राजेन मानन्धर
सिङ्गापुरको परिचय
सिङ्गापुर दक्षिणपूर्व एशियामा अवस्थित एक सहर–राज्य हो, अर्थात् यो स्वतन्त्र राज्यको दर्जा पाएको एक सानो शहर हो । तर यसले छाटो समयमा गरेको विकास अनि अहिले यसको सरसफाइ, दक्षता, र उच्च जीवनस्तरको कारण विश्वमा प्रख्यात छ । अर्को तिर यो विभिन्न धर्म र संस्कृतिहरूको अद्वीतिय मिश्रण हो, विविधता अनि बहुलवादी संस्कृतिको एक ज्वतन्त उदाहरण पनि हो । चीनियाँहरु, मलायाहरु तथा भारतीयहरु यहाँका प्रमुख जातीय समुहहरु हुन् । यो सानो देश भएपनि यहाँको घना जनसंख्याको बसोबास छ । यसको क्षेत्रफल ७०४ वर्ग किलोमिटर मात्र छ भने यहाँ ५४ लाख मानिस बसोबास गर्छन् ।
सिंगापुरका मुख्य विशेषताहरूको बारेमा भन्नु पर्दा यो एक सुनियोजित पूर्वाधार भएको उच्चस्तरीय शहर हो । संस्कृतिको दृष्टिकोणबाट यो चिनियाँ, मलय, भारतीय र अन्य जातीय समूहहरूको मिश्रण हो । आर्थिक विकासको दृष्टिकोणले विश्वमै नाउँ कहलिएको एक प्रमुख विश्वस्तरीय वित्तीय केन्द्र अनि एक बन्दरगाह हो । यो देश यसको विश्व–स्तरीय शिक्षा प्रणाली र अनुसन्धान र विकासका कारण पनि प्रख्यात छ । यहाँको गार्डेन बाइ द बे, मरीना बे स्यान्ड्स, सिङ्गापुर बोटानिक गार्डन तथा मरलायन पार्क यहाँका पर्यटकहरुको आकर्षणको केन्द्र हुन् ।
समग्रमा सिङ्गापुर भनेको परम्परा र आधुनिकताको अनुपम मिश्रण हो । यसका साथै यहाँको भू राजनीतिक अवस्थिति तथा सबल राजनीतिक नेतृत्व अनि कर्ममा विश्वास गर्ने जनताको कारणले पनि यो सानो देश एशियाकै प्रतिष्ठा बनेको छ ।
सिङ्गापुरको इतिहास
सिङ्गापुरको इतिहास धेरै लामो छैन । सुमात्राको पालेमबाङका राजकुमार साङ निला उतामाले सन् १२९९मा सिङ्गापुरा राज्यको स्थापना गरेको मानिन्छ । पछि यस टापुलाई सियामी र जाभानीहरूले दाबी गरेका थिए । मलाया वंशावली अनुसार१३ औं र १४ औं शताब्दीमा सिंगापुर टेमासेकको नामले चिनिन्थ्यो । यसलाई विभिन्न समयमा मजापहित साम्राज्य र सियामी राज्यले आफ्नो अन्तर्गत राखे । जाभानीज वा सियामीजहरुले आक्रमण गरेपछि सिङ्गापुरका अन्तिम शासक, परमेश्वर मलाक्कामा भागे र त्यहाँ मलाक्का राज्य स्थापना गरे । त्यस्तै गरी यहाँ १५ औं शताब्दीमा मलाक्का सल्तनतले र १६ औं शताब्दीमा जोहर सल्तनतले नियन्त्रित गरेर शासन चलाए । पछि पश्चिमाहरुले एशियाका लगभग सबै भूभागमा आफ्नो उपनिवेश कायम गर्यो ।
सन् १८१९मा यहाँ ब्रिटिशहरुले आफ्नो कब्जा जमाउन शुरु गरे र सन् १८६७मा क्राउन कलोनी अफ सिङ्गापुरको स्थापना भयो । दोश्रो विश्वयुद्ध ताका केही समयका लागि जापानले पनि यसमाथि अधिपत्य जमायो । फेरियो मलेसियाको राज्य बन्यो । त्यसपछि सन् १९६५मा यो स्वतन्त्र देश बन्यो । त्यसपछि प्रधान मन्त्री ली क्वानयुको बुद्धिमत्तापूर्ण नेतृत्वले गर्दा सिंगापुरमा जादुइ परिवर्तन आयो ।
सिङ्गापुरमा धर्महरु
