम्हं दयेके भाः मखंसां मेपिन्सं दयेकातःगु लुटे याये सः जि । अले सरकारं लीजय् बियाः दयेकातःगु लुँहितिया क्वय् च्वंगु तःधंगु पार्किङयाये थासय् मिखा वन । सुनां सुयात गुलिं लीजय् बिउगु, सुनां गुलि ध्यबा फुकाः दयेकूगु नाप बाल मतलब, ऐलान यानाबिया — आवंलि थन च्वंगु थासय् दक्व मोटरसाइकलतय्त सितिकं पार्किङ यायेगु धकाः । जिगु लिउने च्वंपिं फेसबुके जनतां जितः जयजयकार यात । उलि दुसा जिगु न्यादँया शासन पूर्ण सफल जुइगु हे जुल नि ।

ज्या यायेमसःसां गथे यानाः समाचारय् वयेगु अले गथेयानाः फेसबुकय् लाइक कायेगु धइगु सिउ जिं । अथे जुयाः तुकुचा खुसिइ आक्रमण याना जिं । जितः व खुसि गनं वःगु गन गपाय् ब्या, गपाय् ब्याय जुइमाःगु, सुनां सुनां त्यलाकयात:गु दु धइगु नाप मतलब मदु । चण्डोल, बाँसबारीइ सुनां स्वःवनी ? जि ला न्ह्याथे यानाः सां समाचारय् वये माः भाइ । अले जिं तप्यंक नारायणहिति दरवारया क्वसं जयनेपाल हलया कम्पाउण्डय् डोजरं मुइका । सकसियां सिउ अन दुने तुकुचा दु धकाः । राणाकालय् आल्पसें हे व खुसि तपुनाः उमिसं जग्गा धकाः नेवाःतय्त ध्वंलानाः मियातःगु धकाः जिं सि हे सिउ नि । तर थन नकतिनि येँय् वःपिं पर्यटक पत्रकारतय्सं तुकुचा लुइकल धकाः बय्बय् यानाः च्वयाबिल । छुं यायेगु हे हुति दुम्ह ला गन खः धकाः जि । बाःछिति अथें तयाबियाः । फेसबुकय् जितः ला कोलम्बसं अमेरिका पत्ता लगेयाःगु थें हे यानाः च्वछायाबिल । लिपा अदालतं यायेदइमखु धाल, सामसुम जुयावन । जित माःगु उलि हे ला खःनि ।

सुकुम्बासी येँया दकलय् तःधंगु समस्या खः । जिं सिउ । तर अथे धायेवं जिं उति गन थनी धकाः । जिमि हे उलिमछि थः मनूत दु अन । अझ अन थाय् कब्जा यानाः बालं तयाच्वंपिं हे जिमि स्याःन्याःपिं समर्थकत दु । अथे जूसां लोकपत्यार धकाः छकः तीजक निगः स्वंगः गाडीइ नगरप्रहरीत तयाः थापाथलीइ बागमति खुसि सिथय् च्वनाच्वंपिं सुकुम्बासी हटेयायेगु नाटक मञ्चन याना । उखे तयार जुयाच्वंपिं सुकुम्बासी हुकुम्बासीतय्सं खुकुरी ज्वनाः लिनाहल । न्हिम्ह प्यम्ह नगरप्रहरी घाइते नं जुल ।

अरेबाबा, उमित हटेयायेत उलि फौजं मगाः, सरकारी समन्वय माः धकाः ला जिं सिउ नि । उकिं ला जिं बागमति सभ्यता एकीकृत विकास समितिया समन्वय धयाबिया, उखे कानूनी प्रक्रिया पुरा मयासे, पूर्व सुचना मबिसे अले विकल्प मबिसे थने फइमखु धकाः ला जिं सि हे सिउनि । उकिंला झिम्ह नीम्ह अनलाइने व यूट्युबेत तयाः नगर प्रहरी क्वकयाः फिल्म सुटिङ याकागु । अन पाय्छि जिं दायेथें याये छ ख्वयेथें याः धाःथें जुल । अले बाबुरामं नेवाःतय्गु छेँ थुंबलय् केरा स्वयाच्वंपिं पत्रकारत उमित थनेदइमखु धकाः हालाहल । जिं खास छुं हे यायेम्वाःल । फेसबुकय् जिगु माक्व चर्चा जुल, जिगु मिसन सफल जुल ।

छकःनिकः छुं हे यानाः नं प्रचारय् वये मखनीबलय् म्हाइपुसे च्वनीगु । खिचापुखुलिइ वनाः खिचाया प्यनय् सँ खाकःवनेथें जुइगु । छकः अथे हे जुल । तर ईश्वरया कृपा । छन्हु शनिबार बहनी सरकारी गाडीइ कलाःचा चाहिलाः कोटेश्वर वःबलय् पुलिसं पास ग्व हँ । वया अबु, जि थनयाम्ह जुजु धकाः मसिउ ला वं ? चुनाव त्यानाः वयाम्ह जुजु जि थनयाम्ह, पारस स्वयाः छु कम ? देसय् गणतन्त्र वःसां जिला थन ला जिगु राजतन्त्र कायम जुइधुंकल । जिमि कलाःयात म्हसिकातये म्वाःला व जाग्वारा पुलिसचां ? जिं ला सिडिओ साडिओतय्त नं थर्केयाना ।

ज्या यानाः मखु, तं क्यनाः शासन याये धकाः वयाम्ह जि । मेगु छुं यायेमसःसां फेसबुक चलेयाये सः जिं । सिंह दरवार च्याकाबिइ धकाः च्वयाबिया । न जिं दयेकागु, न जिमि अबुं दयेकूगु व । जितः छुकिया माया? मि च्याःथाय् दमकल छ्वये मसःसां जनताया सम्पति सिंह दरवार च्याके सःजि । थनया फै जनतायात मेगु छु माल, जिं निदँ तकः याःगु मयाःगु ज्या स्वयाः फेसबुक स्टाटस हिट जुल । थनया फेसबुके जनतायात देश दयेकीम्ह मखु सिंहदरवार च्याकीम्ह नेता मालाच्वंगु दु । भीड मनोविज्ञान धइगु हे थज्याःगु । सकस्यां जितः स्याबासी बिल ।