विभिन्न देशबाट आएका कर्मशील मानिसहरुको संगमस्थल भएकोले यहाँ जातीय साँस्कृतिक र भाषिक बहुलता भएजस्तै धार्मिक बहुलता हुनु पनि स्वभाविक हो । यो एक धर्म निरपेक्ष देश हो र विभिन्न जात र नश्लका मानिसहरु आआफ्नो धर्म निर्धक्क र स्वतन्त्रतापूर्वक अभ्यास गर्छन् । यहाँ विश्वका सबै जसो धर्महरुको अभ्यासकर्ताहरु भेटिन्छन् । यहाँको अन्तर धार्मिक संस्थाले यहाँ १० वटा मुख्य धर्महरुलाई मान्यता दिएको छ ।
यहाँको सबैभन्दा ठुलो धार्मिक समुदाय भनेको बौद्ध समुदाय हो । यहाँको जनसंख्याको ३१.१ प्रतिशतले सन् २०२०मा भएको जनगणनामा आफुलाई बौद्ध भनेर परिचय दिएकोबाट यो स्पष्ट हुन्छ । अहिले धर्म नमान्नेहरुको संख्या बढ्दै जाँदा यहाँको बौद्ध जनसंख्या घट्दै गएको भनेर यहाँको तथ्यांकले देखाएको छ । कही अध्ययनहरु अनुसार यहाँ सन् २०००मा बौद्ध जनसंख्या ४२.५ प्रतिशत तथा सन् २०१०मा ३३.३ प्रतिशत थियो । यहाँको बौैद्ध जनसंख्याको ठुलो भाग चीनियाँहरुले ओगटेको छ । सन् २०१०को अध्ययन अनुसार यहाँको जनसंख्याको ७४ प्रतिशत चीनियाँहरु छन् । र ती चीनियाँहरु मध्ये ४३ प्रतिशतले बुद्ध धर्म मान्दछन् ।
अहिले यहाँको २० प्रतिशतले कुनै पनि धर्म मान्दैन, १८.९ प्रतिशले इशाई धर्म मान्छ, १५.६ प्रतिशतले इस्लाम मान्छ, ८ प्रतिशतले ताओ धर्म मान्छ अनि ५ प्रतिशतले हिन्दुधर्म मान्छ ।
सिङ्गापुरमा बुद्ध धर्मको इतिहास
सिङ्गापुरको बुद्ध धर्मको इतिहास पनि धेरै लामो छैन । अथवा यहाँ बुद्ध धर्मले सर्वप्रथम कहिले प्रवेश पायो भन्नेबारे यहाँको इतिहास मौन छ । अहिले देखिनमा आए अनुसार यहाँ चीनियाँहरुको आप्रवासन सँगसँगैमात्र बुद्ध धर्म भित्रिएको देखिन्छ । प्राचिनकालमा अन्य छिमेकी देशमा भएको बुद्ध धर्मको विकास र प्रसारले सिंगापुरमा के कति प्रभाव पार्न सक्यो भन्ने कुरा अनुसन्धानकै विषय भइरहेको छ । अहिलेको अवस्थामा हेर्दा यहाँको बौद्ध धर्मको इतिहास हेर्दा यहाँ विदेशीहरुको आप्रवासनलाई सँगै राखेर हेर्नुपर्ने हुन्छ ।
सिङ्गापुरमा बुद्ध धर्मको प्रवेशको प्रारम्भिक प्रभाव १४ औं शताब्दीमा भएको मानिन्छ । यसबेला सिंगापुरमा प्रवेश गरेका चीनियाँ आप्रवासीले आफुहरूसँग मुख्यतया महायान आदि विभिन्न बौद्ध परम्पराहरू लिएर आए । उनीहरुले आफ्नो धर्म अभ्यासको लागि यहाँ विभिन्न मन्दिरहरू स्थापना गरे र यसरी यहाँ बुद्ध धर्मको उपस्थिति देखाए । बुद्ध धर्ममा असीम श्रद्धा तथा आफ्नो पहिचानको लागि अडिग रहने उनीहरुको स्वभावका कारण यस नयाँ ठाउँमा उनीहरुको धर्मको जरा गहिरो बन्दै गयो ।
पछि १९ औं शताब्दीमा यहाँ ब्रिटिश औपनिवेशिक शासनसँगै पश्चिमी विचार र अभ्यासहरू भित्रिए, उनीहरुको शासन, पैसा, रहनसहनले यहाँका मिहेनती श्रमिक वर्गमा आकर्षण गर्यो । यस गर्दा मानिसहरुले यहाँकोे परम्परागत बौद्ध धर्मप्रति केही समयको लागि बेवास्ता गर्नथाले । र पछि बुद्ध धर्म पुनर्जागरणको लहर चल्यो ।
अर्कोतिर राजनीतिक परिवर्तन र यहाँको सरकारको लचिलो नीति अनि उन्नतिको संभावना देख्ने बितिकै १९औ शताब्दीको शुरुवातसँगै विभिन्न छिमेकी देशहरुबाट यहाँ आप्रवासनको फेरि लहर शुरु भयो । यो एक बहुल संस्कृतिको मिश्रणविन्दु रूपमा विकास हुँदै गदौ यहाँ मुख्यतया चीन, दक्षिणपूर्व एशिया र दक्षिण एशियाका विभिन्न बौद्ध परम्पराहरूका मानिसहरूलाई ओइरिन थाल्यो ।
२० औं शताब्दीमा यहाँ विशेष गरी चीनियाँहरु आउने क्रम बढ्यो । चीनमा भएको राजनीतिक परिवर्तन पछि सन् १९५९मा चीनियाँ धर्मको आप्रवासन प्रचुर मात्रामा बढ्यो । अनि सन् १९६५मा सिंगापुर स्वतन्त्र भएपछि राजनीतिक परिवर्तन सँगै सामाजिक र आर्थिक विकासका अवसरले गर्दा यहाँका जनताले स्वतन्त्रतापूर्वक आफ्नो धार्मिक पहिचानको लागि मानिसहरु संगठित हुने मौका पाए र यस सँगै बुद्ध धर्मको पुनरुत्थान नयाँ ढंगबाट शुरु भयो । सन् १९७०को दशकमा यहाँको प्रभावशाली सिङ्गापुर बौद्ध महासंघको नेतृत्वमा “धर्म बचाउ अभियान” चलाउनु परेको कुरा यहाँ प्रासंगिक हुन्छ ।
यहाँ तिब्बती बौद्धहरुको प्रवेश र उनीहरुले ल्याएको धर्मले यहाँको धर्मिक परिदृष्यमा नयाँ आयाम पनि थप्यो । यसै बिच सिङ्गापुर सरकारले बुद्ध धर्म लगायत यहाँको धार्मिक विविधतालाई समर्थन तथा प्रोत्साहन गर्दै आएकोले पनि यहाँ बुद्ध धर्मको विकासको लागि अनुकूल वातावरण बनेको कुरा पनि बिर्सन हुँदैन ।
२१औ शताब्दीमा सिङ्गापुरको राजनीतिक खिँचातानी समाप्त भयो र देश एक सक्षम नेतृत्वको हातमा गयो । यस बेलादेखि देश आधुनिक विकासको मार्गमा लम्कियो, अनि बुद्ध धर्म सिङ्गापुरबासीहरू बीच, झन् झन् लोकप्रिय हुँदै गयो । यसबेलादेखि देशमा बुद्ध धर्म र अन्य धर्महरू बीच अन्तरधार्मिक संवाद र समझदारी एवं सहअस्तित्वको प्रवर्द्धन गर्ने प्रयास शुरु भयो । त्यस्तै यसबेला बौद्ध संगठनहरू सामाजिक र वातावरणीय मुद्दाहरूमा सक्रिय रूपमा संलग्न भएका छन् ।
सिङ्गापुरको बुद्ध धर्मको विशेषता
आप्रबासी बौद्धहरु सिङ्गापुर आउँदा बुद्ध धर्मका सबै प्रमुख शाखाहरु थेरवाद, महायान तथा वज्रयान अभ्यासकर्ताहरु आएका थिए । यहाँ आएपछि उनीहरुले आआफ्नो समुदायको हितको लागि संगठित भएर धर्म अभ्यास गरे, जसले यहाँको बौद्ध धार्मिक वातावरणमा विविधता समेत थपे ।
क. महायान बुद्ध धर्म : १९ औं शताब्दीको प्रारम्भमा चिनियाँ आप्रवासीहरूको बाक्लो आगमन बढ्यो । उनीहरु आफु मात्र आएनन् बरु आफ्नो साथमा आफ्नो महायान बुद्ध धर्म, बौद्ध विश्वास र अभ्यासहरू पनि सँगै ल्याए । आफ्नो धर्मप्रति श्रद्धा भएको कारणले नयाँ ठाउँ, प्रतिकुल अवस्थाका बाबजुद पनि तिनीहरूले त्यहाँ आफ्नो धर्म अनुसारको मन्दिर र विहारहरू स्थापना गरे ।
ख. थेरवाद बुद्ध धर्मः सिंगापुरमा चीनियाँहरुका साथ साथै म्यानमार, श्रीलंका र थाइल्याण्ड जस्ता थेरवाद बौद्ध देशहरूबाट पनि आप्रवासीहरू गएका थिए । उनीहरुले पनि त्यहाँको धार्मिक वातावरणमा त्यही बेला देखि नै आफप्नो उपस्थिति देखाउन थाले । त्यहाँको बौद्ध परिदृश्यमा उनीहरुको योगदान पनि उल्लेखनीय मानिन्छ । त्यहाँ उनीहरुले आफ्नो समुदायको धर्म अभ्यासलाई निरन्तरता दिन, आफुलाई संगठित पार्ना तथा आफ्ना समुदायका सदस्यहरुलाई विभिन्न सेवा उपलब्ध गराउन केही धार्मिक केन्द्रहरु एवं विहारहरु बनाउन शुरु गरेका थिए । उनीहरुले यहाँ स्थापना गरेका थेरवादी विहारहरु मध्ये आनन्द मेत्यारामा र श्रीलंकाराम आदि प्रमुख हुन् ।