आः वइ खः न्हूसतकयागु । खयेत जिगु देश येँ महानगरपालिका खः, तर जि गन व दुने दुने चाःहिले लाः धकाः । जिं खनाःगु जितः यःगु ला थ्व हे न्हूसतक जक । थन विकास जुल कि देय् दक्वं विकास जूगु थें जुइ । विकास यायेगु ला धया, तर छु यायेगु जिं हे मसिउ । नेपाःया हे दकलय् पुलांगु तब्यागु युरोपियन छाँटयागु लँ धइगु हे थ्व न्यूरोड । थुकिया जुजु जि । दयेके ला माःगु हे मखु, अथेसां थ्व जिं दयेका धायेकेमाःगु दु जितः । जिउसा थन गजू छुनाः व जुद्ध समशेरया सालिक लिथनाः जिगु सालिक तयेकेमानि थन । यायेगु ला यायेगु तर छु यायेगु धकाः बिचाः याना । छगू न्हूसत दयकेत ९० वर्ष लगे जुइ, आः जिं ९० दिनं थ्व स्यंकाबिइ । आः पार्किङ हटे यायेधुन, बजार शुन्य जुयावनाच्वंगु दु, आः उकिसं थनया फुटपाथ तबाला यानाबिल धाःसा गामं गामं चाःहिउवःपिं, गल्लिगिल्लिइ बालं च्वनीपिं मनूतय् सेल्फी कायेगु छगू खास्सागु थाय् बनेजुइ । दुइ चार अर्ब उखे थुखे यायेखनी । थ्व हे बिचाःयानाः थन फुटपाथ हटे यायेगु अले गाडी वनीगु लँ चिबाला यायेगु अजबगु योजना सुयातं मन्यसे न्ह्यःने तयाबिया । सरकारी नियम नं मस्वया, स्थानीय जनतालिसे सहलह नं मयाना ।

जुजुया ज्या यायेगु स्टाइल हे अथे नि । छखे सडक विभागं जिगु थाय् धकाः स्यंके मबिउ, मेखे तर व बेइमान छम्ह वडा अध्यक्षं ला जित तेरे हे मयाः बाः । जि थज्याःम्ह निर्वाचित जुजु थज्याःगु न्हूसतकया ज्याय् निकः निकः ख्वाःपाः सुचुकाः लिहाँ वयेमाल । जितः छेँय् कलाःचां छु छु याइ जुइ । हरे लुमंके हे मयः । तर थन नं जिमि सेनां बहादुरीपूर्वक युद्ध ल्वात । देशय् विदेशय् च्वंपिं पाखें न्हूसतया लँ चिबाला मयाःतले देश विकास हे जुइमखु, अले चिबाला यातकि थ्व येँ देश अमेरिका जापान थें हे विकसित जुइ धकाः धायेके बिया । ध्यबा ला खुसि हे बाः वयेका । अले बल्ल भचा ज्या यायेगु वातावरण वःगु दु । आः थुलि यानाः न्हूसतक लागाया दक्व पसः व्यवसाय बन्द याकाः कलंकीच्वंगु न्हूगु सेन्टरय् छ्वयेदुसा जि सफल जुइ । च्वय् नं थुलि या धकाः हे आदेश बियाःगु जितः । जि जुजु जुयागु हे थुलि हे यायेत ।

थज्याःगु खँ ला गुलि दु गुलि का । खास ला छु धाःसा जिगु मन्त्र हे थम्हं ज्या मयायेगु अले मेपिन्सं मयाः धकाः मेपिन्त दोष बियाः हिरो जुयाच्वनेगु । जुजुपिं धइपिं हे अथे जक ला खःनि । वंगु निसःत्या दँ दुने जुजुपिन्सं याःगु धइगु हे जस कायेगु जक खः, जिं नं जस हे कायेत जक वयागु ।

निद्वःदँ पुलांगु सभ्यता दूगु न्यासः दँ न्ह्यः हे लुँयागु गजू दूगु द्यःगः दयेके सःपिं नेवाःतय्थाय् जि म्हिगः म्हीग तिनि दुहाँ वयाम्ह मरस्या जुजु जुइगु धइगु अःपुगु खँ मखु । जिं थन चाकःलिं शत्रुया शत्रु जक खनाच्वनागु दु । जि शत्रु जुजुं हमला यात कि छ्वय्लां कयेकाः बचेजुइ धाइम्ह जयप्रकाश मल्ल मखु । अले थज्यागु पहलं शासन यायेत सेनामेना धाःसा बल्लाक हे व्यवस्था यानातये माः । जिगु सेना धइगु हे साइबर सेना खः । उकिं जिगु समर्थनय् निसः मनू गबलें सतकय् कुहाँ वइमखु, तर दुनें दुनें फेसबुक लगायतया सामाजिक सञ्जालय् हजारौं सेनात २४सै घण्टा सक्रिय जुयाच्वनी । उमि फेसबुक चलेयायेगु धइगु नेवाःतय्थें समय् बजि, थ्वँ अय्ला, हाकु पतासि अले जात्रापात्रा ब्वयेत मखु । उमिसं शब्द शब्दं शत्रुयात गोली कयेकाच्वनी । गनं ध्याकुंचाय् छम्हस्यां जिगु विरुद्धय् छुं च्वल कि हां भुंवये थें भुं वनी, थाथामाथा हे याइ । थ्व हे खः जिगु मूल मन्त्र । उमिसं जिं छु यानाच्वन धइगु नं मसिउ, छु याइ धइगु नं मसिउ । उमिसं सुनां जिगु विरोधय् नवात कि वयात लिसः बिइमाः धइगु जक सिउ । उमित जिं स्यनातयागु दु, जिं यानाच्वन धायेगु, अथे मानेमजूसा या हे याइ नि धायेगु, अन नं मानेमजूसा मेपिन्सं याके मबिउ धायेगु, अले अझ नं मानेमजूसा छिमि पुलांपिं पार्टीया नेतातय्सं छु यानाच्वन ले धकाः ज्वनेगु । उपिं हायल कायल जुयाः सुम्क च्वनी । थथे हे जुयाः जिगु न्यादँ पुवनी । थुकिया ग्यारेन्टी बिइ जिं ।

श्री पशुपतिनाथं जिगु कल्याण यायेमा ।

( नःलि साहित्यिक लयपतिइ पिदंगु  ल्यंपुल्यं ध्याचू  ११४४)

सत्यमोहन जोशी भिजुअल आरकाइभ : छगू अनुभव

 