ग. तिब्बती बुद्ध धर्म ः हुन त सिंगापुरका बौद्धहरुमा चीनियाँहरुको बाहुल्यता छ । त्यसमा पनि सिंगापुरमा हालैका दशकहरूमा तिब्बती बौद्ध धर्मले उल्लेखनीय वृद्धि भएको देखिन्छ । अहिले यहाँ बढ्दो तिब्बती समुदायले सिंगापुरको जनसंख्याको विविधतामा नयाँ आयाम थपेको छ भने यस सँगसँगै तिब्बती बौद्ध धर्मको परिचय र प्रवर्द्धनमा विकास भएको छ । यसका लागि महायान परम्पराको संरक्षणका लागि फाउन्डेसन जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध संस्थाहरूको सहयोगले पनि सघाएको छ । यहाँ भएका तिब्बती केन्द्रहरुमा तिब्बती बौद्ध धर्मको अभ्यासहरू, जस्तै ध्यान, मन्त्र पठन, र अनुष्ठान प्रस्तावहरू भइरहेका हुन्छन् । यसबाहेक सरकारले सामान्यतया धार्मिक विविधताको समर्थन गर्दै आएकोले पनि यहाँ तिब्बती बौद्ध धर्मको विकासको लागि अनुकूल वातावरण बनेको छ । यद्यपि यो समुह महायान र थेरवादको तुलनामा अल्पसंख्यक नै छ ।
यहाँ बुद्ध धर्मको विकास हुँदा यहाँ राजनीतिक स्थायीत्वले रुप लिँदै थियो भने अर्कोतिर आर्थिक विकास, शिक्षा स्वास्थ्यमा प्रगति अनि शहरीकरणको अद्भुत प्रगतिले बाटो बनाउँदै थियो । यस्तो अवस्थामा यहाँ दुइ प्रमुख अवस्थाले बुद्ध धर्मले विकास गर्नेे मौका पायो । ती हुन् — एकातिर विभिन्न किसिमका शासकहरुको पञ्जाबाट मुक्त भएर स्वतन्त्रता अनुभव गर्न मौका पाएको सिङ्गापुरमा अन्य स्वतन्त्रतासँगै धार्मिक स्वतन्त्रताको पनि प्रत्याभूति थियो । यहाँको सरकारले धार्मिक स्वतन्त्रतामा जोड दिएकोले यहाँ अन्य धर्मावलम्बीहरुलाई जस्तै बौद्ध संगठनहरूलाई फस्टाउनको लागि अनुकूल वातावरण प्रदान गरेको थियो ।
सिङ्गापुरका प्रमुख बौद्ध स्मारकहरु
सानो ठाउँ भएर पनि सिङ्गापुरमा थुप्रै बौद्ध मठ, मन्दिर वा विहारहरु छन् । तिनीहरु कलात्मक र आकर्षक छन्, अहिलेका बौद्धहरुका लागि साँस्कृतिक जमघटका केन्द्रहरु हुन् । ती मध्ये धेरै ऐतिहासिक तथा यहाँका बौद्धहरुले गरेको संघर्षका प्रतीक पनि हुन् । यहाँ त्यहाँका केही प्रमुख स्मारकहरुको छोटो परिचय दिइन्छ ।
थियान हक केङ मन्दिर : थियान हक केङ मन्दिर सिंगापुरको एक प्रमुख बौद्ध मन्दिर हो । १८० वर्ष पुरानो यो चिनियाँ मन्दिर बोधिसत्व गुआनिन र पवित्र सम्राट गुआनको साथमा समुद्री देवी माजुलाई समर्पित मन्दिर हो । सिंगापुरका अन्य धेरै बौद्ध मन्दिरहरूमा जस्तै, यहाँ महायान बौद्ध धर्म, कन्फ्युसियसवाद र ताओवादको संगमस्थल हो । यस मन्दिरले चीनियाँ आप्रवासीहरु र खास गरी फुजियान प्रान्तबाट आएका समुदायलाई संगठित पारेको छ र उनीहरुको आफ्नो होक्कियन पहिचान कायम राख्ने मद्दत गरेको छ ।
बर्मी बौद्ध मन्दिर : बर्मी बौद्ध मन्दिर (महा शसन राससी मन्दिर) सिङ्गापुरकै सबैभन्दा पुरानो थेरवाद बौद्ध विहार हो । यसको स्थापना सन् १८७८मा भएको थियो र पछि सन् १९८८मा यसलाई मूल किन्टा रोड परिसरबाट नोभेनाको आह हुड रोडको ताई जिन रोडमा सारिएका थियो । यस मन्दिरको ढोकामा ठुलठुला सिंहहरु राखिएका छन् भने भित्र म्यानमार शैलीको ठूलो सेतो मार्बलको बुद्ध मूर्ति रहेको छ । यस बाहेक यस परिसरमा बोधिवृक्ष पनि रोपिएको छ । यहाँ विभिन्न समयमा विपस्सना ध्यान शिविर सञ्चालन हुन्छ भने बुद्ध जयन्ति जस्ता दिनमा यहाँ समारोहको आयोजना पनि गरिन्छ । यो अहिले म्यानमारबाट आउने बौद्धहरु तथा विश्वकै विभिन्न देशका थेरवादी बौद्धहरुको साझा संगमस्थल जस्तै बनेको ।
बुद्ध दाँत अवशेष मन्दिर र संग्रहालय : सिङ्गापुरको चाइनाटाउन जिल्लामा बुद्ध दाँत अवशेष मन्दिर र संग्रहालय अवस्थित छ । यहाँ भिक्षुहरू र गृहस्थहरूले चिनियाँ बौद्ध धर्मको अभ्यास गर्न आउँछन् । यो विशाल मन्दिर ताङ राजवंशको चिनियाँ बौद्ध वास्तुकला शैलीबाट प्रभावित छ र साथै केही कोठाहरूमा थोरै जापानी र तिब्बती प्रभावहरू पनि देख्न सकिन्छ । यस मन्दिरको केन्द्रमा मैत्रिय बुद्ध स्थापना गरिएको छ । यहाँको मुख्य कक्षमा विभिन्न बोधिसत्व तथा ससाना बुद्धका मूर्तिहरु राखिएका छन् ।
यो मन्दिर ऐतिहासिक बुद्धको दाँतको अवशेष राख्नको लागि निर्माण गरिएको थियो जुन कुनै प्राचिन स्तुप भत्किँदा पाइएको थियो भनिन्छ । मन्दिरको चौथो तल्लामा अवशेष सर्वसाधारणले दर्शन गर्न पाइन्छ ।
फू हाइ छान मन्दिर : सिङ्गापुरको अर्को चीनियाँ बुद्ध धर्म अनुसारको मन्दिर फू हाइ छान मन्दिर हो । सन् १९३५मा स्थापना भएको यस मन्दिरको प्रवेशद्वारमा परम्परागत शैलीका दुई धर्मपाल वज्र योद्धाहरू समावेश छन् जसलाई जनरल हेङ र हा भनिन्छ । यहाँ भित्र स्थापना गरिएको बोधिसत्व गुआनिनको ९.९ मिटर अग्लो मूर्ति दर्शनीय छ । यस बाहेक यहाँ विभिन्न शैलीहरूमा बुद्धका सजाइएका मूर्तिहरू पनि आकर्षक छन् । यहाँ कलात्मक बगैंचा बनाइएको छ, श्रीलंकाबाट उपहार प्राप्त बोधिवृक्ष छ अनि एकदम कलात्मक पाँच–तले प्यागोडा पनि छ, जहाँ तथा बुद्धको अस्थिधातु राखिएको छ । धार्मिक व्यक्तिहरुका साथै यसलाई यहाँ घुम्न आउने पर्यटकहरुका लागि समेत हेर्नको लागि केही उल्लेखनीय संरचना मानिन्छ ।
कोङ मेङ फोर कार सी मन्दिर : सिङ्गापुरका बौद्ध मन्दिरहरु मध्ये ठुला मन्दिरहरुको नाम लिँदा कोङ मेङ फोर कार सी मन्दिरको नाम आउँछ । सिङ्गापुरकोे पहिलो परम्परागत चीनियाँ मन्दिर सन् १९२०मा निर्माण भएको हो । खासमा यो भिक्षु झुआन दाओद्वारा यहाँ बुद्ध धर्मको प्रचार गर्न र भिक्षुहरूका लागि बासको व्यवस्था गर्न बनाइएको थियो ।
यहाँको प्रमुख कक्ष भनेको १० हजार बुद्ध मूर्ति भएको प्रार्थनागार हो । यस बाहेक यहाँ विभिन्न कक्षहरुमा महायानी बुद्ध धर्मसँग सम्बन्धित विभिन्न बोधिसत्वहरुका सुन्दर मूर्तिहरु स्थापना गरिएका छन् । प्रारम्भमा यहाँ मूल मन्दिरमा दुई तले भवन, एउटा मन्दिर कोठा, आगन्तुकहरूको कोठा र बस्ने कोठाहरू थिए । पछि परोपकारी दाताहरूको सहयोगले यो समयसँगै विस्तारै विस्तार हुँदै अहिले विशाल संरचना बनेको छ ।
स्यङ लिम मन्दिर : सिंगापुरका पुराना बौद्ध मन्दिरहरु मध्ये एक स्यङ लिम मन्दिर हो । सन् १८९८मा स्थापना गरिएको यो मन्दिर पान टापु एक्सप्रेसवेको छेउमा सिंगापुरको टोआ पायोहमा अवस्थित छ ।