राजेन मानन्धर

समालोचक व राजनीतिक विश्लेषक प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठयागु विलक्षण स्मरण शक्ति व विभिन्न थासय् व ईया खँ गथे खः अथे हे कनेगु गुणपाखें प्रभावित जुयाः शाक्य सुरेन व जिं वय्कःया प्रवचनया श्रृंखलाया अडियो रिकर्ड तयेगु ज्यायानाच्वनागु व ई । थ्व खँ सियाः पद्मरत्न तुलाधरजुं जिमित थज्याःगु आरकाइभिङ सत्यमोहन जोशीजुयागु नं यायेमाः धइगु सल्लाह बियादिल । थ्व खँ नेसं११३७ या जुल ।

थ्व सुझाव जिमित तःधंगु हःपाः जुल । जिमित थ्व ज्याया लागि लायक तायेका दिइगु थें च्वन । स्वभाविक रुपं जिपिं उत्साहित जुल । जिमिसं थुखेपाखे गंभीर जुयाः बिचाः याना । तसकं मयासे मगाःगु ज्या थें तायेका । नेवाःतय् ज्वःमदुम्ह प्रतिभाशाली विद्वान अले वाङमय शताब्दी पुरुष धकाः नां जाम्ह सत्यमोहन जोशीया हरेक शब्द उतिकं महत्वपूर्ण जुयाच्वनी । वय्कःया ज्ञानला लागा तसकं तब्या — सफू ब्वने म्वायेक हे नेवाः ख्यः व नेपाःया हे थी थी विषयया ज्ञानया भण्डार वय्कःपाखें काये जिउ । वय्कःयागु जीवनया लिसें थी थी ख्यलय् वय्कलं मुंकादीगु ज्ञानयात अभिलेखीकरण यायेमाःगु आवश्यकता ला जिमिसं नं तायेकागु हे जुल ।

जिमिसं सिउ, वय्कः न्ह्यागुं ज्याझ्वलय् थ्यनाच्वनी । गबलें उद्घाटन, गुबलें सफू विमोचन वा अज्याःगु हे मेमेगु ज्याय् नं । नेवाः गैरनेवाःदक्वसिगु ज्याझ्वलय् नं वय्कःयात सम्मान यानाः हे सःतातइ । सःतूथाय् वय्कः म्हाः धायेमसः, वा धालकि अझ सुनां सःतूगु, भिंगु मभिंगु, जिउगु मजिउगु संस्था धकाः हे बिचाः यानादिइमखु, न्ह्यानाच्वनी वय्कःया पलाः । अझ गुलिखे संस्थाया ज्याझ्वलय् ला आयोजक स्वयाः न्ह्यःने वनाः गनं ध्याकुंचाय् याकःचा फ्यतुना च्वनीगु नं खना । अथे हे वय्कःया विद्वतायात कदर यानाः हे मुख्य वक्ता कथं वय्कःयात ई बियातःगु दइ । दक्वस्या दक्व धायेसिधलकि वय्कःया पाः वइ । थःगु पाः वल कि थम्हं सिउगु थःके दूगु ज्ञानया भण्डार हे चायेकादी । माइक ल्हातिइ लात कि खुसि बाः वयेथें वइ, इतिहास, वर्तमान व भविष्य तकं । सुयात गुलि बिइगु, सुयात छु मबिइगु धइगु हिसाब किताबया बाँध मदु वय्कःया । निभाःथें, काइम्हस्यां काइ, मकाइया तकं ल्याचाः मदु । वय्कःया सः फसय् थ्वयाच्वनी, गुलिस्यां न्यनाच्वनी, गुलिस्यां न्यनीमखु । वय्कःया पाः लिबाक्क वइगु, सहभागीपिनि धैर्य हे मदइगु, अले ज्याझ्वः तःहाकः जूलिसे अन हे तुच्चा इत्यादि बिइहइगु व ननं न्यनाच्वनीबलय् अले लिउने कालकुल हालीबलय् वय्कलं न्ह्याक्व हे महत्वपूर्ण खँ कनादिउसां झीके शिष्टताया कमि जुयाः वा नय्पित्यानाः वा उगु खँया महत्व मथुयाः, न्यनेगु वातावरण दइमखु, वय्कःया खँ फसय् जक थ्वयाच्वनी । अज्याःगु खँ धइगु झीगु अले झीधुंकाःया पुस्ताया लागि अमुल्य उपहार खः धकाः जिमिसं तायेका ।

थ्व हे खँयात बिचाः यानाः जिमिसं म्हगसय् म्हंका — छगू विस्तृत आरकाइभ दयेकेगु, वय्कःया व्यक्तिगत जीवनया थी थी पक्ष अले वय्कलं सयेकादिउगु व योगदान यानादिउगु विविध लागायात कःघानाः वय्कःयाके न्यनेकने यायेगु । जिमिगु म्हगसया लागा तब्या जुजुं वन । जिमिसं आःया पालय् अडियो जक मखु भिडियो आरकाइभ दयेकेगु उचित तायेका । अले वय्कःपाखें छु छु विषयय् न्यनेकने यायेगु धइगु सहलह यायां ज्याया लागा नं तचाः जुजुं वन ।

थ्व खँयात मूर्त रुप बियेत जिमिसं निगू प्यंगु अनौपचारिक मिटिङ च्वनेधुंकाः नेसं ११३७ दिल्ला पुन्हि (विसं २०७४ मंसिर २२) कुन्हु औपचारिक मिटिङ च्वना । थुकुन्हु सत्यमोहन जोशी वृत्तचित्र निर्माण पुचः नीस्वना । थुकिइ अध्यक्ष डा. पुष्पराज राजकर्णिकार, उपाध्यक्ष शाक्य सुरेन, सचिव जि राजेन मानन्धर, उपसचिव अजय देशार, कोषाध्यक्ष सिद्धार्थ शाक्य, सदस्य सुनिता राजभण्डारी व शान्तराज शाक्य च्वनेगु जुल । अबलय्या योजना कथं बाःछि दुने प्रारम्भिक ज्याझ्वः दयेकेगु, स्वलातक शुटिङ यायेगु, स्वला लिपा स्क्रिप्ट फाइनल च्वयेगु व सम्पादन वा निर्माण यायेगु अले खुला दुने निर्माण सम्पन्न यायेगु धइगु क्वःजित ।