यसको मौलिक स्वरुप चीनको फुजियान प्रान्तबाट आएका चीनियाँ बौद्धहरुले त्यहाँको शैलीमा निर्माण गरेको थियो भन्ने मान्यता छ । यस परिसरको अन्तमा रहेको धर्म हलमा बोधिसत्व ग्वानयिनको मूर्ति स्थापना गरिएको छ । यस मन्दिरको आकर्षण भनेको यहाँको सात तलाको सुनौला प्यागोडा हो जुन फुजियानको ८०० वर्ष पुरानो शान्फेङ मन्दिर प्यागोडाको प्रतिकृति पनि हो । यस मन्दिरलाई राष्ट्रिय स्मारकको रूपमा सूचिकृत गरिएको छ ।
वाट आनन्द मेत्यारामा थाई बौद्ध मन्दिर : वाट आनन्द मेत्यारामा थाई बौद्ध मन्दिर सिङ्गापुरको सबैभन्दा पुरानो थेरवाद बौद्ध मन्दिरहरू मध्ये एक हो । यसको निर्माण सन् १९२०मा भएको थियो र यो सिलत रोडमा अवस्थित छ । यसलाई पछि सन् १९५३मा, सन् १९७५ तथा सन् १९९७मा जीर्णोद्धार तथा नयाँ निर्माण गरी वर्तमान स्वरुपमा ल्याइएको हो ।
यो विहारका परम्परागत तथा आधुनिक शैलीको मिश्रण पाइन्छ । अहिले यहाँ हरियालीले सजिएको बगैंचा, धम्म हल, ध्यान हल, सांस्कृतिक केन्द्र (संग्रहालय), सम्मेलन कक्ष, भोजन कक्ष, विश्राम क्षेत्र, आइतबारे परियत्ति कक्षा कोठा, र भिक्षुहरूको निवासस्थल रहेको छ । यहाँको मुख्य हलमा थाइ शैलीको सुनौलो बुद्ध मूर्ति राखिएको छ भने भित्तामा सुन्दर बुद्धजीवनीसँग सम्बन्धित चित्रहरु कोरिएका छन् ।
सिङ्गापुरका केही बौद्ध नेता वा अभियन्ताहरु
तुलनात्मक रुपमा अन्य दक्षिणपूर्वी एशियालीदेशहरु भन्दा छोटो इतिहास बोकेको सिङ्गापुरमा यति भव्य र व्यापक रुपमा बुद्ध धर्मको प्रचार प्रसार हुनुमा त्यहाँको बौद्ध समुदायका प्रभावशाली व्यक्तित्वहरूको भूमिका प्रशंसनीय छ । यहाँ त्यहाँका केही प्रमुख गुरुहरु वा अभियन्ताहरुको संक्षिप्त जानकारी दिइन्छ ।
श्रद्धेय हङ चुन ( Venerable Hong Choon, सन् १९०७ –१०९०) ः सिंगापुरमा बौद्ध महासंघको विकास गर्ने तथा त्यसमा रहेका एक निर्णायक व्यक्तित्व श्रद्धेय हङ चुन हुनुहु्न्छ । उहाँले सन् १९७०को दशकमा धर्म बचाउ आन्दोलनकोे नेतृत्व गर्नुभयो । उहाँले बुद्ध शिक्षाहरूलाई गलत रूपमा प्रस्तुत गर्ने विदेशी चलचित्रहरूलाई सेन्सर गर्न सरकारलाई लबिङ गर्ने भूमिका खेल्नुभएको थियो।
उहाँको जन्म चीनको फुजिआन प्रान्तमा सन् १९०७मा भएको थियो । १३ वर्षको उमेरमा उहाँ चेङ तियान मन्दिरमा भिक्षु हुइ क्वानबाट प्रवजित हुनुभयो । दोश्रो चीन–जापान युद्धको समयमा उहाँ यहाँमा शरण लिन आउनुभयो । सन् १९४३मा उहाँ यहाँको कोङ मेङ सान फोरकार सी विहारमा प्रमुख भिक्षु बन्नुभयो र उहाँले विहारलाई सामाजिक बौद्ध केन्द्रको रुपमा विकास गर्नुभयो । यसका साथै उहाँ अन्तरधार्मिक संवाद र सहमतिलाई प्रोत्साहन दिनको लागि गर्नुभएको कामका लागि पनि परिचित हुनुहुन्छ ।
ली चुन सेङ (Lee Choon Seng, सन् १८८८– १९६६) ः सिङ्गापुरको गृहस्थहरुमा व्यवसायमा सफल हुनुका साथै त्यहाँको बुद्ध शासनलाई चीरस्थायी बनाउन योगदान दिनेहरुमा ली चुन सेङको नाम उल्लेखनीय छ ।