थुकथं वय्कःया जीवनी व वय्कःया थी थी विषयय्या विचारयात डिजिटल आर्काइभय् न्ह्यंकेगु ज्या प्रारम्भिक तयारीया ज्या न्ह्यात । धायेबलय् अःपु धरग्वारा तःपु धाःथें म्हगसय् म्हनेबलय् उलि ला खःनि धयाथें च्वंगु तर यथार्थया धरातलय् पलाः तयाबलय् गुलि थाकु धइगु सिइदत । अडियो जूसा डिजिटल रेकर्डरय् भरेयानाः थःगु कम्म्युटरय् जक तःसा गाः तर भिजुअल धायेवं हे क्यामेरा, लाइट, साउण्ड इत्यादिया खँ वल । दयेकुसेंलि थःगु मोबाइलं जक कयां छु याये, प्रोफेशनक भिडियो क्यामेरा हे छ्यलेगु धइगु खँ जुल । तर सामान थःके दइमखु, बालं कयाः हयेमाल, प्राविधिक मनूत थः हे उपस्थित मजुइकं ज्या मजुइगु जुसेंलि उकथं हे तयारी यायेमाल । प्राविधिक ज्या खँ व्यवस्थित धइगु ला जु हे जुल, उकिया लिसें अज्याःगु हलंज्वलं हयेत माःगु बजेटया व्यवस्था यायेत नं थाकुल हे धायेमाः ।

जिपिं लाःलाःबलय् मिटिङ च्वना । खँ ल्हानावंलिसे थःगु योजना व्यवहारिक मजूगु खनेदत, उकियात क्रमिक रुपं हिइका यंका । थुकथं ज्या यायेगु म्हो खँ ल्हायेगु यक्व धयाथें च्वनावल । अथे ला ज्या न्ह्याकेधुंकाः पलाः पतिकं योजना हिइकेगु स्वयाः भचाः गाक्क छलफल यानाः निचोड पिकयाः जक ज्या न्ह्याकेगु धइगु नं छगू परिपक्व योजनाया छुमां खः ।

जिमिसं न्हापा योजना यानाकथं निम्न विषयय् खँ ल्हायेगु खँ क्वःछिनागु खः — बूगु थाय्बाय्, मां–बौ परिवार, शिक्षा दीक्षा, लजगा, वैबाहिक जीवन, पुरातत्व, संस्कृति व रुचि, च्वयेगु बानी, पत्रिका प्रकाशन, विदेश भ्रमण, सरकारी लजगा, प्रेरणा, जीवनया लक्ष्य, ब्वनाबलय्या पासापिं, लजगाया सहकर्मीपिं, नेपालभाषा ख्यः इत्यादि । छु दुथ्याकेगु छु दुमथ्याकेगु धइगु सहलह जुया हे च्वन । धाधां ई धाःसा न्ह्याना हे च्वन ।

ज्य न्ह्याका हे छ्वया । थ्व ज्याया प्रस्ताव ज्वनाः न्हापां वनाबलय् वय्कः अकमकेजुल । म्वाःथें धयादिल, विशेष यानाः थःगु जीवनया बारे कनेत तयार हे जुयामदिल, तर लिपा तयार जुयादिल । उकिसं थम्हं नं उकिया आवश्यकता तायेकाच्वंगु जुइमाः, उकिं लिपा सहमति बियादिल ।

छेँ पिने च्वंगु पालि व क्यबलय् वय्कःयात फ्यतुकाः अन्तरवार्ता कायेगु शुरु जुल । निगू प्यंगू एपिसोड ला अःपुक हे न्ह्यात तर लिपा भचा थाकुयावल । घौछि घौछि नवाकातयेगु धइगु अःपुगु खँ मखु खनी । मेथाय् ज्याझ्वलय् उसि मचासे नवानादिइम्ह वय्कःयात क्यामराया न्ह्यःने एकनासं नवानाच्वने न्ह्याः मजुल । निकः प्यकः धुंकाः उसिचाःथें यानाहयादिल । तप्यंक धाःसा म्हाः धयामदिइ । गबलें जिपिं वने मलाः, गबलें निभाः मत्वः वा वःजुल, वय्कःया मुड मजू ।

सालाखालाघौछि घौछिया अन्तर्वार्ता काकां वना । मुकं आरकाइभ गुलि तःहाकः यायेगु धइगु खँय् जिपिं हे अलमल । छगुलिं मेगु विषय साली, मेगुलिं मेगु विषय । विषयया थाःगाः मदु, असिमित विषय । खँ ल्हानावंलिसे खँ माःहनाः वइ । वय्कःया बाल्यकाल, शिक्षादिक्षा, परिवारिक जीवन, जागिर, कर्णाली यात्रा व प्रतिवेदन, कला, संस्कृति, भाषा, आन्दोलन, दरवार, धर्म, साहित्य, महाकाव्य, नेवाः भाय्, खय् भाय्, प्याखं, राजनीति, समाज आदि इत्यादि विषयय् दुहाँ वना । छु छु विषयय् दुहाँ वना, व छगू पक्ष जुल सा उगु विषययात वय्कलं गुलि गंभीरतापूर्वक कयादिल व मेगु विषय जुल । धाथें धायेमाल धाःसा हरेक विषयया ज्ञान जक मदु दुग्यंगु ज्ञान हे वय्कःया म्हुतुइ दु , सारा इतिहास वय्कःया न्ह्यपुइ दु । न्ह्यागु विषयय् न्यंसां तुरन्त हे जवाफ वइगु, वनं आः धाल आः हे वइगु । धाःगु न्ह्यसःया जवाफ धाःगु इलय् वइगु चिन्तामणि म्हिचाथें । छुं विषय नं न्हापा वनाः थ्व विषयय् नवायेगु धकाः धाःवने म्वाः, वय्कःया छुं विषयय् नवायेत नं छुं भचा तयारी यायेम्वाः । अले खँ ल्हाल्हां छुं ल्वःमन, सफू पुइकेमानि वा डायरीइ स्वयेमानि धकाः धयामदिउ । अझ धायेमाल धाःसा गुगु खँ झीसं सिउ वा थू, उकियात नं मेगु पक्षं विश्लेषण यानाः कनादी ।