उहाको जन्म चीनको फुजिआन प्रान्तमा भएको थियो । सफल जीवनको लागि उहाँको परिवार मलेसिया हुँदै यहाँ आउनुभएको थियो । उहाँ एक सफल ब्यापारी हुनुभयो र त्यहाँ सिङ्गापुर चीनिया उद्योग वाणिज्य संघको नेतृत्व पनि सम्हाल्नुभयो । यसका साथै उहाँले त्यहाँ बुद्ध धर्मको विकासमा पनि योगदान दिनुभयो । उहाँले त्यहाँ सिङ्गापुर बुद्धिस्ट लज, सिङ्गापुर बुद्धिस्ट फेडरेसन तथा पो एर्न शिन मन्दिर बनाउन सहयोग गर्नुभएको थियो ।
श्रद्धेय लङ गेन ( Venerable Long Gen सन् १९२१ — २०११) : उहाँको जन्म सन् १९२१मा चीनको जिआन्सु प्रान्तमा भएको थियो । दश वर्षको गृहत्याग गरेर २२ वर्षका उमेरमा प्रवजित हुनुभयोे । त्यसपछि उहाँ विभिन्न समयमा अध्ययन र धर्म प्रचारको सिलसिलामा ग्वान्झाउ, हङकङ, ताइवान हुँदैे मलेसिया र सिङ्गापुर पुग्नुभयो । उहाँले अटल संकल्पका साथ विशेष गरी यहाँ र मलेसियामा बौद्ध संस्कृतिको प्रवर्द्धनमा आफुलाई ब्यस्त बनाउनुभयो । त्यसपछि उहाँ सन् १९७३मा उहाँ लेङ फुङ प्रज्ञा मन्दिरको प्रमुखको रूपमा नियुक्त हुनुभयो र यसै गरी उहाँले धर्मको प्रचारको अभियान जारी राख्नुभयो । यसै क्रममा उहाँले बौद्ध धर्मको विकासको लागि धर्म कक्षाहरू र सेमिनारहरू, आयोजना गर्ने तथा प्रकाशनहरू गर्ने जस्ता कामहरु पनि गर्नुुभयो ।
सिङ्गापुरका केही प्रमुख बौद्ध संस्थाहरु
सिङ्गापुर बौद्ध महासंघ (Singapore Buddhist Federation, SBF) : सिङ्गापुरमा बौद्धहरुलाई बुद्धशिक्षा दिने, धर्ममा संगठित बनाउन तथा राज्यमा बौद्धहरुको पहिचान स्थापना गर्न यहाँको सिङ्गापुर बौद्ध महासंघको भूमिका उल्लेखनीय छ । यसको स्थापना सन् १९४९मा यहाँको बौद्ध समुदायको प्रतिनिधित्व गर्ने राष्ट्रिय छाता संस्थाको रुपमा तथा, ब्रिटिश औपनिवेशिक अधिकारीहरू र देशका विभिन्न बौद्ध संगठनहरू बीच पुलको रूपमा सेवा गर्न भएको थियो । स्थापनाकालदेखि नै यसले बौद्ध समुदायको हितलाई प्रवर्द्धन गर्न भूमिका खेलेको देखिन्छ । सन् १९५५मा बुद्ध जयन्ति अथवा वेसाकलाई सार्वजनिक बिदाको रूपमा घोषणा गराउन त्यत्कालिन औपनिवेशिक सरकारलाई दबाव दिन यसले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । यसले सिङ्गापुरका बौद्धहरुका लागि एउटा बौद्ध समाधिस्थल स्थापना गर्न स्वीकृति लिन पनि संघर्ष नै गर्नुपरेको थियो ।
अहिले यस महासंघसँग महाबोधि स्कुल, मञ्जुश्री माध्यमिक विद्यालय, प्रिन्स सिद्धार्थ चाइल्ड केयर सेन्टर, मैत्री परेड महाबोधि स्टुडेन्ट केयर सेन्टर, एसबिएफ युथ ग्रुप तथा एसबिएफ धर्म क्लास स्टुडेन्ट सोसाइटी आबद्ध छन् । यसले बुद्ध जयन्ति मनाउने, धर्म कक्षा सञ्चालन गर्ने, धर्म देशना गर्ने, शील सम्मेलन गर्ने तथा अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन गर्ने जस्ता कामहरु गर्दै आएको छ ।
सिङ्गापुर बु्द्धिस्ट मिसन ( Singapore Buddhist Mission, SBM ) : अहिलेको सिङ्गापुरमा विशेष गरी युवाहरुलाई आकर्षित र प्रभावित गर्ने संस्था सिङ्गापुर बु्द्धिस्ट मिसन हो । सन् १९८१मा स्थापित यो संस्थाले विभिन्न गतिविधि र कार्यक्रमहरू मार्फत धर्म प्रचारमा जोड दिन्छ । यहाँ सबै उमेर समूहका मानिसहरूलाई स्वागत गरिन्छ र शान्ति र अहिंसाको प्रवर्द्धनमा ध्यान केन्द्रित गराउँछ ।
बुद्धका शिक्षाहरूको अभ्यास मार्फत आफ्नो सदस्यहरूलाई प्रज्ञा र करुणाका गुणहरूलाई प्रोत्साहन गर्ने र विकास गर्ने उद्देश्यको साथ यसको शुरुवात भएको थियो । यससँग सम्बद्ध अहिले एक युवा शाखा, एक फेलोशिप सर्कल, एक काम गर्ने अनुभवीहरू र एक कोर वयस्क समूह छ । यसैको आधारमा यसले राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा विभिन्न कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरिरहेको हुन्छ । र यसैको कारण यसमा बौद्ध तथा गैर बौैद्धहरु समेत आकर्षित हुन्छन् ।
वाट आनन्द युवा ( Wat Ananda Youth, WAY) : सिंगापुरमा बुद्ध धर्ममा रुचि राख्ने किशोर र युवाहरूको लागि एक आकर्षक बौद्ध युवा संगठन वाट आनन्द युवा हो । यसको स्थापना सन् १९६६मा भएको थियो र त्यसबेला यो सिंगापुरमै पहिलो बौद्ध युवा सर्कल थियो । यहाँको प्रमुख थेरवाद विहार वाट आनंद मेत्यारामासँग सम्बन्धन प्राप्त यस सर्कललाई पहिले आनन्द मेत्याराम बौद्ध युवा सर्कल (AMBYC) को रूपमा चिनिन्थ्यो ।
यसले निम्न उद्देश्य बोकेर काम गरिरहेको देखिन्छ — धम्मको अध्ययन, अभ्यास र प्रचारप्रसार गर्ने, युवाहरूलाई तालिम दिने, र उनीहरूलाई आफ्ना साथीहरुलाई परोपकार र सामान्य सहयोगका कार्यहरूमा प्रोत्साहित गर्ने, युवाहरूलाई समाजको राम्रो सदस्य बन्न शिक्षित गर्ने, बौद्ध युवा र साथीहरू बीच सहकार्य बढाउने, सभ्य र नैतिक सामाजिक जीवन जिउन तथा स्वस्थ मनोरञ्जनमा भाग लिने ।
सिङ्गापुरको वर्तमान समाजमा बुद्ध धर्म
सिङ्गापुर सानो देश र त्यसमा पनि सानो बौद्ध समुदाय भएपनि अहिले यहाँ एकै ठाउँमा थेरवाद, महायान र वज्रयान आदि विभिन्न बौद्ध निकायहरूको छुट्टाछुट्टंै समुदायहरु छन् । उनीहरुले आआफ्नो चलन परम्परा अनुसार विभिन्न प्रकारका विहार र मन्दिरहरू बनाएका छन् । अनि आफ्नै परम्परा अनुसार बौद्ध अभ्यासहरू गर्ने र चाडपर्वहरू मनाउने गर्दछन् ।
निष्कर्ष
अन्तमा, सिंगापुर विश्वमा बुद्ध धर्मको इतिहास र विस्तारको अध्ययन गर्नेहरुका लागि एक उदाहरण हो । इतिहास धेरै लामो नभएर पनि, बुद्ध धर्मका संरक्षक नै शासक नभएर पनि र मानिसहरु भौतिक विकाको दौडमा व्यस्त भएको समाजमा पनि कसरी छोटो समयमा बुद्ध धर्मको विकास हुन सक्छ अनि बुद्ध धर्ममा लागेर पनि समृद्धिको पथमा लम्किन सहयोग गर्न सक्छ भन्ने नमुना यहाँ अनुभव गर्न पाइन्छ । समग्रमा यहाँको बुद्ध धर्मको इतिहासले बहुसांस्कृतिक राष्ट्रको सम्पदा झल्काउँछ । मानिसमा खुला हृदयले सबैलाई स्वीकार्ने अनि सहअस्तित्वको भाव छ भने आप्रवासन, धार्मिक स्वतन्त्रता, र अन्तरधार्मिक संवादको माध्यमबाट कसरी बुद्ध धर्म सिंगापुरको सामाजिक र सांस्कृतिक संरचनाको अभिन्न अङ्ग भएको छ भन्ने यहाँबाट सिक्न सकिन्छ ।
बौद्ध मासिक आनन्दभूमिमा प्रकाशित ५२–६ । २०८१ काेजाग्रत पूर्णिमा ।
फोटोहरु विभिन्न वेभसाइटबाट साभार गरिएका हुन् ।
“Buddhism in Singpore” published in the Buddhist Magazine “Anandabhoomi” in 2024 10 17 in Kathmandu, Nepal.