जिमिसं यक्व हे सिउ धयाच्वंसां वय्कःया न्ह्यःने हे च्वनाः न्यनाच्वनाबलय् मेमेगु हे संसार खनाथें च्वनावइगु । तर जिमिसं गथे विषय विभाजन यानाः छन्हु थ्व विषय धकाः खाका तयार याना, वथें धाःसा जुइमखन । छगू विषयय् ववं मेथाय् झाइ, लित हयेत थाकुइगु । अले जिमिसं वय्कःया खँयात स्वतन्त्र त्वःताबिया । जिमिसं धयागु स्वयाः यक्व हे विषय कःघात धायेमाः । अझं न्यनेमगाःनिगु गुलि दनि जुइ । थौंकन्हय्या भासं धायेगु खःसा वय्कः छगू इन्साइक्लोपेडिया वा गुगल हे धाःसां जिउ । अझ तप्यंक धायेगु खःसा छगू विश्व विद्यालय हे धाःसां जिउ । हरेक संकायया ज्ञान उतिकं दुग्यंक वातुवालाः मातुमालाः हे न्ह्यब्वयादिइ । थथे च्वनावइगु कि काजक काःसा दंदं कयाच्वंसां न्हून्हूगु खँ वयाच्वनी ।

अथे खःसां छकःनिकः जिमिसं आशा यानाथे लिसः मवइगु अवस्था वल । नेवाःतय्गु धर्म, इतिहास व नेपालभाषाया इतिहासया खँय् वय्कःया बिचाः सामान्य नेवाः जातिया इतिहास, भाषा व साहित्यया विद्यार्थीया बिचाः स्वयाः पाः । जिमिसं बिचाः यानातयाथे मजू खनी वय्कःया छतानिता खँ । उकिं छतानिता विषयय् जिमिसं पूर्वानुमान यानागु स्वयाः बिस्कं विचारधारा पिहाँ वल । जिमिसं शिष्ट ढंगं थथे मखुला? धकाः धयाबलय् अथे खःसा थ्व विषयय् नमवाये धकाः हे अड्डि कसेजुयादिल । छगू निगू विषयय् दुहाँ हे वनेमखु धकाः तप्यंक लिचिलादिल । लिपा गथे वल उकियात स्वीकार याना ।समग्रय् वय्कःया सौहार्दता, जाँगर अले जिमित बियादिउगु भलसा च्वछाये बहजू मधासे मगाः । उगु उमेरय् अपाय् अपाय् हाकः छगू छगू खँ लुमंकाः नवायेगु वा कनायंकेगु धइगु चाचू खँ मखू ।

धाथें ज्या यायां वन कि थ्व ला अन्तहिन परियोजना थें हे जुइगु थें च्वनावल । वय्कलं हे म्हाःल धया मदिइतले याना हे वनेमाली धइगु जिमिगु निष्कर्ष जुल । उकथं हे शुटिङ ला जुयाच्वन । लिपा जिमि जिमि खँ जुइ — झीत ला अमूल्य सम्पत्ति थें जुयाच्वंगु दु, तर थ्व खास सुयात ज्या वइ ? दक्वस्यां १०–१२ घण्टाया भिडियो स्वयाच्वनीला ? थुलि स्वयाः थःत माःगु प्याःचाः लंकीपिं ग्वःम्ह दइ ? थुलिमछि कयाः सुयातं ज्या मवइगु, सनुखय् स्वथना तयेत जक जूसा ला थ्व उलि उपयोगी ज्या मजुल, ध्यबा व ईया नाश थें जक च्वन । जिमिं थः हे भचा माक्व स्वयाः यक्व भावनाय् बाः वंगु जकं धइथें नं च्वनावल ।

खतुं जिमिसं सिउ थ्व भिडियोया हरेक एपिसोड अमूल्य खः, तर नं थ्व ला जनमानसय् थ्यनीगु वा तःधंगु जनसमुदाययात माःगु खँ मखुथें च्वन । अले लिपतलय् छगू १२ घौ तःहाकःगु वय्कःया इतिहास व विचारया भिडिओ विचार श्रृंखला दयेकेगु अले उकिया मूतिकथं ३० मिनेटया डकुमेन्ट्री दयेकेगु । व डकुमेन्ट्री थुलि अर्थपूर्ण जुइमाल कि उकिइ वय्कःया जीवनया मूमू पक्ष नं खनेदयेमाल अले वय्कलं थःगु जीवनय् यानादिउगु उपलब्धी वा भोगाइयात नं क्यने फयेमाः । थ्व ज्या ला झन् हे थाकुगु जुल — चीहाकः नं जुइमाल, हानं तःहाकःगु भर्जनय् दूगु दक्वं खँ नं दुथ्याके नं माःगु जुल । अझ उकिइ भाजु जोशीयात थी थी दृष्टिकोणं म्हसिउपिं प्यम्ह न्याम्ह व्यक्तित्वपिन्के बःचाहाकलं अन्तरवार्ता कयाः वय्कःपिनिगु बिचाः नं उकिइ दुथ्याकेगु धइगु खँ जूगुलिं व्यक्ति चयन, अन्तवार्ताया ई इत्यादि मिलेयायेगु पाखे नं ई फुनाच्वन ।

धयाथें ज्या अःपु मजुइगु जुयाच्वन । धायेत ला जिमिसं थ्व ज्या ध्यबाया लागि यानागु मखु । थन तक वयेधुंकाः जिपिं दुनें दुनें फुरुङ्ग । अथेसां मुख्ययानाः विद्युतीय उपकरण हयेत ध्यबा माः । उकिया लागि ला थम्हं पानां जिउगु मखु थज्याःगु खं नं खँ पाखेयः खनी । ध्यबा धइगु माला च्वनीगु जुयाच्वन । थुगु हे ज्याया लागि चन्दा कायेगु निर्णय न्हापा हे यानागु खः । थुथाय् हे थ्व हे ज्याया लागि धकाः कृषि विकास बैंकय् छगू बैंक खाता चायेकेगु ज्या नं जुल । शायद डा सुमित्रा मानन्धर थेंच्वं दकलय् न्हापां चन्दा बियादिउम्ह । वयां लिउलिउ मेपिन्सं नं नुगः चकंकाः ग्वाहालि यानादिउगु खँ थन त्वःफिके मजिउ । अथेसां सुयागुं जनिखं ध्यबा हे स्वहायेका हयेगु धइगु अःपु मखु । थौंकन्हय्या जमानाय् चन्दा कयाः ज्या न्ह्याके धइगु अःपुगु खँ मखु ।

ज्या बांलाःगु खः धकाः ला धयाच्वंगु दु, अथेसां ध्यबा वये अःपु मजू । अथेसां जिमिगु ज्यायात विश्वास यानाः हे ध्यबा धाःसा वयाच्वन । हानं ध्यबा म्हये गुलि थाकु, व ध्यबाया व्यवस्थापन याये उलि हे थाकु । ध्यबाया खँ वयेवं भचा ग्यासे वइगु स्वभाविक हे जुल । मेपिनिगु ध्यबा कयाः ज्या यानाः अवजस वलकि छु ? अथेसां पलाः न्ह्याकेधुंसेलि दिकेगु खँ मजुल । ध्यबा वल कि उकिया व्यवस्थापन यायेगु धइगु अःपूगु खँ मखु । उखे थुखे जुइ धकाः महाधन्दा । अथेसां खँ नं जुयाच्वन, ग्वाहालि नं फ्नाच्वना, दुपिन्सं फुपिन्सं ग्वाहालि याना नं च्वन । व दक्व उपिं दातापिनिगु नुगलय् ह्वयाच्वंगु सत्यमोहन जोशीजुप्रति श्रद्धाया स्वां धकाः तायेका ।

बाघौया डकुमेन्ट्री दयकेगु धयगु १४घौ स्वयाः तःहाकःगु आरकाइभ दयेके स्वयाः थाकुगु ज्या जुयावल । ची हाकः नं माःगु हानं दक्व खँ नं दुथ्याकेमाःथें च्वंगु । असम्भव जूसां याना हे त्वःता । उकिया लागि स्क्रीप्ट च्वयेगु झन् थाकुगु ज्या जुयावल । पुचलय् दुने सुं थ्व विषयय् विज्ञ मखुगु अले यायां वनेगु धइगु खँ जुल । उकिया निंतिं सकसियां मकाःकथं च्वयेगु खँ जुयाः नं लिपा अध्यक्ष डा. राजकर्णिकारया हे ब्वहल थ्व भाला लात । तःगु चरणय् खँ जुइधुंकाः वृत्तचित्र नेपालभाषां दयकेगु अले लिपा जक उकिइ नेपाली व अंग्रेजीया सबटाइटल तयेगु वा सम्भव दतले डब हे यायेगु क्वःजित । थज्याःगु ज्याय् दकलय् तःधंगु खँ धइगु पुचःया दुजःपिनि नापं जानाः ग्वाहालि यानाः थुगु ज्यापुवंके धइगु भावना दकलय् महत्वपूर्ण जुयाच्वन । थन नं सकसियागु उतिकं मूवंगु ई व विशिष्ट योगदानं हे जक थुगु ज्या पुवंकेत जिपिं सफल जूगु खः धकाः मधासे मगाः ।

व ई धइगु यल महानगरपालिकां भाजु जोशीया जन्मोत्सव हनाच्वंगु ई । दछियंक थी थी ज्याझ्व यानाच्वंगु झ्वलय् उमिसं नं थुकथं हे भाजु जोशीया वृत्तचित्र दयेकेगु योजना दु धइगु जानकारी वयेवं उपिं लिसे सहकार्य यानाः छगू हे वृत्तचित्र दयेकेगु पाखे पलाः न्ह्याकेगु खँ जुल — “सत्यमोहन जोशी वृत्तचित्र निर्माण पुचः व ललितपुर महानगरपालिकाया मंकाः न्ह्यब्वया” धइगु नामं । उकथं हे प्रवाधिकि ग्वाहालिमि कथं दृष्य सम्पादनया लागि पदम वज्राचार्य व संगीतया लागि सुमन कपालीयात दुथ्याकेगु नं जुल । अथे हे थी थी श्रोत पाखें वय्कःया जीवनया पुलां पुलांगु भिजुअलत मुंकेगु ज्या नं जुयाच्व ।

ज्या पुवंलिसे गज्याःगु प्रति पितबिइगु धइगु धन्दा अप्वयावल । चिचीधंगु खँ नं पानाच्वनेयः । उकिं हरेक हप्ता धयाथें हे अध्यक्षजुया छेँय् नापं च्वनाः सकसिनं स्वयेगु अले कमेन्ट बिइगु धइगु खँ जुल । व कथं च्व नं च्वना । तर गुलि स्वल उलि थाकुइगु खनेदत ।

न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां अन्तय् छखे डकुमेन्ट्री तयार जुल, मेख आरकाइभ नं तयार जुल । जिमिगु म्हगस पुवंगुथें हे जुल । अझ धायेगु खःसा म्हगसय् म्हंकागु स्वयाः नं तःधंगु उपलब्धि हासिल जुल ।

धथें धायेगु खःसा थन अज्याःगु धुकू छगू तयार जूगु दु, गुगु शायद हे छम्ह नेवाः विद्वानयापाखें गबलें वल जुइ, अथवा वइ हे तिनि जुइ । सछिदँ न्हापाया नेपाः, चय्दँ न्ह्यःया नेपाः, न्यय्दँ न्ह्यःया नेपाः जक मखु आः, थौं या नेपाः नं अन दु । हरेक न्हापाया पलाः थौंया लागि मार्गदर्शन जुयाच्वंगु दु । नेपाःया विकासया विभिन्न चरण, राजनीतिक व्यवस्था, कर्मचारीतन्त्र, नेपाःया जातिगत, भौगोलिक विविधता, धार्मिक विशेषत अले थी थी दृष्टिकोणं नेवाःतय्गु विभिन्न आयामयात कयाः वय्कलं यानदिइगु विश्लेषण — थ्व वय्कःया वरदान खः नेपाः व नेवाःसमाजया भविष्यया निंतिं ।

डकुमेन्ट्रीया प्रोमो युट्युबय् तयाः सकस्यां स्वयेजिइक धकाः । छगू ज्याझ्वः यानाः डकुमेन्ट्री हे नं क्यनेज्या जुल । अले जिमिगु मुख्य ज्या धइगु ला थ्यंमथ्यं १४ घण्टा तःहाकःगु आरकाइभ खः । जिमिगु सम्झौता कथं व दक्व आरकाइभ छगू हार्डड्राइभय् तयाः ललितपुर महानगरपालिकायात लः ल्हायेगु ज्या नं क्वचाल । अनं मेगु ज्याझ्वः यानाः नेवाःतय् न्हूगु पुलांगु दक्व कथंया दस्तावेजत सुरक्षित यानातइगु थाय् आशा सफूकुथिइ लःल्हायेगु ज्या नं क्वचाल । व धुंकाः व दक्व आरकाइभया सामाग्रीयात नं युट्युबयय् तयाः सकसितं अःपुक उपलब्ध जुइगु व्यवस्था यायेगु जक हे ल्यंदनि । थुकियात दक्वस्यां स्वये जिइक छगू टिभी च्यानलय् धारावाहिक कथं प्रशारण याकेदुसा जिउ धइगु नं विचाः मःगु खु । तर न्हापांनिसें थुगु ज्यायात सुनां नं ध्यबा कमेयायेगु उद्देश्य तयाः ज्या मयाःगु व आः नं थुकियापाखें सुनां नं आर्थिक लाभया लोभ मतःगु जुयाः उखेपाखे वनेगु आवश्यकता महशुस मयाःगु जुल ।

आः सत्यमोहन जोशी मदयेधुंकूगु अवस्थाय् थुगु आरकाइभया महत्व झन् बढेजूगु दु । थुकियात दक्वसिया न्ह्यःने न्ह्यब्वयेगु छगू आवश्यकता खः धइगु जूसा थुकियात दुरुपयोग वा चोरी जुइगु सम्भावना पाखें सुरक्षित यायेगु मेगु चुनौति जुयाच्वंगु दु । आः वयांलिपा न्हापा योजना दयेकाथें डकुमेन्ट्रीइ नेपाली व अंग्रेजी सबटाइटल तयेगु वा मेगु भासं हे डबिङ यानाः सकसितं ज्याकायेत अःपुकाबिइगु ज्या धाःसा मेगु चरणय् जक जुइगु योजना जुयाच्वंगु दु ।

“Satya Mohan Joshi Visual Archive: An experiance”

नःलि साहित्यिक पत्रिकाय् पिदंगु ।

किपा भिजुअल आर्काइभ पाखें व च्वमियागु

प्लासि बुरेया अल्केमि महलय्

 राजेन मानन्धर

निभाः क्यातुसेच्वं । अगस्टया सिचुगु फसं जिमित कुचुकुचु नकःवयेधुंकल । ज्यःनां यानाच्वँतले थौं जिपिं वनेगु रहस्यमय थाय्या बारे खासखुस चर्चा जुयाच्वन । फ्रान्स जक मखु मेमेगु देय्यापिं मनूत जिमिगु पुचलय् । अन वना धाःपिं सुं मदु, खालि जिं अथे ब्वनातया, थथे ब्वनातया धाइपिं जक । दक्व किताबी ज्ञान इउँवयाच्वंपिं जक । किताबय् खंगु आखः आः उमिगु मिखाय् न्हयःने हे प्याखं हूवयेत्यंगु दु ।

फ्रान्सया ग्रेजिल्योंया महललय् एस्पेरान्तोया विशेष कक्षाय् ब्वतिकायेत थी थी देसं वःपिं दक्व । जि छम्ह जक नेपाःमि अन । थौं २०१२ अगष्टया ६ ।

ज्यःनां सिधयेवं जिमिगु गाडी वन प्लसीबुरेया अल्केमि महल (Château du Plessis Bourre el’alchimie) पाखे । थौं ला जिपिं १७म्ह दु । गाडीइ जिमि गाइड ज्याकलिन नापं लाःगुलिं जिपिं वनेत्यनागु थाय् वा भचा भचा जानकारी कायेखन । अद्भुत, रहस्यमय, लाक्षणीक व प्रतिकात्मक अलंकारं छाय्पियातःगु व महलया ऐतिहासिक जक मखु, झीगु भासं धायेगु खःसा बोक्सी विद्याया केन्द्र नं खः हँ । म्ह म्हि हे झसंग वंक कनाहल वं । जि छकलं हे ह्यारि पोटरया बोक्सी विद्या सयेकेगु स्कुलय् थ्यन । जि नं आः च्वाफिइ फ्यतुनाः संसार चाःहिले मास्ति वल । व हे च्वाफिइ च्वनाः जि नं छकः नेपाः वना वयेथें जुयवल जितः । पतिंचाय् मत च्याकाः गथांमुगःचा माःवनेथें जुयावल जितः ।

थ्यन, दुहाँ वनेत १० यूरोया पुइँ हायेमाः । बांलाःगु अले स्वये बहगु जुयाः ला काल जुइ नि । झीथाय् व पुलिस व आर्मिया ततःग्वःगु गाडिं लँजुवातय्त थातामाथा याइगु हनुमानध्वाखाय् वनेत अले लँय् ध्यध्यपनाः सामान मिउवइपिन्त सामना यायेत ला न्हय्सः पुलेमाः धाःसा थनया थ्व सुन्दर पक्षयात वालास्वयेत म्वाःलीगु जुइफइमखु । अले हानं उलिमछि ध्यबा पुलेधुंकाः नं सेनातय् जा थुयाः नयेजिउथाय् पर्यटकतय्त नो इन्ट्रीया बोर्डतयाः दुतमकाइथाय् नं ला मदु जुइ नि ।

फोटोफिटो कायेगु ज्या ला जुयाच्वन । तर लँय्निसें जायावःगु कौतुहलताया निदान गन व गबले? थःत तबाय्त पिइका तयेमफुत ।

माइन ए ल्वा डिपार्टमेन्टया एक्वील कम्यूनय् अवस्थित थ्व महल जुजु लुइ झिंछम्हम्हस्या सल्लाहकार व अर्थमन्त्री झंबुरें सन् १४६८ निसें १४७२ दुने दयेकूगु जुयाच्वन । थ्व महल सन् १९११य् रिलेसाउट दि डालमाटीया ल्हातिइ लाःवनेवं थुकिया संरक्षणन्ह्यात । तर नं न्ह्यथनेमाःगु खँ ला छु धाःसा झिंन्यासःदँ पुलांगु थ्व महलया पिनेया स्वरुप थौंतक नं जिर्णोद्धार यायेम्वाःनि । सर्बसाधारण मनूत वयेदुसां थ्व थौं तक नं निजी स्वामित्वय् । न्ह्यःनं स्वयेबलय् स्वतजाःगु, हाकुगु औसत छेँय् दइगु स्लेटया पा अले जवंखवं त्याःचिंगु धरहरा दूगु व खरानीरंगया व महल आकर्षक खनेदु । सिउपिन्सं अन धयाच्वन — थ्व थाय्या ऐतिहासिक महत्व दूगु अले सुन्दर नं जूगुलिं थन थी थी देय्या नां दंगु फिल्मया शुटिङ नं जूगु दु हँ ।

पलख पियेवं जिमि गाइड वल । ल्हातिइ ८ इन्ची ति तःहाकःगु पुलांगु ताःचा छनछन संकाः नीनिदँ ति दुम्ह हिसिचा दुम्ह मय्जुं दक्वस्या ध्यान सालाकाल । जि जक मखु यक्वसित वयागु फ्रेन्च भासं कनाच्वंगु व महलया इतिहासं स्वयाः वयागु ल्वःवनापुसेच्वंगु म्हगः जक मखु, छिनछिनय् हिलीगु वयागु ल्हाः व म्हया मुद्रां सालाच्वन ।

विशाल प्यकुंलाःगु पुखूया दथुइ दयेकातःगु थ्व १५औं शताब्दीया मास्टरपीस महलय् वनेत दथुइ च्वंगु ताँपु पारयानाः वनेमाः । पुखू धइगु हे सुरक्षा । काचाक्क गनं नं सुं दुश्मन वयेमफइगु जुयाः हे उमि थःत पुखूया दथुइ सुरक्षित तायेकीगु जुइ । ताँपु नं क्वचाये न्ह्यः छकूचा सिँयागु मेगु ताँपु दु । मालकि मालकि व ताँपु जुयाबी, म्वालकि म्वालकि ध्वाखाया खापा जुयाबी — थज्याःगु ताँयात अन पों बास्कुलां (pont basculant वा अंग्रेजी भासं ड्रब्रिज drawbridge) धाइ । चसीचाम्ह व गाइड मय्जु मफु मफु व ताँ आः नं सञ्चालनय् वःनि धकाः क्यनेत सिखः ज्वनाः साल, जिपिं मध्ये फुपिं निम्हस्वम्हस्या नं ग्वहालि याः बलय् ध्वाखां पिने थसः पानाच्वंगु ताँ क्वाराक्वारा सनाहल ।

दुने चुकय् प्यतँजागू छेँ स्वखें घेरेयानातःगु दु । अनया अंगः, अंगलय् खानातःगु किपा आदि ला महत्वपूर्ण व सुन्दर जुहेजुल । झ्याःत ततःपाः (अन अक्सर महलय् ततःपाःगु झ्याः दइमखु । उकियात सुरक्षाया दृष्टिकोणं पाय्छि मजू धाइ) । उकिसं अनया गार्डत च्वनीगु धयातःगु छकू क्वथा थ्व महलया नुगःचु । थ्व महल हे थनया बँय्, अंगलय् व विषेशयाना धलिमय् च्वयातःगु रहस्यमय चित्रया कारण विश्वय् नांजाः । चित्रत नं स्वस्वं हे ख्वाःपा हिलावंथें — गबलें छु थें गबलें छु थें । गुम्ह मस्त थेंच्वं, गुम्ह काल्पनिक जनावरत थेंच्वं ।

थ्व महल आः नं सुयागुं निजी सम्पत्ति जुगुलिं थन गुगुं कथंया फोटो कायेमजिउ धकाः ला धयातःगु खः । तर दक्वसिया ल्हातिइ हे धयाथें मोबाइल वा क्यामेरा दु । पतिंचा सुम्क च्वनेमफु, कितिकिति सः वयाच्वन । दक्वस्या अनया हरेक अंगः, कुंचा, झ्याः, धलिंया किपा कयायंकेगु मनसुवा जिउसां मजिउसां पुवनाच्वन ।

रहस्यमय विद्वान झंबुरेया सुन्दर रचना — थुकियात संकेतिक भासं च्वयातःगु चित्र धाइ, अथवा थुकी दुने चिन्तामणि र अमृतया रहस्य सुलाच्वंगु दु धाइ — थ्व हे खः गुकिं मध्ययुगया शक्ति व रेनेसांयुगया सुन्दरतायात ल्वाकछ्याइ । थ्यंमथ्यं ८०ताजि स्वां, सिमा, वनजंगल, जनावर अले मनूया जादुइ चित्रण — थनया सःसिउपिं, वा धाये अबलय्या सिद्ध मनूतय्सं थःगु अध्ययनया उच्चतम विन्दुइ थ्यंकाः गुगु ज्ञान हासिलयाःगु खः उकियात गुप्त व सांकेतिक भासं च्वयाः लिपाया पुस्तायात हस्तान्तरण यानाथिकल । तर लिपाया पुस्तां तारिफ जक यायेसयेकल, कायेमफुत । पाय्छि झी नेवाःतय्गु यक्व धयाथें परम्परागत कला, शीप व ज्ञान थें ।

अल्केमी विज्ञान मखु । तर अन जुया वयाच्वंगु वैज्ञानिक प्रयोग, अनुसन्धान व आविष्कारयात सलंसः दँ तक चुनौती बियाच्वन । तन्त्र मन्त्र झीगु लागि तःधंगु खँ मदु । जामन गुभाजुया तन्त्रया बाखं झीसं मचाबलय् न्यनावयाच्वना । कनेगु खँ झीके मदुगु हे जा मखु तर उकियात मचाबाखंया मिखां बाहेक मेगु अथ उकी दुवालेगु झीके फुर्सद मदयाच्वन । झीत अन्धविश्वासं त्वःतल धाःसा अले थःगु पुर्खाया उपलब्धियात द्यः धकाः जाकिं कयेकेगु व कपाः दिकाः भागि जक यायेगु त्वःताः अध्ययन अनुसन्धान यात धाःसा कमसेकम स्वयम्भूया शान्तिपुलिइ दुने थज्याःगु रहस्यया भण्डार दु जुइ, उकिया अध्ययन यायेगु अले उकिया ज्ञान नेवाः, नेपालीत जक मखु विश्वय् हे क्यनेगु शक्ति झीके वइ ।

“जिं थ्व चित्रया बारे न्ह्याक्व धाःसां अपूर्ण हे जुइ । वंगु ५०० दँ निसें थ्व चित्रयात उल्था, ब्याख्या यायेत अले थुकिया पाखें लाभ कायेत यक्व मनूत लगे जुयाच्वंगु दु । जुया नं च्वनीतिनि जुइ,” गाइड मय्जुं थुलि धयाः रहस्यया धकिं मचायेकुसें जिमित मेथाय् यंकल ।

अनं जिपिं व महलया लाइब्रेरी, द्यनेगु क्वथा व च्यापेल वा प्रार्थना गृहलय् पलख ई बिकाः गुइँगुइँनीगु स्वहाने जुयाः पिहाँ वया ।

पिनेया सिचुगु फसं जिमित न्यन — “नाप लानावयेधुन ला अल्केमियात?”

लहना वाःपतिइ पिदंगु ।